КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Даражэнькі, гэтыя праклятыя пачвары — «вшываблохі» — адкапалі мяне і нясуць у Курапаты, дзе хочуць расстраляць. — А што гэта за «вшываблохі»? — Такія былі навуковыя распрацоўкі. Як вы там кажаце, прыярытэтныя, ці што. Яны вельмі дарапя, таму з усіх людзей нават збіралі грошы. — А што ж атрымалася, і для чаго яны ? — Кажуць, што гэта помесь вошы і блыхі, і галава ні то ад чалавека, ні то малпы. Вось такую мешаніну ростам з малога чалавека і назвалі «вшываблохамі». Яны вельмі лютыя, а зрабілі іх, каб лавіць людзей, якія гавораць па-беларуску, катаваць іх ірасстрэльваць. — Ну а чаму ж вас схапілі, калі вы ўжо памерлі? — Ды адкопваюць тых, у якіх на маплках надпісы на беларускай мове, і расстрэльваюць. Я ж табе казала, зрабі мне надпіс, як на іншых магілках, а ты не паслухаўся, вось так зараз і атрымалася — Прабачце, баба Матруна. Я ж хацеў адзначыць, што вы сапраўдная беларуска, якая так выдатна заўсёды размаўляла па-беларуску, і дзякуючы такім, як вы, і захавалася наша мова. — Ды я не крыўдую на цябе. Але ты маўчы, бо і цябе зараз гэтыя пачвары схопяць. He паспела яна скончыць сказ, як аднекуль выскачылі брытагаловыя, якіх, аказваецца, усё ж наслала на мяне тая прыгажуня, і пачалі мяне біць то клюшкай, то буцамі. А гэты з вусамі — іх кіраўнік — злуецца: «Плохо бьете, слабакн! Представьте, что это перед вамн футбольный мяч, который вы должны забнть в ворота. Вот смотрнте, как нужно!» Ён разбягаецца і б’е мне па калене, ды так моцна, што здаецца— нага ў калене пераламілася. Ён крычыць свайму памагатаму: «Не можешь бнть как следует, так стреляй в него нз автомата!» Расплюшчваю вочы, чую пакалыхванне цягніка,. страшэнна ные калена (відаць, зноў разыграўся артрыт), аў дзверы моцна стукае правадніца: «Пасажыры, уставайце. Хутка будзе Мінск!» 2002 Янка Купала і браты Гарэцкія Максім Гарэцкі ў 1909-1913 гг. вучыўся ў Горы-Горацкім ка.морншка-агранамічным вучылішчы і тады пазнаёміўся з вершамі Янкі Купалы, апублікаванымі ў «Нашай Ніве», а потым і з іншымі яго творамі. Ён захапляўся Купалавай паэзіяй і, калі прыязджаў дахаты ў Малую Багацькаўку, чытаў родным, у тым ліку і Гаўрылу. Выразна і артыстычна дэкламаваў вершы са зборнікаў «Жалейка», «Шляхам жыцця», «Гусляр». Гаўрыла Гарэцкі ўспамінаў: «Максім прачытаў сваім братам z сястрычцы ўсю «Жалейку». Тлумачэнні вершау Янкі Купалы з «Жалейкі», якія даваў нам старэйшы брат, былі выключна яскравыя, натхнёныя, узвышаныя. А само чытанне купалаўскіх вершаў Максімам было такім мастацкім, йіто яно зачароўвала нас, захоплівала, параджала замілаванне паэзіяй Янкі Купапы, палкую любоў да нашага роднага вялікага паэта. Асабліва магутны ўплыў на нас меў верш Янкі Купалы «А хто там ідзе?»’. У 1912 г. Максім Гарэцкі стаў друкаваць у «Нашай Ніве» нататкі пра розныя падзеі ў Магілёўскай губерні, а ў студзені 1913 г. апублікаваў там пад псеўданімам Максім Беларус першае апавяданне «У лазні». У той час Янка Купала быў у Вільні, цесна супрацоўнічаў з «Нашай Нівай», а з сакавіка 1914 г афіцыйна пачаў падпісваць газету як адказны рэдактар. Пасля заканчэння вучылішча ў лілені 1913 г. М. Гарэцкі быў накіраваны на працу каморнікам на Віленшчыну. Там ён пазнаёміўся і пасябраваў з Янкам Купалам Шэраг нататак і апавяданняў пісьменніка звярнулі на сябе ўвагу рэдакцыі «Нашай Нівы», якая змясціла ліст да яго: «Максіму Беларусу. Дужа дзякуем за Вашы творы, капюрыя Вы нам прыслапі ў апошнія часы. Мы