КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
А потым пачынаюііца другія гамонкі. Максімраспытваег^а ўмамы праўсіх родных, праўсе багацькаўскія сем 'і, іх гісторыю. пра прыгон і падзеі пасля прыгону, пра панскіх казакаў і стражнікаў, бойкі з імі, падзеі 1905 года.
Зімовыя дні кароткія. / вось ужо вечар. На запечку сядзіць мама і дзядзіна Хрысцёна, прадуць. На палку каля іх уладкаваліся Максім. Ганначкр Парфір і я. Дзядзіна Хрысцёна расказвае нам казкі, адна гіікавей за другую. А мама пяе песні, пераважна сумныя, але і весялейшыя. Многапрыгожыхпесень ведала мама. Гарыць лучына, устаўленнаяў светач. Бегаюйь
'Гарэцкі Г Некалькі малюнкаў з дзіцячага і юнацкагажыцця МаксімаГарэцкага Н Выбранае. — Мінск : Беларускі кнігазбор, 2002. — С. 217-220.
па сухойлучынцы вясёлыя зайчыкі агню, адвальваюцца адгарэлыя кавалачкі лучынкі на земляную падлогу і ў адмыслова падстаўлены йэбар, шыпяць у вадзе, кадзяйь.
Парфір старанна сочыць за агнём, каб спрытна ўставіць у светач новую лучынку замест дагарзлай.
I ўзрастае шчасце ў дзійячых істотах ад матчынай і дзядзінавайласкі, ад пазнання свету, ад гарэзлівага агеньчыка на лучынах. аб крышталёвай паэзіі беларускіх песень і казак.
[...] Гамонкі Максіма з мамаю былі доўгія, ласкавыя, задушэўныя. Цяпер Максім пачаў зстісваць маміны песні і казкі, а таксама апавяданні пра жыццё родных і знаёмых. Часта чытаў ён маме і нам, меншым, вершы Янкі Купалы, Якуба Коласа, газету «Наша ніва», свае першыя беларускія допісы.
Максім часта граў на скрытіы і дудах-жалейках. хораша граў. 3 вялікім захапленнем слухапаўся сям 'я, асабліва мама, як пела і галасіла Максімава скрыпка.
[ .] Самаманера апавяданняў «Камароўскагі хрочіцы» нагадвае просты расказ мамы, дзядзіны Хрысііёны, звычайнага багагіькаўйа. За гэтай прастатой хаваецца вялікае веданне жыцця, праўда яго, як у Баркулабаўскім летапісе, які так любіў Максім».
На пытанні пра асобу Максіма', якія задаў Алесь Адамовіч у лісце да Гаўрылы Гарэцкага, калі пранаваў над кнігай «Браму скарбаў сваіх адчыняю...», ён атрымаў такія адказы: «На фармаванне асобы Максіма вялікі ўплыў мела спадчычнасйь ад бацькі і маці. Знешне Максім быў больш падобны да баі/ькі. Чарнявы, ладнай постаці, сярэдняга росту, з бліскучымі карымі вачыма. з прыгожым высокім ілбом, тонкі.мі вуснамі, цвёрбым ішббародкам. акуратнымі стройнымі зубамі, спаміж якімі вылучаўся пасярэдзіне зубчык малых памераў.
Адмаір перадаўся Максіму крышачку курносы нос, некалькі павялічаныя скулы, нізкага тэмбру пявучы голас. вялікія вочы.
’Гарэцкі Г. Вытокі творчасыі МаксімаГарэцкага//Выбранае. — С. 222-229,
Па характары Максім пайшоўу бацьку. Яскравы сангвінік, з праявамі халерычнасці, надзвычайна жывы, рухавы, палкі, уражлівы, непасрэдны. актыўны, успрыімлівы. Але і ад маці многае перайшло ў характар брата. Выключная дабрата, цярплівасць, стрыманасць, разважнасць. невычэрпны аптымізм, летуценнасць, самаахвярнасць.
Супрацьлегласць характараў бацькі і маці праявіліся / ў харакпгары Максіма; бацькаў і матчын пачаткі змагаліся ў істоце Максіма ўсё жыццё, але матчына спадчына звычайна перамагала. Таму Максім здаваўся заўсёды лагодным. супакоеным. разважлівым. стрыманым, тактоўным. Выбухі бацькавай палкасці, няроўнасці і нецярплівасці здараліся ў Максі.ма толькі зрэдку».
Асабліва цяжка жылося бацькам Гарэцкіх у час імперыялістычнай вайны, калі Іван, Максім і Парфір былі на фронце, а Гаўрыла вучыўся у Горках. Ад Максіма доўга не было лістоў, і ўсе пачалі думаць, што ён забіты. «За работаю барзджэй праходзіў невясёлы. трывожны час. Ганна была дужа невясёлая і плакала, і мачілася богу» (с. 74). Браты заўсёды памяталі пра бацькоў, па магчымасці дапамагалі ім, дасылалі грошы ці пасылкі, стараліся хоць на кароткі час прыехаць дахаты і нешта зрабіць па гаспадарцы.
