КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
сімфоніі, Яўген Глебаў — у канцэрце для голасу з аркестрам. Кніга гэтая стала бібліяграфічнай рэдкасцю. Некаторыя песні Ефрасінні Гарэцкай былі змешчаны ў шэрагу зборнікаў. Напрыклад, у «Анталогіі беларускай народнай песні» (укладанне Г Цітовіча. Мінск, 1975) прыведзена 6 песняў, запісаных ад Ефрасінні Гарэцкай, а наогул са зборніка «Народныя песьні з мэлёдыямі» — 16. Вядомая беларуская этнамузыколаг Зінаіда Мажэйка' адзначыла: «Сборннкуннкален благодаря множеству оттенков жнвой, почтм зрнмо оідутммой документальностн велнкого мастера этого жанра...». ЕІярэдка ў летнія месяцы дзеці Максіма і Гаўрылы — Галіна. Леанід, Усяслаў — жылі ў Багацькаўцы, дзе адчувалі вялікую ласку багацькаўскай бабулі Ефрасінні, якую яны вельмі любілі і з якой надзвычай добра і лёгка сябе адчувалі Ефрасіння Міхайлаўна мела вялікія здольнасці лячыць і загаворваць розныя хваробы, недамаганні. Мой брат Усяслаў успамінаў, як ён вострым нажом глыбока, аж да косці пырнуў нагу троху вышэй калена. Кроў фантанам палілася зраны. Ён вельмі спужаўся і пабег да бабулі. Тая спакойна агледзела рану, нечым яе папырскала, павадзіла рукамі вакол, пашаптала і вельмі хутка кроў перастала цячы і менш стала балець нага. Толькі досыць вялікі шнар, які застаўся наўсё жыццё, нагадвае той выпадак і выклікае ўдзячныя успаміны пра нашу любую багацькаўскую бабулю. «Сыны стараліся не ўспамінаць ёй Марынку, каб не бярэдзіць ёй раны... Яна сама ўспамінала. Раба была, калі ўва сне яе сніла» (с. 263). У чэрвені 1927 г. Максім разам з маткаю зноў ездзіў у Маскву на магілу Ганны. У 1930 г. Ефрасінню чакала новае гора: былі арыштаваны Максім і Гаўрыла. якія праз год былі асуджаны і высланы — першы ў Вятку, другі на Салаўкі. 1Белорусская этномузыкологня / подред 3. Можейко — Мннск : Тэхналогія, 1997 —С . 71. Гаўрылу павезлі праз Оршу, дзе яму задалося сустрэцца спачатку з жонкай, а пазней — з маці і братам Іванам. Для Гаўрылы гэтыя сустрэчы былі зусім нечаканыя, але такія радасныя. Ён паглядзеў у добрыя і мужныя сінія вочы маці і жонкі, якія свяціліся любоўю і горам, ласкай і смуткам, прытуліў абедзвюх — і здалося, што з’явіліся новыя сілы, каб перанесці пакуты, якія напэўна чакалі яго ў бліжэйшай будучыні. Ён дзівіўся мужнасці жанчын, якія пры ім не пралілі ніводнай слязінкі. Трымаліся зусіх сіл, каб і яго падтрымаць, перадань бадзёрасць і ўпэўненасць у лепшым лёсе. «Калімаці праваджала Лаўрыкау Варне, яна крапілася. васільковыя вочыяе былі спакойны і іскрыліся. Сваёю агрубелаю ад праііы рукою яна гладзіла нясмелаяго руку і калена. Алеўсё некуды спяшалася. турбавалася ...» (с. 279). 