верым, кажучы словамі нашых прадзедаў, што праз Вас «памножана будзе слова слаўчай айчызны нашай», калі толькі агояь, каторы гарыць у Вас, будзе дапей разгарацца». «Наша Ніва» і яе адказны рэдактар сачылі за лёсам сваіх аўтараў У верасні 1914 г. пад рубрыкай «Нашы пісьменнікі і грамадскія працаўнікі на вайне» змешчаны фотаздымак М. Гарэцкага з подпісам «М. Гарэцкі, пісьменнік-міспгык, родам з Магілёўшчыны, каморнік (землямер) », a 13 лістапада — паведамленне: «Гарэцкіранены. Наш вядомы пісьменнік М. Гарэцкі, якога фатаграфія была надрукаваяа ў №37 «Нашай Нівы», ранены ў нагу і цяпер лечыццаў Вільні ў шпіталі». У «Каляднай шсанцы» (Вільня, 1913) М. Гарэцкі надрукаваў публіцыстычны артыкул «Наш тэатр», а ў № 5 «Нашай Нівы» за 1 Гарэцкі Г. Вобраз Янкі Купалы ў маім успрыманні II Успаміны пра Янку Купалу. —Мінск : Маст. літ., 1982. —С. 45-53. 1915 г. Я Купала змясціў рэцэнзію «Залёты, аперэтка Вінцука Дуніна-Марцінкевіча», эшграфам да якой узяў вытрымку са згаданага артыкула пра тое, што «тэатр — сіла непамерная» і «ў адраджэнні беларусаў... можа сыгрань вялікую ролю». Лёс зноў звёў пісьменнікаўу Смаленску, куды абодва пераехал і ўвосень 1917 г і дзе сустрэлі Кастрычніцкую рэвалюцыю. Янка Купала працаваў агентам аддзела забеспячэння Заходняй вобласні, Максім Гарэцкі — камендантам жыллёвага аддзела. потым — супрацоўнікам газеты «йзвестня Смоленского Совета депутатов», а пазней — загадчыкам розных аддзелаў газеты «Звезда». Напачатку 1918 г. дабратапрыехаў ГаўрылаГарэцкі, які быў вольны ў сувязі з часовым закрыццём Горы-Горацкага каморніцка-агранамічнага вучылішча, дзе вучыўся. Ён паступіў на працу служачым эканамічнага аддзела Смаленскага Саўдэпа і стэнаграфістам Савета народнай гаспадаркі выканкама Заходняй вобласці («Облнскомзап»), Гаўрыла Гарэцкі ўспамінаў: «У 1918 годзе ў Смаленску жыў і Янка Купала змаладою жонкаю Уладзіславай Франйаўнай, жылі яны на Малой Багаслоўскай вуліцы. у прыдаліннай частцы горада, у аднапавярховым доме. Купала досыць часта запрашаў Максіма ў госйі, брат і мяне браў з сабою. Хоць і цяжка жылосяў той час, але Уладзіслава Фрат^аўна заўсёды была выключна гасціннай і жыццярадаснай. <„. > Янка Купала і братразглядалі кяігі пагісторыі Смаленска і Мсціслава, па эпінаграфіі Беларусі і Смаленшчыны, па нумізматыцы. Купала паказваў сваю досыйь багатую нумізматычную капекцыю, частку якой, разам з дзвюма кнігамі па нумізматыі(ы, ён падараваў нам. Купала і брат гаварылі пра беларускую літаратуру, этнаграфію. гісторыю, пра беларускія слоўнікі I. I. Насовіча і У. М. Дабравольскага. які жыў тады ў Смаленску. Самаадданая дзейяасць Насовіча і Дабравольскага па складанні беларускіх слоўнікаў вельмі падабалася Купалу і брапту. <... > Асабліва цікавіўся Янка Купалаў С.маленску «Словам аб палку Ігаравым»... >Ў Ужо праз год (3.10.1919) Я. Купала закончыў пераклад «Слова...» на беларускую мову. Падчас жыцця ў Смаленску ўсе яны перанеслі досыць цяжкія хваробы: у студзені 1918 г Гаўрыла захварэў на плямюты тыфус, пазней Максім — на іспанку, а ў лшені Янка Купала — на дызентэрыю. Янка Купала і Максім Гарэцкі ў кастрычніку 1918 г. запісаліся слухачамі факультэта па гісторыі мастацтваў на Смаленскае аддзяленне Маскоўскага археалапчнага інстытута. Тады ж М. Гарэцкі напісаў заяву ў Смаленскую архіўную камісію: «Нмею честь просйть Архнвную Комйссйю выдать мне й слушателю того же Мнстйтута Мвану Домйнйковйчу Луцевйчу (белорусскйй поэт Янка Купала) разрешенйе на право пользовашія кнйгамй й матерйаламй бйблйотекй Архйвной Комйссйй». I падпісаў: «Составйтель русско-белорусского словарйка М. Горецкйй». 