КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
18лістапада 2008 года споўнілася 180гадоў з дня нараджэння графа Эмерыка-Захарыя-Мікалая-Севярына фон Гутэн-Чапскага. Наш вядомы зямляк шмат зрабіў для прапаганды гістарычнага мінулага славянскіх народаў, клапаціўся, каб усё ім сабранае і апублікаванае стала народным здабыткам і належала народу. Як жа ўшанавана імя графа Эмерыка фон Гутэн-Чапскага ў гісторыі мастацтва, літаратуры, медальерным мастацтве? Праца графа Эмерыка фон Гутэн-Чапскага адзначана вялікім сярэбраным медалём Рускага археалагічнага таварыства “За вучоныя працы па археалогіі. У гонар 25-годдзя навуковай працы. 1871-1896“ (мастак А.Барташэвіч, золата, серабро, бронза). Навуковай дзейнасці Эмерыка фон Гутэн-Чапскага прысвечаны шматлікія працы і публікацыі. Г.Х.Татур напісаў працу ‘Тісторыя Станькава” (рукапіс захоўваецца ў архіве доктара гістарычных навук, прафесара Г.А.Каханоўскага). А.К.Ельскі напісаў брашуру-некралог у 1896годзе пра графа Эмерыка фон Гутэн-Чапскага. Міхаіл Галубовіч епіскап Мінскі і Бабруйскі шмат старонак прысвяціў яму ў сваім “Дыярыушы” XIX стагоддзя. Сярод іншых прац можна згадаць кнігі “Еўропа ў сям’і” Марыі Чапскай і “Памяткі бацькоўскія, уратаваныя з буры гістарычнай. Музей Эмерыка фон Гутэн-Чапскага (Станькава Кракаў)” Марыі Кацуёвай. Гэтыя кнігі выдадзены на польскай мове. Артыкул пра графа Эмерыка фон Гутэн-Чапскага ёсць у “Словаре нумнзмата” (Х.Фенглер н др. М., 1993). А.І.Валахановіч напісаў блок артыкулаў пра Эмерыка фон Гутэн-Чапскага у перыядычным друку. Ім напісана кніга ‘Трафы фон Гутэн-Чапскія на Беларусі.” (Мн., 2003). Згадваюцца Чапскія і ў ранейшай кнізе А.І.Валахановіча і А.М.Кулагіна “Дзержнніцнна: Прошлое н настояіцее” (Мн., 1986) . Шматлікія артыкулы пра прадстаўнікоў роду фон Гутэн-Чапскіх, у тым ліку і пра Эмерыка, друкаваліся і друкуюцца ў рэспубліканскай прэсе: газетах “Советская Белоруссня” (артыкулы А.В.Мальдзіса, Л.Ф.Сяліцкай і інш.), “Звязда” і інш. Значную ролю роду Чапскіх у жыцці Мінскага краю адзначае доктар біялагічных навук А.Т.Федарук у сваёй кнізе “Старннные усадьбы Мннского края” (Мн., 2000). Нажаль, у Мінску, Станькаве, Дзяржынску, Прылуках яшчэ няма вуліцы, якая б была названа ў гонар графа Эмерыка фон Гутэн-Чапскага. Але ёсць надзея, што такая вуліца з’явіцца, і гэта будзе данінай памяці графу Эмерыку фон Гутэн-Чапскаму, які шмат зрабіў для папулярызацыі культуры і мастацтва Беларусі, Польшчы, Расіі. Валахановіч Анатоль Іосіфавіч, гісторык, журналіст, член Савета аб ’яднання “Прылуцкая спадчына Jaroslaw Bodzek DAR RODZINY CZAPSKICH AZBIORY NUMIZMATYCZNE MUZEUM NARODOWEGO W KRAKOWIE Opublikowana w pi^ciotomowym katalogu kolekcja Emeryka HuttenCzapskiego byla i pozostaje nadal jednym z najbardziej wartosciowych zbiorow numizmatow polskich1. O jej wartosci swiadczy nie tylko liczba obiektow (ponad 11 tysi^cy), ale przede wszystkim ich reprezentatywnosc dla historii pieniadza polskiego, znakomite w wi^kszosci stany zachowania, jak i znaczny procent egzemplarzy rzadkich, bardzo rzadkich lub unikatowych. Celem niniejszego artykulu jest zwi^zle zaprezentowanie znaczenia aktu ofiarowania kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego spoleczenstwu dla rozwoju zbiorow numizmatycznych Muzeum Narodowego w Krakowie. Dar Rodziny Czapskich dla Narodu Polskiego, zlozony w 1903 roku bez zbytniej przesady moze bye traktowany jako jedna z najwspanialszych