КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Самук, прырода дазволіла чалавеку мець разумнае грамадзтва ў асяродзьдзі іншых істотаў, — Вось чаму чалавек і палохаецца прыроды. — Па-твойму ўся чалавечая цывілізацыя ў страху самахлусьні? — Даражоны брахначка, ты хочаш жыць ці існаваць? — пытае таксама ў мяне Самук і павучае: — Тады паспрабуй знайсьці ў гэтым справядлівасьць і спачуваньне для чалавека і для істотаў у побач яго. — Брахна мой, тваім словам называю цябе! Я кемлю цябе, Самук, Кемлю, мой даражоны! Ты не выпадкам дасьціпным і разважаньнямі умееш разумець і дасягваць жыцьцё па-свойму. Бываеш у звычаі дакладчыка і райцы. Але вось, кадзе што, тлумачэньні твае і казаньні, бадай, заблуканае ягнё на чыстым полі... Ён адказаў мне зусім іншым. Асьцярог: —Захініся! — Яно было шыплівае, гадзючае, бадай. Самук затульна прыцяўся каля куста ялінца. Гусьціня вецьця ялінцу — бы апынуўся пад коўдрай. Затуліўся і я, незразумела, у першую часіну яго папярэджаньня. У воддальку куста, дзе мы захінуліся, хадой шпаркай прасьцінагала дзяўчына. Я пазнаў: была рахункаводка калгасу ў нашым сяле. Хачу клікнуць яе. Самук спакмеціў намер — прыхлютаў далоняй мае вусны. Непадабаецца, але дарую яму. Рахункаводка ўжо ўводдальлі. — Та-а-к! — невядома з чым пагадзіўся Самук і ўсьпяліў прасьму валасоў аж да носу. Ён выглядае гэткім некалькі часінаў, а тады выпрасьніўся, узьняўузвышна шчымленыя рукі, прамовіў, бы стомлена, бы адшчэпна: — Калі б ты ня быў з мной, Арыны больш на сьвеце не было б... Я ніаднаго немца-ворага ў палон узяўшы не забіў, а яе мне жадалася зьнішчыць... забіць. Самук прыгнеблена абняў мяне. Заплакаў... Суровыя клопаты пра жыцьцё і абыдзённасьць — тыя самыя як у Самука, як у іншых людзей, з іншым сьцеганеньнем дзён, з незусім адчыненым удзелам крыху ў жыцьці, далучаліся думкі дабротныя, ветлыя, дзеля невядомай будучыні. Яны былі новыя і вельмі неспадзеўна заструганыя для мяне. Якая няветлая ўрачыстасьць мінулага і будучага! Мы абое няздольныя і магчымыя толькі ляжаць неабмалочаным таропам ураджаю або ці не магільнай усероўшчынай у жыцьці... Я таксама заплакаў. Мы плакалі сярод гаманлівай іучнасьці вечара. Летні дзень пакідаў ночы сьветласьць зямлі, што не зусім хаваецца ў начной цемрадзі, а летнік-вецер больш праўдзівы ды невядома куды кіруе свой лёт. Быў: не ганіся за ім. Мы ўпрыгожвалі сваім плачам частку прыроды. Беларускай прыроды, поўнай шумам лясным і буненьнем крыніцаў, што доўга пражыла і жыве з намі. — Самук, хто ты? Ён ахамянуўся, як быццам і ня плакаў. — Сорам нам, — уцемлівае ён, — ня плач дружа. Гэта ад нашага эгаізму дзеля сумленьня-праўды сталася... Ты і я калекі перад часам быцьця. Ці трэба быць сумленным? Ды ці ёсьць агульная праўда? — Самук, ты прамежак паміж двумя замураваньнямі! — заўважаю блізу празь сьлёзы. Я мог плакаць даўжэй. У павалоцы