Зроднены з культурай
Выдавец: БелДІПК
Памер: 400с.
Мінск 2008
лёс — лес дзяцей вайны, хто разам са сваімі бацькамі вынес усе пакуты таго праклятага ліхалецця. «Дзяцінства, апаленае вай-ной» — гэта пра іх пакаленне, пра іх дзяцінства, дзе кожны дзень бьгў напоўнены страхам і голадам на працягу ўсіх доўгіх гадоў акупацыі.
Можа, таму яны і зберагаюць братэрства, зароджанае ў першыя пасляваенныя гады, на працягу ўсяго жыцця, сустра-каючыся кожныя пяць гадоў у сценах роднай школы, у сваім класс. Як і пяцьдзесят гадоў таму, яны падзяляюцца на «акаў-цаў» і «бэкаўцаў», ёсць свае «выдатнікі» — актывісты, ёсць і пасіў. Пры кожнай сустрэчы яны такія ж, як і 50 гадоў таму.
Традыцыя сустрэч складалася паступова, але нязменным заставалася месца — школа, дзе Lx заўсёды з прыязнасціо пры-малі. Бо і для школы гэта была унікальная з’ява — кожныя 5 гадоў сустракаць выпускнікоў аднаго года выпушку. Яны годна прайшлі свой жыццёвы і працоўны шлях. Мо на гэта такса-ма спрацавала зрадыцыя на кожнай сустрэчы даваць справа-здачу сябрам.
Даведка і прапанова:
Слуцкая СШ № 1 (сёння Слуцкая гімназія № 1) — ста-рэйшая навучальная ўстанова на Беларусі. Заснавана Янушам Радзівілам у 1617 годзе. Захаваўся і стары будынак гімназіі, пабудаваны ў 60-я гады XVIII стагоддзя. Зараз Слуцкая гімна-зія № 1 месціцца ў сучасным будынку. Стары будынак прапа-нуецца музеефіцыраваць, аднавіць інтэр’еры XVIII—XIX ста-годдзяў з тым, каб там працягваўся навучальны працэс, але... для лепшых па актыўнасці і паспяховасці вучнёўскіх класаў. I ў той жа час, гэты будынак мог бы стаць своеасаблівым музеем, яшчэ адным аб’ектам турызму. Есць такая прапанова ў гімна-зістаў выпуску 1955 года.
Можа, прыслухаюцца да яе слуцкія гарадскія і раённыя ўла-ды, Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь?
2005 г.
180
Мы не пыл на ветры
181
Лясіны і Халімонаўка, або патрабаванне справядлівасці...
Лёсы не толькі маленькіх паселі-шчаў, вёсак, мястэчак, гарадоў, краін... Колькі тут чаго незвычайнага, узнёсла-га, шчаслівага, але колькі тут чаго і драматычнага, у тым ліку і са знікнен-нем са свету гэтага...
Шкода, калі зніклі ці могуць знікнуць на карце свету арыгінальныя цывілізацыі з ліку буйных плямёнаў, народаў з іх дасягненнямі, але і шкода, калі больш няма і «нейкай кропкі» на зямным шары, дзе таксама былі Бог, свая прырода, гісторыя, людзі з іх ма-тэрыяльным і духоўным светам: яно адзінкавае ў сваім родзе, больш менаві-та такога можа не паўтарыцца. Можа, паўстаць і горш, і лепш, але ўжо не будзе першароднасці. Нават у назве.
Прыкладаў такога незлічонае мно-ства. У тым ліку і ў нас, у Беларусі. Вось даўно ўжо непакоіць тое, што мяне турбуе.
Лагойскі раён Мінскай вобласці. Яшчэ да вайны тут былі сярод іншых і
дзве невялікія вёсачкі з самабытнымі назвамі Лясіны і Халімо-наўка. Паглядзіце, калі ласка, на геаграфічную карту.
Калі хоць крыху заілыбіцца ў гісторыю першай названай вёскі з цудоўнай стараславянскай, а пазней і ўласнабеларускай назвай Лясіны, то з дакументальных крыніц вынікае, што Ля-сіны на мяжы сённяшняга Мінскага і Лагойскага раёнаў, непа-далёку (каля 3 км) славутых Беларуч, дзе ў свой час навучаўся адзін з геніяў беларускай і сусветнай паэзіі Янка Купала.