Гануля ў дзённіку 23 студзеня 1921 г. пісала пра жыццё ў дварэ: «[...] Татавы крыкі. Перад вачмі ўся драбязлівасуь жыці(я. Сэрца сціскаецца ад жалю, што людзі такія дробныя. Драбніцы нарэшце рэшт даводзяць мяне да слёз. Я плачу. Мама, добрая і мілая мама, умаўляе .мяне. просіць не зварочeatfb увагі на ўсё гэтае мяшчанства, а ў самае слёзы так і сыплюцца. Слаўная мамачка ' Як магла ты жыць столькі і з такім чалавекам. як mama. Як хапіла ў ііябе сілы і здароўя ўзгадаваць насу такой катарзе?» (с. 160).
20 красавіка яна запісала: «[...] Тата не мяняеуца. Ходзіць па-даўнейшаму хмуры, тасклівы, маўклівы, адзін з сваімі думкамі. Хацелася б ведаць, што яго мучыць. Мама заметна
старэе, але весялосць, дабрата, ласка яе не пакідаюйь, яна заўсёды з імі. Дзіўлюся, як гэта маглі жыць столькі гадкоў разам такія дзве супрацьлегласці, як mama і мама» (с. 166).
Ефрасіння вельмі сумавала па сваіх сынах і дачцэ, якіх армія, служба, вучоба раскідала па краіне. У чэрвені 1921 г. з Горак прыехаў Гаўрыла, якога маш папрасіла з яе слоў напісаць ліст Максіму ў Вільню. «[... ] Маці казапа, што пісаііь. — Здароў, мой ты сыночак! Ці не можна табе і жоначцы тваёй нявіданай прыехаць у родны дварочак? Пабываць у нас. [...] А прыедзь, паглядзі: можа, ты ўжо даўно не відзіў, як снапы возяць, дык прыедзь у самую пару. як снапы возяць. Хоць бы ты на гумне, на старонйы, на снапочках паляжаў, / жоначку на гуменцаўзвёў, хоць бы мы на яе паглядзелі, хоць бы я тваю дачушку наруках падзяржача, a то. можа. мне й не даждаць, у.жоя плоха стала ... Дулькі ёсць, яблыкоў няма. Морква ёсі/ь. Я для ііябе дзве градкі пасадзіла. 1 бацька тож цяпер плох, няможна ўжо яму работаг/ь, аб самага вяткадня рука ў яго балійь»{с. 177).
Гануля на Каляды пісала Максіму: «[...] У дварэ ўсе падаўнейшаму, толькі mama імамаўсё старэюгіь / старэюць, і ўсё болый пачынаюйь клапаціць абусіх нас» (с. 192).
Вучань М. Гарэцкага ў Віленскай беларускай гімназіі Мар’ян ГТецюкевіч' успамінаў як аднойчы на уроку роднай мовы настаўнік тлумачыў: «Найдаражэйшай істотай для кожнага чалавека, а нават і для жывёлы, — маір. [...] Таму. што маці першая прамовіла для нас у роднай мове. [.. ] Яна — маці — першая настаўніца нашай роднай мовы — найдаражэйшага скарбу. Дык ведайце, што той вялікі праступнік. які адкіне найдаражэйшы скарб, атрыманы ад роднагі нашай маці. Шануііце сваю родную маці, родную мову».
X 1922 г. польскія ўлады у Вільні арыштавалі Максіма, a савецкія ў Маскве — Гаўрылу, які вучыўся там у Пятроўскай
1 ПецюкевічМ. 3 тых далёкіх часоў//Максім Гарзцкі : Успаміны, артыкулы, дакументы. — Мінск : Мастацкая літаратура, 1981. — С. 87-88.
сельскагаспадарчай акадэміі. Калі іх любая сястрычка Гануля, якая паступіла ў Заатэхнічны інстытут, несла перадачу да Гаўрылы ў Бутыркі, трапіла пад трамвай і ў хуткім часе памерла. Для братоў Ганны і асабліва для Ефрасінні гэта была страшэнная страта, вялікае гора, ад якога сэрца балела і душа ныла ўсё іх жыццё.