сьвятлістасьці летняга вечару спакмечваю перавіціны сьлёзаў на ягоным абліччы. Вочы яскрыста глядзяць на мяне. Два крамяні-каменчыкі абмытыя расою! — Пасьля вайны я пачаў браць да цемя зацяганыя адхоны жыцьця людзей. Зь іх некаторыя весьціліся шырызною цяністых выймаў для трыманьня драпежнікаў. У тыя выймы пакрысе сыпаліся пясочаны іхных дзён існаваньня, засыпвалі ўгрунь і іх саміх... Адля мяне сонным бласлаўленьнем развагі найлепш наракаць, трымацца ў неспаміне, каб лягчэй пераносіць уторную падганялку жыцьця, аставацца дарэмшчынай быцьця. Самук пераменьваецца: — Калі чалавек рухаецца, тады зусім іншы ён, і думае інакш таксама, — павучае Самук і прастае да каменя-валуна. Я ўзяў яго пад руку. Локаць касьлявы, шырэйшы чымсьці цягліцы рукі. — Але неспадзеўна, — кажа Самук, — урывалася якая-небудзь знарочная думка і, як той зьняволены зьвер у гарту свае бездапаможнасьці, крыху раскопвае, разьдзірае кіпцюрамі невысокі насып, і на месцы яго зьяўлялася продань, што глубілася адным канцом выймы, а ў другім мялела. Вось тады прыходзіла лупкая пэўнасьць улейцаванай няпэўнасьці. Прабуеш вылезьці. Позір азначае: крыхуўскапаць вышэй пясок, і ты будзеш ужо на роўнадзі зямлі, а там пойдзеш, куды толькі задумаецца. Ды вось неспадзеўнасьць. Дзяручы ніз дляўзвышша, бачыш: ізноў угруніста, ізноў адонь напагатаваная абхапіць цябе выкапанай самім выймай... — Нічога дзіўнага — выйма ў выймі! — уцінаю заключна Самуку. Але ён не зварачае ўвагі. Ускоквае на гмахны камень-валун упобач высокіх дрэў, што пачыналіся адразу ад валуна. Падымае ўгару левую руку. Я гляджу на яго, глынаю паветра. Як спрытна стрымгануў! Камень вышэй за мяне. Апіраюся пясьцямі на ягоную гранітнасьць яшчэ цёплую ад летняга сонца. — ... а ўзвышша зацята вабіць! Навакольле званіста-чутнае моцніць галасістасьць Самуковага голасу. — Паўзеш надзейна па ўкопе. Няшчыльны прыхіл пяску да берагу выймы паволі абсыпаецца з-пад ступнёў. Разам зь ім і ты. Роспач!... У цемрыні ночы ўзвышша сьвеціцца, маячыць!... Набухлая памяць ад мінулых дзеяў ізноў у памальным мораку асяганьня прызначанага. Натхняе іншае: па аблоне зямлі ўюцца дарогі й мкнуцца плыні рэк... Капаць, разьдзіраць бераг-сьцяну выймы — вось што трэба рабіць! Адоліць ейную стромкасьць усходзістым адхонам!... I нарэшце, чаканая лікоўнасьць: выходзіш з выймы! He барзьдзіш адысьціся ад таго сьмяротнага строма. Стаіш увесь перад богам-прасторам. Целам і душой абдымаеш яго. I блізу тэй часінай разумееш: ты ловіш сябе быць пэўна злоўленым адчуваньнем, што ёсьць незнаёмым табе паміж калісьці ведамага... Усё ў разьбегу прастору... Мо лепш вярнуцца туды і жыцьу выйме? Зьядаць кінутыя кавалкі спажывы і быць выстаўкай эвалюцыі пакорніцтва або падробкай пакорніцтва-захаваньня?... He! Я не азіраюся туды, скуль вылез. Скразьнякі-валі з выймы чую віхравяць у сваім пакорніцтве. Сярод