3 часам Максім і Гаўрыла змаглі досыць часта пісаць бацькам лісты і нават пасылань грошы. Яны страшэнна хваляваліся пра здароўе і жыццё байькоў, сумавалі, а тыя — пра сыноў і іх сем’і. Maui ніяк зразумейь не магла: не сядзяць жа сыны ў астрозе, ходзяць вольна, жывуць з сем’ямі, працуюць, нават грошы пасылаюнь, а ўсё не могуць прыехаць. Матка ў кожным лісйе прасіла, каб прыехалі. Найбольш балела сынам тое, што. колькі ні прасілі, не маглі атрымаць дазвол з’ездзіць у наведкі да байькоў на Беларусь. Так і прайшло больш за 4 гады. Нарэшйе ў лістападзе 1934 г. Гаўрыла Гарэцкі змог прыехаць, каб забраць сваю сям’ю ў пас. Мядзведжую Гару ў Карэліі, дзеягохоць і вызвалілі, але катэгарычна прапанавалі жыць і працягваць сваю працу па інжынерна-вышуковай дзейнасш пад будаўніцтва Беламорска-Балтыйскага канала. « 9—19 лістапада быўу дварэ Лаўрык. Пасля ён апісваў свой прыезд так: «Я адчыніў дзверы ў хату — і ўбачыў тут жа пры дзверах: нагнулая старенькая — мама, перабірала буракі. Адзенне нейкае зачошанае, старое, на галаве закручана нейксія брудная шмата, нібы баляі/ь зубы і хворая галава. На ногах лапрі. Заскруджаныя рукі, з глыбокімі зморшчынкамі. Мама мяне спачатку не спазнача. А потым прыцягнула сабе нагрудзі, пачаіа мяне хлопаць рукамі па спіне і, нібы млеючы, казала спуджана-радасна: «Ай, ай, ай... ай, ай, ай... ай, ай, аіі... А Лаўрынічка... ай, ай, ай... » I чулася ў гэтым голасе — такая страшэнная драхласць, такая струджанасць, такое доўгае чаканне, штомне стала страгйназамаму... Але гэта быў люмант. Мамахутка ператварылася. Нібы z не было тых 48 гадоў. I такая мама была ласковая. радасная. столькі ў ёй было яшчэ жыцця і разумення. Мама лашчыла мяне, гладзіла сеаёю агрубелою рукою. гаманіла са мною. некалькі разоў паціхеньку пяяла. . He хапала толькі Кузьмы, каб мама была зусім-зусім бязмежна шчасліваю. [...] Яна была яшчэ вельмі бадзёраю. вочы былі светлыясветлыя. чыстыя пгакія. Неўміручыя, нястомныя. He было ніводнага сівога воласа. Голас быў гучны, чысты. малады. [...] Мама ўсё яшчэ працавала каля гаспадаркі. Паднімала цяжкія чугуны, я ёіі не даваў рабіць гэтага пры мне, паднімаў іўстаўляўу печку сам, — і гэта сапраўды былі цяжкія чугуны. Мама даглядала карову, парыла ёіі бульбу, буракі, самачасамі гіягнула цэбар з паранкамі, мы звычайна насілі цэбры на кіёчку. дык нават дваім і то цяжка. Па ваду мама ўжо не хадзіла. прыносіў звычайна бацька. аў часе майго побытуя. Дровы зпад павецг(я прыносіла мама сама, а часам mama. Цяжкай для мамы працай было хадзіць v пограб. Я хадзіў з ёю разы тры. Пограб балекавата. А самае цяжкое — паднімаі[ь карзіны з бульбаю і буракамі на гару. Гэта нават зусім здароваму цяжкавата. А .мама заўсёды паднімала карзіны сама. Дый хто б яшчэмог пасобійь? Байька і сам стары. іяму цяжка» (с. 302). 26 лютага 1935 г. Парфір напісаў Максіму лют: «[...] Паведамляю ва.м вельмі жуткія весці. Мама наша яшчэ зараз жыва, а калі еы будзеуе чытаць гэты ліст, то мамы не будзе, а будзе халоднае мёртвае цела. Прычыны смерці наступныя. У мамы была грызь, і у гэтым месце, паміж косці, было зашчамленне кішкі, якая амярцвела і парвалася. Няшчасце здарылася 21.11. [. . .] доктар сказаў, штоўяе заварот кішок, загадаў зараз жа везці ў Гэрад. 