У 1923 г. Максім з сям’ёй пераехаў з Вільні ў Мінск. Яшчэ ў Вільні Максім атрымаў пакет з Масквы ад Гаўрылы, у якім «толькі фатаграфіі з некіму труне... [...] не хацеў прызнавацца: «Гэта яна, яна, даражэнькая сястрыца...» (с. 218-219). Пазней прыйшоў ліст, у якім Гаўрыла пісаў: «[...] Няшчасце вялікае, якхмара цёмная. гразавая, абступіла двор наш. [ . .] He стала адзінай сястрыцы нашай, зязюлі лесавыя, Марынкі (с. 219). «Страшны быў гэты ліст Кузьме. Вялікае і доўгае, ніяк не гаючае гора зрабіла яму Марынкіна смерць. Напісаў ліст Лаўрыку, каб падтрымаць яго. Нстісаў дамоў каб хоць троху прымірыць і з тым. што сталася, і прасіў Пракопа, бацьку / Рамана падтрымаць маці. Хадзіў працаваў, жыў... Але вобраз Марынкі стаяўямуўеаччу» (с. 219). У Багацькаўку «... прыйшлі карткі — / жменька валасоў Марынкіных, — паліліся матчыны слёзы... Бралалупу і глядзела-глядзела на дачушку ў труне, гаравала... Богу малілася. Як першыраз паміналі, не магла ісці, ногі не слухалі» (с. 217). Максім ведаў, як цяжка перажывае смерць адзінай дачушкі маці... Таму па прыездзе ў Мінск Максім адразу паехаў у Малую Багацькаўку, вярнуўся ў Мінск разам з маці і ў канцы лістапада павёз яе ў Маскву, каб наведаць магілку Ганулі. На вакзале іх сустрэў Гаўрыла разам са сваім лепшым сябрам Уладзімірам Дубоўкам. Браты не бачыліся больш за тры гады — сустрэча была і радасная, і вельмі сумная. ..
«[...] Вера ў бога, у той свет, дзе яна яшчэ спаткаецірі з Марынкаю. дапамагала ёй цярпець. У хацеяк быўжо прызвычаіліся, што Марынкі няма, толькі.маці не прызвычаілася. Яна заглушала свой боль працаю, гутаркаю, рэлігіяй. Пры Кузьме
яна старалася ні разу не заплакаць. Кузьма быў маўклівы» (с. 227).
«[.. .] Натура ў яе была дужая: ніводнага сівога воласу не мела. 3 нятчасгіем мірьыася праз рэлігію, лёс» (с. 230).
«Прыйшлі на магілку. Дробненькі снегужо ляжаў, траўка павялая, памёрзлая, былінкі яшчэ з-пад снегу былі відаць. Маці стала на калені, памалілася. He заплакала. утрымала слёзы — можа, прылюдзёх... Спыталася. у які бок галоўкаю яе паклалі: бо звычайнахаваюйь галавою на заход. кабустаўгйы — тварам наўсход быгіь, аяны, можа, тут іначай зрабілі» (с. 238).
У траўні 1923 г. Гаўрыла прыехаў у Багацькаўку разам са сваей будучай жонкай Ларысай Восіпаўнай Парфяновіч — таксама студэнткай Пятроўскай (Ціміразеўскай) сельскагаспадарчай акадэміі. «Увечары. Спаць кладуцца. Бацька: «Лаўрык тут ляжа, а дзе ж паненку пакладзём? » Маці: «Дзе Лаўрык, там і яна ляжа». Бацька: «Што ты гэпіа? Паненка' Дзе яна з ім ляжа?» Маці: «Нічога, ляжа... Яна ж бы не ехала з ім». Паслаліў хаце старой ці пад павеццю. Там яны і спалі разам» (с. 233).
Калі Максім і Гаўрыла жылі і працавалі ў Горках і Мінску, яны часта прывозілі банькоў да сябе ў госці на тыдзень, a то і на месяц; асобна ці ўсёй сям’ёй наведвалі двор, дзе стараліся дапамагчы па гаспадарны. Максім выкарыстоўваў гэтыя сустрэчы для запісаў ад маці песень, якія ён пачаў рабіць з 1925 г разам з кампазітарамі Мікалаем Аладавым і Аляксандрам Ягоравым. У 1928 г. зборнік «Народныя песьні з мелёдыямі» быў выдадзены Інбелкультам. У яго ўвайшло 318 песняў Ефрасінні Міхайлаўны. Сярод іх шырокавядомая «Кума мая, кумачка». Мелодыю гэтай песні М. Аладаў выкарыстаў у оперы «Тарас на Парнасе». Пётр Падкавыраў — у 2-м скрыпічным канцэрце, Рыгор Пукст — у 2-й сімфоніі. Песню «Па гарохаўю, па ячанню» выкарыстаў Яўген Цікоцкі ў оперы «Міхась Падгорны», М. Аладаў — у фінале «Квінтэта»; песню «Ты чырвоная каліна» — МіхаілКоршнеру балеце«Салавей», Я Ціконкі—у 1-й