іх — няма мяне. Я не азіраюся туды. Я — сын! Чый? Я крочу? Я прышоў зусім неяк неспадзеўна да высокае ўзьверхні бога-прастору. Усё зорыць там... А мінулая ноч адпачывае ў цемрадзі маёй выймы. Памяць не здраджвае мне. I памяць, адкуль прыходзіць усялякая падпраўка жыцьця, пачынае спатыкаць іншую прынуку дзеля памяці-досьведу. Я жыцьцядзею ва ўладзе досьведу і ўражаньня. Тыя самыя сьцені з выймы, што пакінуў кагадзе, папаўзьлі, а ні як бы рэптыліі а нішкам. Яны спаўзаюць зь вершаліны ўзвышша на цябе — спаўзае цемрадзь стромаў-выймаў!.. Узвышша на ўзвышшы! Махры вячорнага полымя — ноч!.. He! Я ўсёткі пайду далей і далей! Гушчу цемрадзі дый змрокаў мой юнацкі позірк праколіць! Я адолю высокія замёты! Бо я ведаю, што ёсьць там. Яно кліча мяне. О, не!.. Чый жа я сын? Штосьці, вось раптам, на першым ступку зламаўся маёй душы парыў. Неасьцярожнасьць! Яна палохае. He і не! Я ня ведаю, што там за ўзвышшам. Мяне закалыхвае будучае. О, не! Я між выймаў-вышыняў жыцьця... I жыцьцё? Я напоўненая крынка! Чым? Вадой жыцьця! Акавітай. — Гамлеціш, сябёр! Гамлеціш!.. Ад веку мы спалі і нас разбудзілі... Злазь стуль! — нарэшце, крычу я да Самука. I я чую ўторастае рэха 188 маёй гутаркі, як і ягоную прад гэтым, але мая пачулася, бы нехта спытаўся, каторая гадзіна цяпер. Я азірнуўся ў бок рэха. Працяжлівы, жывы ўтор гуку і нястрыманы каля мяне быў пабочным полахам у гушчэзьні бору і лесу, аж за возерам. — He падабаецца? — Сябёр даражоны, ты безь мяне гамлеціш, — адказваю Самуку ўторна і зорліва азіраю яго на валуне... Сталася шмат цямней. Цемень летняе ночы не апушчае чалавека ў наўдагад навакольнасьці, зрокавая ўспрыймальнасьць робіцца ўсярэдня-ўвабражальнай, быцца дню не ставала здольнасьці ўсяе існасьці зямлі азначыць пэўнай формай і неабходнасьцяй гэтак быць дый існаваць у нашым сьвеце. Самук зыскоквае з валуна прытка й умела як жаўнер, што абараняў рэшткі цытадэлі. Ён не глядзіць на мяне. Ідзе адтуль паўсьцянькі да рэчкі. — Напэўна пакрыўдзіўся, — думаю я й іду за ім моўкна, хоць ён і не папрасіў пайсьці за ім. Загаварыў не адзіраючыся да мяне. — Разумныя заўсёды гаворуць з цішынёй. У дурняў шмат часу дзеля свайго часу, а разумныя не мяняюць час, яны гаворуць на камяні, на папірусе, бо ж ведаюць, дурні распаўсюдзяць іхныя думкі й мудрасьці. Дурань спраўляецца зьдзейсьніць разумнае, каб толькі не аставацца ўсёткі дурням, а здохнуць ці загінуць з імём гэроя: я зьдзейсьніў напаказ „вядучую мудрасьць правадыра“. Ідучы за ім, усклікаю: — Самук даражоны, усё, што кажаш, крыху засакатаная або ўзбаламошаная... Самук спыняецца каля мяне. — Але, мы ўзбаламошаныя болып чуткія да праўды. Нас ня вельмі любяць, асабліва вар’яцікі-разумнікі... Прыміся адным: брудлівыя працоўныя ды сяляне з бруднымі нагавіцамі на іх родавых ворганах нараджаюць прыгожых дзяцей, і яны ўзбаламошаныя, пакуль