donacji w historii polskiego muzealnictwa2. Nigdy wczesniej ani pozniej polskie zbiory publiczne nie zostaly wzbogacone droga daru o tak znakomitg kolekcja numizmatow polskich. Wystarczy w tym miejscu wymienic wchodz^ce w jej 1 E. Hutten-Czapski, Catalogue de la Collection des Medailles et Monnaies Polonaises, t. 1-5, Petersburg-Krakow 1871-1916; Na temat Emeryka Hutten-Czapskiego patrz Polski Slownik Biograficzny t. IV/2, Krakow 1938, s. 181-182; B. Haczewska, Emeryk Hutten-Czapski (1828-1896), w: J. Bodzek, E. Korczynska (red.), Memoriae donatorum. W Holdzie ofiarodawcom Cabinet Numizmatyczny Muzeum Narodowego w Krakowie, Krakow 2003, s. 41-49; M. Kocojowa, Fundator kolekcji Emeryk Hutten-Czapski (1828-1896) jako czlowiek i kolekcjoner, w: J. Skorupska (red.), „Monumentis Patriae...” Emerykowi HuttenCzpaskiemu w 110. rocznic^ smierci Muzeum Narodowe w Krakowie, Krakow 2006, s. 21 -28. O kolekcji numizmatycznej Emeryka Hutten-Czapskiego patrz M. Kocojowa, Pamiqtkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej, Muzeum Emeryka Hutten-Czapskiego (StankowKrakow), Krakow 1978; Eadem, The Numismatic Passion of Count Emeryk Hutten-Czapski, Notae Numismaticae-Zapiski Numizmatyczne I, 1996, s. 9-22; J. Reyman, Kolekcje Emeryka Hutten-Czapskiego i Zygmunta Zakrzewskiego w Gabinecie Numizmatycznym Muzeum Narodowego w Krakowie, Prace i Materialy Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Lodzi, 7, 1987, s. 59-66; E. Korczynska, Kolekcja monet, medali i banknotow Emeryka Hutten-Czapskiego i jej miejsce w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Krakowie, w: Skorupska (red.), „Monumentis Patriae..." s. 51-61 (tutaj aktualna ocena merytoryczna kolekcji numizmatycznej); J. Bodzek, Monety rzymskie w zbiorze Emetyka Hutten-Czapskiego, Notae Numismaticae-Zapiski Numizmatyczne I, 1996, s. 23-36; tarn dalsza bibliografia. 2 Na temat kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego i daru Rodziny Czapskich por. Kocojowa, Pamiqtkom ojczystym ...; Haczewska, Emeryk Hutten-Czapski...s. 48-49; i generalnie Skorupska (red.), „Monumentis Patriae...” (w kwestii daru patrz szczegolnie J. Skorupska, Darowizna Rodziny Czapskich w 1903 roku, s. 33-37); tarn dalsza bibliografia. sklad denar GNEZDVN CI VITAS Boleslawa Chrobrego (992-1025) (il. I)3, pierwsza polska zlota monet^, czyli floren Wladyslawa Lokietka (il. 2)4, grosze krakowskie Kazimierza Wielkiego (1333-1370) (il. 3)5, bity w mennicy torunskiej talar medalowy Zygmunta I Starego z 1533 r. (il. 4)6, polkopek litewski Zygmunta Augusta z 1564 roku (il. 5)7, medale Jana Marii Padovana i Jana Jakuba Caraglio z portretami rodziny krolewskiej8, gdanski obl^zniczy talar w zlocie z 1577 r.(il. 6)9, lOOdukatow koronnych z 1621 roku Zygmunta III Wazy bite w Bydgoszczy (il. 7)10, zespol donatyw gdariskich, toruriskich i ryskich11, liczne medale wykonane przez tak wybitnych medalierow jak Samuel Ammon12, Sebastian Dadler (il. 8)13, Jan Hoen starszy i mlodszy (il. 9)14 czy Jana Filipa Holzhaeussera (il. IO)'5, probny talar koronny Stanislawa Augusta Poniatowskiego z 1766 roku16 czy wreszcie pierwszy polski pieni^dz papierowy z okresu Insurekcji Kosciuszkowskiej17 oraz bilety kasowe z okresu Ksi^stwa Warszawskiego (il. Il)18 i wiele innych cennych obiektow. Znaczenie daru nie ogranicza si§ jednakze do jakze istotnej wartosci materialnej, merytorycznej czy emocjonalnej ofiarowanej