Па Лясінах ёсць канктрэтныя сведчанні, напрыклад, каму яны належалі ў царскай Расіі ў XIX стагоддзі, колькі там было двароў, чым займаліся яе насельнікі*. Напрыклад, у 1800 го-дзе ў Лясінах было 14 двароў і 90 жыхароў, у 1941 — 29 два-роў і 143 насельнікі.
Калі гэтак жа пранікнуцца інтарэсам і да суседкі Лясінаў Халімонаўкі, то і пра апошшою таксама ёсць найбольш доказ-ныя дакументальныя звесткі з таго ж XIX стагоддзя і таксама яшчэ больш іх з XX стагоддзя, у тым ліку і з «жывой» памяці, з вуснаў тых, хто яшчэ, дзякуй Богу, жыве і цяпер.
У 1800 годзе ў Халмонаўцы (уласнасць Т. Ваньковіча) было 4 двары і 19 жыхароў, з 1830-х, як і Лясіны, яна пазнача-на на карце. У 1920-я гады ў ёй жыў вядомы для тутэйшых мясцін Азаронак; ёсць меркаванне, што менавіта ён пасадзіў вялікі пладовы сад. У аддзяку мясцовыя жыхары называлі яго сядзібу Азароншчынай (пазней таго Азаронка, паколькі ён меў наёмных рабочих, саслалі). Сад ацалеў, у ім было іпмат вулляў, якія даглядаў пчаляр. У 1950-я гады ў Халімонаўцы з’явіліся грамадскія пабудовы — кароўнік і стайня, крама — адным словам, вёска ўзбуйнялася.
* Аўтар ліста падаў у рэдакцыю шмат гісторыка-энцыклапедычных даўніх і сучасных крыніц, а таксама засведчаных подпісамі ўспамінаў сведак, якія ўсе разам непахісна пацвярджаюць відавочнае: да 22 чэрве-ня 1941 года ў Лагойскім раёне па-суседску, на адлегласці 1,5 км жылі, дзейнічалі 2 блізкія вёскі — Лясіны і Халімонаўка. Тое, што вы, чытачы, і бачыце на змешчаным урыўку з даваеннай карты Лагойшчыны.
182
183
Дык у чым закавыка: Лясіны — Халімонаўка?
Простая. Вельмі. Але заадно, як і казалі, цяжкая, драматыч-на-трагічная.
Справа ў тым, што Лясіны спасцігнуў жудасны лес Хатыні: у сярэдзіне мая 1943 года Лясіны і тыя яе старыя, юныя на-сельнікі, хто не паспеў пакінуць вёску ў жудасную хвіліну, былі знішчаны, жывымі спалены 15 мая 1943 г. па загаду сумнавя-домага начальніка СС і паліцыі г. Мінска Г. фон Готберга. Загад тэты выканаў яшчэ не менш сумнавядомы фашысцкі кат, камандзір асобага батальёна штурмбанфюрэр СС Дзірлеван-гер, які і праводзіў карныя акцыі супраць партизан і мірных жыхароў у межах Плешчаніцы—Докшыцы—Лепель— Бягомль у 1943 годзе (сярод яго злачынстваў і Хатынь).
Захаваўся дакумент, дзе, як кажуць, па «гарачых слядах» быў складзены абвінаваўчы акт па знішчэнні Лясінаў і яе на-сельнікаў.
«№40. Акт комиссии о зверском уничтожении мирных жителей и сожжении дер. Лесины Логойского района Минской области гитлеровскими оккупантами 17—19 мая 1943 г.
22 мая 1943 г.
Состав комиссии: Бубневич Аким Михайлович, Антонович Борис Давидович, Слешинский Иван Иванович, Герин Никифор Иванович.
В дер. Лесины Белоручского сельсовета Логойского района 17 мая с. г. на автомашинах приехал отряд немцев. Отряд бьш численностью около 200 чел. К какой немецкой войсковой части принадлежал отряд, нам неизвестно. Прежде чем успели подойти машины к деревне, ночью подошел отряд немцев пеших. В 5 час. утра они оцепили деревню. В это же время подъехали и машины, нагруженные немецкими солдатами. Они въехали в дер. Лесины и начали дикую расправу над мирным населением. Они собрали всех жителей этой деревни и загнали их в гумно, где держали до 4 час. дня. В это время собрали весь скот дер. Леси-
ны. В 4 час. дня гумно, наполненное людьми, подожгли. Кто пытался вырваться из пламени, немцы расстреливали из автоматов и снова бросали в огонь. Малых детей, которых не успели загнать в гумно, ловили на улице и бросали в колодцы. Таким образом зверски уничтожили всех жителей деревни численностью около 160 чел. Спаслось только 18 чел., которые были в других деревнях и помогали своим родственникам на полевых работах. Забрав скот и все имущество жителей дер. Лесины, немцы уехали около 9 час. вечера. На второй день, т. е. 18 мая, снова приехал в дер. Лесины тот же отряд немцев и около 11 час. дня сжег до остатка всю деревню. До сего дня деревню, т. е. пепелище, охраняют немцы и из пулеметов расстреливают жителей соседних деревень, которые пытались убрать оставшиеся трупы.
