КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Я пайшоў дадому. Адкляпаў касу і абкасіў усе ўзьмежкі й ушчалопкі каля мамінай сялібы, каля загонаў бульбы. Ад гэтай нецяжкой працы быў задаволены. Ахінула спакоем ледзь-ледзь ня ведаць і чуць Самуковы сапраўднасьці або несьвядоміць свае вельмі складаныя ці толькі пачатныя пасьледкі да неспакойнага разважаньня. Я прырыхтаваў сякую-такую вячэру маме. Яна прыходзіць з працы позна. Была цікавасьць: што мама скажа пра маю ўмеласьць рыхтаваць яду?... Прачытаў ліст меншага брата і напісаў адказ каротліва-камандзерскі: „У насусе працы раўназначныя і паважаныя. Есьць магчымасьць пасьля навучаньня каменшчыкам працаваць — будзь ім, а не жадаеш, тады тады працуй цяжка і вучыся іншай здольнасьці (я не ўпамянуў прафэсіі, прынамсі, як я мушу прывучаць яго быць працаўніком) — вось тады твае нялюбасьці да прынуканай працы зробяць тое, што не падабаецца табе, мінуюцца, здоляцца." I дадаў бяз меры дапушчэньня гэтак пісаць і павучаць. Ды ці зразумее ён мяне? „Усё напісанае да цябе не парушае магчымасьцяў працоўнага кодэксу. Беларусам заўсёды карціць скардзіцца, але ніяк не абараняцца ад тых, хто крыўдзіць іх. Мужайся, брат! Здаровіць цябе мама і я, твой брат. Бывай, да спатканьня! Пагутарым некалісьці. Расьці, мужней ў целе і разуме." Укінуўлісту селавую паштовую скрынку. Падумалася: — Як шмат я сяньня зрабіў. Пабыў каля возера, пагутарыў з млынаром, навет пакасіў (Божухна мой, сколькі гэктараўскошана!), зварыў для мамы бульбы не ў шалупінах, але абіранай, будзе смачна з кіслым малаком. Я радаваўся. Ува ўсім, што я зрабіў за дзень, нічога прымусовага, яно мусіла гэтак быць у каждадзённасьці жыцьця сям’і ці асабістасьці. Цяпер я меў час штосьці пачытаць. Даўно, здалося, нічога не чытаю. Есьць кніжка купленая мной. Сядаю наўпрацівак вячорнага сонца на падмосьцінах да сьвірану. Спраўляюся прачытаць колькі балонак, але што прачытана ня явіць блізінёй быць з асобамі раману. Словы гудзяць аўтамабілямі, не музычнасьцю наскай мовы, таропяцца напярэймы майго зроку. Яны гутураць, але не захапляюць, ня клічуць, шорхаюцца пабочанай неўяўленьня. Гук трактара на полі быў болып зразумелы і творчы, чымсьці словы нетрывалыя, пра што аўтар пісаў. Былі толькі словы! Яны цьвялілі віціні маёй народнай мовы. Гвалтавалі маё маленства. Чым далей я чытаў твор, тым найбольш сваім уяўленьням блізіўся да сяліб, дзе адпачываў. Аўтар адбіраў ад мяне глыткі вады з маіх родных крыніцаў. Ён ня быў дзённы-ночны патруль перашкодаў і пакутаў перажываньняў маёй Айчыны. Стаўляў замест нямецкага шлягбаўму цалюткія цытадэлі на дарогах маёй Айчыны, але вялікомасьці нацыі зрабіць іх моцнай перашкодай ня ўмеў. Яны бы каровы, што пасьвяцца на шырыні прастораў-лугоў. Ён ня кеміў, што жыцьцё Беларускае мкне: то травяной сьцежкай забегаў, то зьдзіўленна падскокна, плывіста прыстае ў абмежках сусьвету іншых нацыяў. I гэты ціхотны, няспынны балет ледзь толькі прыняўся (хто яго спыніць!) пераменаў уразьлівага асьвятленьня тэатрузмаганьня. — Аўтар шамякае! Шамякае шамякоўнаю шамянчанай, — галосна вымавіў я. Адвярнуўся ад праменяў сонцазаходу. Можа памыляюся — ці зьбіраюся дачытаць кніжку наступным днём без аніякае пагарды. У праўнікаў ёсьць вельмі дрэнная адзнака думнасьці. Карцівяць довады, прычыны і абставіны злучыць хоць бы і сітаватай асновай у не было ці здарылася. У іх ёсьць задавальненьне пераканацца 182 