kolekcji, ani nawet do faktu pozyskania przez spoleczenstwo gotowego na przyjecie publicznosci w pelni wyposazonego muzeum. Obok wspomnianych wartosci w przypadku daru Rodziny Czapskich niezwykle istotnq. byla jego rola spoleczna a konkretnie swoiste zakodowanie w swiadomosci spolecznej godnego nasladowania przykladu19. Przyklad ten od ponad stu lat sklania kolejne pokolenia kolekcjonerow do zasilania nie tylko numizmatycznych zbiorow Muzeum Narodowego w Krakowie oraz wspierania tej instytucji donacjami o innym charakterze. 3 Czapski, Catalogue.. .nr 9051. 4 Czapski, Catalogue.. .nr 466. 5 Czapski, Catalogue...nr 150. 6 Czapski, Catalogue.. .nr 331. 7 Czapski, Catalogue...nr 528. 8 Por. Np. Czapski, Catalogue.. .nr 380, 9340. 9 Czapski, Catalogue...nr 7125. 10 Czapski, Catalogue...nr 1414. 11 O donatywach por. B. Haczewska, Donatywy emisje specjalnego przeznaczenia, w: Materialy z IV Miqdzynarodowej Konferencji Numizmatycznej Suprasl 2000, Wraszawa 2000. 12 Por. np. Czapski, Catalogue...nr 1387. 13Por. np. Czapski, Catalogue...nr 1830. 14 Por. np. Czapski, Catalogue...nr 5908; 5909. 15 Por. np. Czapski, Catalogue...nr7904. 16 Por. np. Czapski, Catalogue...nr 3060. 17 Por. np. Czapski, Catalogue...nr4139; 4140. 18 Por. np. Czapski, Catalogue...nr4212. 19 Problem ten byl juz poruszany w literaturze por. np. Reyman, Kolekcje ....s. 64; E. Korczynska, Pami^ci donatorow, w: Bodzek, Korczynska (red.), Memoriae donatorum..,s. 26; Haczewska, Emeryk Hutten-Czapski..., s. 49; Skorupska, Darowizna...s. 36n. W historii kolekcji numizmatycznej krakowskiego Muzeum Narodowego szczegoln^ rol? odgrywaja trzy daty lata 1879, 1894 oraz 1903. Pierwsza i ostatnia sposrod nich wyznaczajXnajwazniejsze etapy rozwoju zbioru. Historia zbiorow numizmatycznych rozpocz?la si? w 1879 roku, w ktorym decyzj^ Rady Miasta Krakowa Muzeum Narodowe zostalo powolane do zycia20. Kilka lat pozniej w 1883 roku, w pierwszym statucie Muzeum uwzgl?dniono istnienie Dzialu Numizmatyki czyli dzisiejszego Gabinetu Numizmatycznego21. Od poczqtku po dzis dzien jest on oznaczony cyfraVUPierwszym obiektem, ktory zapocz^tkowal zbiory Dzialu Numizmatyki byl medal z 1789 roku bity na pamiatke uchwaly Sejmu Czteroletniego o powi?kszeniu armii. Podarowal go w 1884 roku sam mistrz Jan Matejko22. W ciqgu kolejnych lat kolekcja rozwijala si? powoli wzbogacana nast?pnymi darami i nielicznymi zakupami. W znacznej cz?sci byly to dary drobne i o zroznicowanej wartosci. Wsrod najwazniejszych darczyricow tego okresu nalezv wymienic Konstantego Schmidta-Ciqzynskiego, Henryka Bukowskiego , Edmunda Podhorskiego, Celin? Potocka, Leonarda Lepszego, Stanislawa Stojowskiego, Henryka G^siorowskiego, Karola Plage24 oraz Ludwika i Mari? Zytynskich. Na samym poczqtku XX wieku zbidr numizmatyczny Muzeum Narodowego w Krakowie liczyl okolo kilku tysi?cy sztuk. W jego sklad wchodzily monety, medale i banknoty polskie, obce oraz monety antyczne. Wsrod nich znajdowala si? rowniez pewna liczba rzadkosci25. Jednakze kolekcja numizmatyczna Muzeum Narodowego w Krakowie pozostawala w tym czasie jednym z wielu sredniej jakosci zbiorow. W mi?dzyczasie w roku 1894 Emeryk hrabia Hutten-Czapski znakomity kolekcjoner numizmatow i starodrukow, przekazawszy synom swoje wlosci polozone w Gubemi Miriskiej przeniosl si? do Krakowa, gdzie zamieszkal w zakupionym Palacyku przy ulicy Wolskiej 1226. Wraz z hrabia Czapskim do