1 сапраўды, у Смаленску ён вельмі рупліва працаваў над стварэннем слоўніка. Яму як мог дапамагаў малодшы брат. У канцы года першы «Руска-беларускі слоўнік» братоў Гарэцкіх выйшаў з друку. Смаленскі перыяд жыцця Янкі Купалы і братоў Гарэцкіх адзначаны вельмі складанымі гістарычнымі падзеямі: Кастрычніцкая рэвалюцыя; у снежні ў Мінску прайшоў 1 Усебеларускі з’езд, які бальшавікі разагналі (пра гэта М. Гарэцкі праўдзіва напісаў у 1922 г. у апавяданні «Усебеларускі з’езд 1917 года»), У лютым 1918 — студзені 1919 г. — нямецкая акупацыя Беларусі. 25 сакавіка 1918 г. была абвешчаная незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. У кастрычніку 1918 г. Янка Купала напісаў славуты верш «На сход!», у якім зноў прагучаў заклік да ўсіх беларусаў: «На вялікі сход! Па Бацькаўшчыну!». Смаленск жыў чаканнем абвяшчэння Бела- 1 Гарэцкі Г. Вобраз Янкі Купалы ў маім успрыманні. — С. 45-53. рускай рэспублікі. Аляксандр Чарвякоў паўсюль насіў з сабою «Этнаграфічную карту Беларусі» Яўхіма Карскага, падараваў яе Гаўрылу Гарэцкаму з надпісам: «Ад беларускага камісара». Прыехалі 3. Жылуновіч, Ф. Шантыр, Я Дыла і інш. Ішла жорсткая барацьба — А. Мяснікоў і многія іншыя бальшавікі былі супраць стварэння БССР, якая ўсё ж напрыканцы 1918 г. у этнаграфічных межах была абвешчаная I Краёвым з’ездам РКП Заходняй камуны (перайменаваны ў I з’езд БКП). Гэта радавала Янку Купалу і братоў Гарэцкіх. Аднак яны сталі сведкамі страшэнных пакутаў людзей: масавых расстрэлаў, бясчынстваў на вёсцы, дэмагогіі, хамства, здзекаў, хлусні, страху... Разабрацца ва ўсёй той блытаніне і катавасіі было складана, у многіх прадстаўнікоў інтэлігенцыі «душа дваілася»1.. Менавіта тады М Гарэцкі задумаў, а можа, і пачаў пісаць аповесць «Дзве душы» (выйшла з друку ў Вільні ў 1919 г). Янка Купала ў лісце да Браніслава Эпімах-Шышлы пісаў: «Там, жывучы праз увесь цяжкі і жудкі 1918 г., я папраўдзе быў, як непрытомны. Там жаў Смаленску атрымаў Вашліст з просьбай аб пасылііы. Гэпіагая ніякімі сіламі зрабіць немог, бо забаронена было пасылаць што-небудзь з Смаленску». На пачатак лютага 1919 г у газене «Грамадзянін» пад рубрыкай «3 менскага жыцця» з’явілася паведамленне: «Там арганізавалася цяпер «Беларускае літаратурна-навуковае піаварыства», у якім актыўную прымаюць чыннасць... Янка Купала / Максім Гарэцкі, каторыя раней празувесь час акупацыі быліў Смаленшчыне». Але ўжо ў канцы лютага рэдакцыю «Звязды» перавялі ў Вільню, туды ж пераехаў і М. Гарэцкі. У канцы кастрычніка 1923 г. М. Гарэцкі з сям’ёй перабраўся з Вільні ў Мінск, дзе таксама сустракаўся з Янкам Купалам. Яшчэ ў Вільні выйшлі два выданні «Гісторыі беларускае літаратуры», а ў 1924 г. у Мінску — трэцяе. Аўтар асвятліў творчасць Янкі Купалы, адзначыў, што «наш паэт пахарак- 1 Гл : Нлькевпч Н. «Душадвонлась .» : Повесть, рожденная в Смоленске — Смоленск, 1997. тары свайго таленту — пераважна лірык. У лірыцы паказаў ён своі'і магутны паэтычны дар і дасяг памысных рэзулыпатаў творчасці. Лірызмам душы паэта ахоплены яго эпічныя вершаваныярэчы, лірыксш перасыпана іяго драма. Лірычных вершаўу Купапы дужамнога. Агульны тоя іх элегічяы імяккасатырычны. <... > Лірыка Купалы более музыкальная, чымсе пластычяая: часам гэта проста музыка. <„. > Ідэялогія адраджэння ёсць галоўнаіі прыметай не толькі лірыкі, але ўсея паэзіі песняра».