непрадбачанымі скразьнякамі жыцьцёвых абставінаў, што парушаюць, працівяцца нормам грамадзянскіх захаваньняў ці паводзінаў у дзяржаве... Я зноў умасьціста разьлёгся на падмосьцінах сьвірану. Сонцазаход грэў па-летняму на маю сярэдзіну. Восы-сьценявікі — ніколі небясьпекі ад іх — парстка ўлётваюць і адлетваюць зь дзірачак у сьцяне. Яны росьцяць сваё патомства. Кароткую часіну паназіраў за імі. У мяне свая асьвеласьць. Маім думкам няма ніякой спадзеўнай падтрымкі. Усё, што думаю і перадумаў — адно міраж. Я магу спалохаць восаў, адагнаць муху ад сябе, палюбавацца нейкай іншай прыроднай цікавасьцяй. Вось бы сантыментальна парадавацца, як конікі на сенажаці падскоквалі ад маіх крокаў, а краскі аставаліся непарушаныя ад іхных скокаў. Яны дапаўнялі сваёй існасьцяй празьмерна красотную аблонт сенажаці. Я зноў пачаў чытаць. Пісьменьнік лез да хмараў, да адзіночных воблакаў-тулягаў, да шуму вятроў, а яны, як параскіданыя камяні, ня блізіліся да слоў сапраўднасьці, належалі яму здаронасьцяй прыгаства. Палохаліся ўхіліцца промінаў жыцьця. Сьвяціліся не ягонай творнасьцяй працы, прыроды. — ... і творчасьць сваіх людзей ня ведае, — балюча ўразіў я сам сябе. Зноў прышоў Самук. Пагаджаюся зь ім пайсьці да рэчкі, якая цячэ да возера, скуль мой прашчур кіраваў ваду круціць жорны ў млыне. Няхай мама вячэрае без мяне. Я яе ня буду прыкрасьці. Я ж усёткі тоё-сёя зрабіў для яе — наварыў бульбы. Чыгунчык бульбы! Дзе ж дзенуся — прыду дадому. Я ўстану рана, як і яна, і будзем мець час пагутарыць пра ўсё. Пра ліст ад брата не скажу ёй. Я зьнішчыў ягоны ліст. I чаму зьнішчыў не скажу. Вось зажадалася замоўчвацца. Я пэўны, мама кожнадзённа думае пра нас. Сыны штосьці іншыя, навучыліся быць ня ёй і бацькам іхным. — Божухна мой! Я пакорніца сыноў маіх і дзяржавы, — яна ніколі ня думае так. Яна толькі, мама... мама! 3 перапынкамі сярод хмызьнякоў жбаніста заблеяла баран-птушка. Самук крыху паўперадзе мяне. У яго, напэўна, панавала часіна — водбліск месяца, які, як не сплываюць усплёскі вады, застаецца нязмытым; а можа прыкрасьць не разьвіталіся зі ім, пакінула нейкую бачнасьць у душы. Самук зноў надумаўся ісьці на ўлоньне прыроды. Вельмі радасна мне — я іду за ім. Ёсьць чалавек, з якім магу правесьці час адпачын- ку. Мы пайшлі на ўсьцянькі да ручая. Бруньлівы й сьціплы ў шырыні, патанулы маргі прастору мястэчка із суседнім, нашым сялом. У два цялежныя разьміны, дагрызьлівай прасьцінёй трымалася дарога праз ручай. Мы абодва пазіралі на прыгожы ўшчалопак зямлі. Дарога і ручай сігалі дастаткам жывым і зразумелым. Самуку незнарок успомнілася гутарка, невядома ад каго пачутая. Чамусьці цяпер падасьпела і, як быццам весела, пачала торгацца зьместам і значэньнем. — Ведаеш, сябёр, будзь маім сябрам! За плугам ідучы — будзеш турботны шчасьцем, адведаным іншымі... Я зьдзіўлена пытаюся: — Чаму вуснацьветна загутарыў? — Мабыць, дружа, ад вячорнага суздрому ап’янеў, таму і пачну казаць незразумела. Я ня ведаю, хто ўзрасьціў словы пра шчасьце. Напэўна, нейкі невядомы абармот сказаў да тых словаў іншую распешчанасьць: — Хутка із саду выбягуць насустрач дзеці. Яны — шчасьце бацькоў і народу-нацыі. Якая неспакойная любасьць ведасьць пра шчасьце іншых. Хоць для цябе яно можа быць няшчасьцем. Я астаюся ў шчасьлівасьці ці радасьці, нішто дзеля мяне самога, але ніколі нічым для іх. Бо маё няшчасьце самае самае незадаволенае жыцьцё, што памагае