Акт подписали: Бубневич, Антонович, Слешин-ский, Герин».
Есць больш позняе пацвярджэнне здзейсненай фашыстамі гэтай злачыннасці кампетэнтных дзяржаўных крыніц.
«14.08.2003 г. № 10-03/50 т.
220100, г. Минск, ул. Богдановича, 100-43 Кривцу Г.Н.
В документах Национального архива Республики Беларусь военного времени имеются сведения о том, что 17—18 мая 1943 г. д. Лесины Белоручского с/с Логойского р-на Минской области была подвергнута нападению немецким карательным отрядом. В результате д. Лесины бььта сожжена, жители — уничтожены. Согласно акта, составленного комиссией в составе: членов Логойского подпольного райкома КП(б)Б Бубневича А.М., Антоновича Б.Д., участников Бела-ручского подполья Слешинского И.И., Герина Г.Н. 22 мая 1943 г., в сожженной д. Лесины погибло около 160 человек мирных жителей, спаслось 18 человек. ’ Основание: ф. 750, on. 1, д. 230, л. 51.
В донесении из партизанского отряда «За Отечество» комиссару бригады «Штурмовая» Минской об-
184
185
ласти И.М. Федорову записано: «...в д. Лесины Бело-ручского с/с Логойского р-на из 180 чел. жителей спаслось 18 чел.; взрослые сожжены, дети брошены в колодцы, из семей Грищенко Сергея — 6 детей, Кура-шок Антона — 5 детей, Гордевича Антона — 6 детей... д. Лесины полностью спалена...».
Основание: ф. 4089, on. 1, д. 25.. л. 6,8.
Списков погибших жителей д. Лесины не обнаружено.
Предположительно, что уничтожение д. Лесины провел особый батальон штурмбанфюрера СС Дирле-вангера, который с 15 мая 1943 г. был расквартирован в Логойске для участия в карательной акции «Коттбус» против партизан и населения в районе Плещеницы— Докшицы—Лепель—Бегомль с 20 мая по 6 июня 1943 г. (согласно приказа начальника СС и полиции г. Минска К. фон Готтберга от 15.05.43 г.).
Основание: ф. 4683, оп. 3, д. 913, л. 182—198.
Возвращаем архивную выписку Госархива Минской области на 6 л.
Директор архива В.Д. Селеменев
И.О. зав. отделом документов Великой Отечественной войны А.В. Воробьев».
Пасля вайны лес да Лясінаў распарадзіўся, магчыма, і сурова, але рэальны: тыя, хто пазбег пагібелі ад рук фашысцкіх катаў, вярнуліся ў вёску. Але... Некалькі хат, сем’яў, гаспада-рак ёсць, гэта япічэ не вёска, не грамадства, і таму жывьгя людзі, дбаючы пра жывое, пра будучыню, перабраліся ў больш шматлюдную суседнюю вёску — у Халімонаўку. Але сталася так, што ў выніку старажьггная Халімонаўка стала... Лясінамі, іпто чамусьці вельмі лёгка задакумснтаваў Папярнянскі сельса-вет. Пра тое, дзе былі сапраўдныя Лясіны, нагадвае толькі па-стаўлены там у 1965 годзе абеліск (у 2003 годзе на ім назнача-ны прозвішчы 136 ахвяр).
Няма ніякага пярэчання, каб памяць пра Ляісны і яе люду не знікала, каб яна была вечнай — ва ў рознага роду мемары-
яльйым ушанаванні. Але гэтак жа неабходна, каб па нечым чы-ноўніцкім сваволлі не знікла з памяці і Халімонаўка з яе глыбо-кагісгарычнай назвай. Жыў чалавек — ці яго няма. Дык і прэч яго зусім? Так і з вёскаю. Была — чырк пяром, і няма яе назаўтра.
КНІГІ ОНЛАЙН