дзіцём расьце... — Куды сьцігуеш, Самук? Ён цяпер сапраўдны беларускі Гамлэт. Падымае абое рукі ўгару і хлапануў пераменна пад пахвінамі. Мне надаедліва. Бачу аблічча наўкася, наўпрамкі перад ягоным. —Ты, ці ня цынік! — заўважаю ня вельмі злосна. Алеямуўсё прапутнікам! He даймае яго. Вядзе сваё. Глядзіць у мае вочы. Зрэнкі зірчастыя, бы толькі што ў злоўленай рыбы. Яна ніколі не заплюс- навалаіху вадзе і без вады! Яны чыста-праўдзівыя. Ніколі ня блукаліся ў міжбярэжжах. Толькі ўхлусьлівых людзей вочы ўхільна плюскаюць. — Але гэта ня так!.. Усе грамадзтвы жадаюць існаваць і жыць, калі не ў нацыянальнай самабытнасьці, дык у агульна-людзкай, хоць якінебудзь правадыр вядзе барацьбу супраць гэтага саюзу чалавецтва. — Самук! Самаасаблівасьці нацыі ў грамадзе сусьветных нацыяў ёсьць найбольшае адзінства чалавецтва на нашай плянэце... — Пакіньце гаварыць пра незбылое, — крыху дурнавата заўважаю яму, бо шмат што з гутаркі зразумела і згодна для мяне. Цемлю ўратаваць яго ад жыцьцёвых і палітычных зьвіхаў. Абдымаю як брату шыю: — Ты памыляешся, дружа, не разумееш інтарэсаў нашага грамадзтва і народных клясаў. Яны адзінотнікі — адно палітычны, пратакольны прыамбал... — Фу, ты, створаны! — усклікнуў Самук і, узяўшы мяне за руку, павёў, куды ён наўмерваўся. — Народныя клясы: і багач, і туляга, і працоўны, і селянін. У іх, кожным, ёсьць мера справядлівай хлусьні адзін да другога. Інакаш без гэтага не маглі б існаваць. У кожнага зь іх ёсьць мернік-разумнік, што ведае і памятае вельмі добра, хіба, ці не дастаткі суседа-клясы. Бадай, умоўленае зьдзяйсьненьне сваіх інтарэсаў. Інтырэсаў быць багатым ці ня здольным апранацца ўва ўсякія жыцьцёвыя нахабствы або не, злачынцам сьцігіняцца або дзеіць уроўні з прыродай зашмаргаваным, а да грамадзтва — ліпець сумленным працаўніком. Усе жадаюць мець тое, чаго ня мелі пад уладай ранейшага гаспадара ці паноў гаспадароў. Калісьці, зусім нядаўна, і цяпер шмат людзей жадаюць прабрацца праз галечу, каб быць багатым, незалежным, у воддалі сваёй краіны ці навет у сваёй роднай, але ў мяжы зусім іншых, новых эканамічных абставінаў і здабыткаў. Астаецца напісаць, выказаць новыя, хоць бы і ня новыя, але патрэбныя ў кажнадзённасьці чалавека мэты й абяцаньні, і тады чалавек уцягваецца ў штодзённасьць — было або магло называцца першуном дэклярацыі свабоды ці незалежнасьці. Усё абяцаная свабодная будучыня — пасьля перамогі ўтасоваецца, і праводзіліся ў жыцьцё тым самым уторам прыгнёту, навет горшага чымсьці рабілі прагнятальнікі над вызваленымі ад іншага прыгнятальніка. Вызваленыя таксама паклапаціліся мець пакорнікаў. Яны далі ім небывалую хартыю „свабодаў". Яны памяталі й дбалі пра сваю справядлівую хлусьню, зробленую пад уплывам націскам мінулае цывілізацыі й сацыяльных рухаў. Пад уплывам (Божа, дзякуй — дадумаліся!) мясцовыя незадавальненьні пра-