шанаваць патокі-болі іншых. Я моўкна разумею Самука. Ягоныя ўрыўкі сказаў творуць у маім уражаньні-думаньні вокаміг зьместу значэньня. Я неспадзеўна ўспомніў малюнак у часапісе. Я ня памятаю, колькі год мне было тады, але памятаю: чытаць ня ўмеў; што бацька мой з іншымі суседзямі разглядаў той малюнак з абурлівым асуджэньнем. Нехта адзін на тым малюнку ляжаў забіты. Суседзі пайшлі дадому. Я бяру часапіс. Аловак, ведаю, сінявіць ярчыста і, нават як нож гостры, і шашка рэжа сьмяротна людзей і жывёлу. Намаракеў алоўкам як умеў шашку. Ад аднае асобы пачынаецца замах-сьмерць. Шашка рэжа першага ўпобач, але першынаступны спраўляецца рэзаць трэцяга, і гэтак ланцужком адзін да аднаго людзі на малюнку ў часапісе былі забітыя, праколеныя маімі намаляванымі шашкамі. „А вось цяпер забіць курыцу не магу... Вяду і слухаю крымінальныя справы ў судзе, а пасьля радзьва жадаю плакаць за ўсіх: і за злачынца, і за пацярпелага..." — Самук, сяньня вельмі прыгожа ў навакольлі. Самук ушчоліна зірнуў на мяне, а тады ў высь неба. — Прыгаство — выпадковасьць прыроды або людзкога розуму, — загутарыў ён — Яно абстрактнасьць ці то абсурд у самым пачтку і кан184 цы. Яно сталася дзікай заўзятасьцяй, што людзі самі да людзей і бачаць, і адчуваюць у сьцівах адзінотнасьці, каб тым часам пераканацца, што адганяецца, быццам назаўсёды, болясьць жыцьцёвага існаваньня-наканаваньня. Старажытны і навет сучасны чалавек зрабіў прыгаство карысьцяй, неабходнасьцяй захапленьня. Бы або лек ягонаму няшчасьцю, ад якога ён задавальняецца непатрэба быць залежным ці то ад улады, ці ад спагады, ці ад усялякіх забаронаў, запаветаў; ці то быць у абавязку атрымоўваць справядлівую радоўку, што мусіць зразумець яе і прыняць як сьмерць дзеля цяпершчыны. 3 гэтага кругу жыцьця-прыгаства чалавек мусіць а нікуды ня выйсьці. У прыгастве чалавек, сам чалавек, стварыў, прымушаны найсьці вышыню сваім пакутам, хоць бы на некалькі гадзінаў. А іншыя, здольныя прыстасавацца да існаваньня, ведаюць, як карыстацца прыгаством. Знойдуць прычыну вывернуць сапраўднасьць ня быць пакутай, ня быць навет падазрэньнем, што будзеш пакутаваць... — Я ня сьцерпліва, заўважаю: — Самук, толькі чалавек разумее прыгаство, мо па-ўсякаму, але па-свойму. Ён спраўляецца адказаць хутка. — Прырода здарэньне хімічнае. Яна не прыймаецца й не разумее, што яна творыць і стварыла... — Але ж прырода неадзінотная ў суме людзкога існаваньня і сваёй незалежнасьці пачынае жывое і канчае жывое быць нежывым, — кажу я. — Прырода — літасьць у беспарадку. — Самук, маё цела ў пэўнай сустані суладу. Я пакутваю і плачу, хачу есьці і пагарджаю, змагаюся й імкнуся быць чалавекам-існаваньнем. — Прырода — адбітак існаваньня. Яна сама хлусьня. Прырода добрая можаць дыхаць і йснаваць. — Самук, ты ж жывеш, адчуваеш жыцьцё? — Я думаю да скрайку майго існаваньня. Сёньня ды й заўтра ў прыродзе будзе адно-адноснае ў ліку чарадоўкі; сонца ўзыйшло — сонца зайшло, а зара палымнее і патухае толькі на вадзе... I будзе той самы кісларод дыхаць, каб жыць. — I ты не памёр, Самук, жыве, жыве! — Бо не забываюся думаць пра каляндар людзьмі азначаны. — А што тады? Тая самая прырода, тая самая: быў ці ня быў... Страхотна, Самук, страхотна разважаеш! Адбяжыся за куст і спытайся самой прыроды: чаму страх ёсьць досьвед для самога жыцьця? — адказвае Самук і абламаў на кусту лазы галінку, суладна прычэплівае ейную абвісласьць да рэшты куста.