22. II яе прывезлі ў бальніцу і аперыравалі. Доктар як браў на аперацыю, казаў, што мама нізашпю пе вытрымае аперацыі. Калі мама прачнулася і стала гаварыць, ён дзівіўся, што за крэпкае яе сэрца. [...] Мама мяне адразу пазнала, вельмі была рада. Вочы яе такія жывыя. зусімнеўміручыя, памяйь здаровая. Янамнерасказала праўсе камароўскія навіны, пыталася пра Вас, Лаўрыка, ёй вельмі не хочайца ўмірсшь. Найболыйае яе жаданне — пабачыць усіх сыноўразам» (с. 303). У наступным лісце Парфір пісаўМаксіму: «[...]Маманаша памерла 4.ІІІу 2 гадзіны дня. Пахавалі яеўчора, б.ІІІу 5 гадзін вечару» (с. 304). Цяпер намесцы хаты Гарэцкіху Багацькаўцы па ініцыятыве сакратара ЦК КПБ A. Т. Кузьміна пабудаваны літаратурны музей-сядзіба Максіма Гарэцкага1, які адкрыты ў 1993 г. да 100-годдзя пісьменніка паводле эскізаў Гаўрылы Гарэцкага. Аўтар экспазіцыі — М. I. Пратасевіч. Спачатку музей даглядала Клаўдзія Шнарская — старэйшая дачка Івана Іванавіча Гарэцкага, а пасля яе смерці — яе нявестка Лідзія Шнарская. Туга па наасферы Людзі з першых дзён свайго існавання марылі аб шчаслівым мірным жыцці, але для большасці яно не прыходзіла. Каб супакоіць свой дух, людзі сталі верыць у лепшае, замагільнае жыццё. Змяняліся сацыяльныя сістэмы, з’яўляліся новыя філасофскія погляды, новыя тэорыі развіцця чалавецтва. Ужо ў пачатку XX ст. французскі філосаф і матэматык Эдуард Леруа вылучыў новы этап эвалюцыйнага развіцця біясферы — наасферу, гэта значыць сферу чалавечага розуму. Пазней вялікі натураліст акадэмік У Вернадскі распрацаваў цэласнае вучэнне 1 Ліўшыц У М. Літаратурны музей Максіма Гарэцкага (кароткі даведнік). — Орша, 1997. — 72 с пра біясферу і вышэйшую стадыю яе эвалюцыі — наасферу і шчыра верыў, што яна прыйдзе. Мой навуковы настаўнік, выдатнейшы прыродазнаўцаакадэмік А. Яншын’ далейудасканаліў гэтае вучэнне і таксама спадзяваўся, што час калектыўнага чалавечага розуму, наасферы, ужо блізкі. Аднак, азіраючыся на гісторыю чалавейтва і ўспрымаючы сучасны яе стан, чамусьці зусім не бачна набліжэння такога часу. Чым больш павялічвалася насельніцтва на Зямлі, чым больш людзі разумелі законы прыроды, рабілі выдатныя вынаходкі і адкрыцці ў тэхніцы, развівалі навуку, культуру, літаратуру і тым самым, здавалася, набліжаліся да мірнага светлага наасфернагажыцця, тым больш, наадварот, станавілася ахвяр, і не столькі ад натуральнага быцця людзей, колькі ад насільнага знішчэння адзін аднаго. Надзея на наасферу ўсё змяншаецца. Але туга паёй жыве... Ці наступіць яна9 Для гэтага неабходны максімальныя намаганні ўсіх людзей Зямлі. * * * У гісторыі Расіі важнае месца займае паўстанне дзекабрыстаў (снежань 1825), удзельнікі якога сваім гераізмам выклікалі захапленне многіх перадавых людзей краіны. А. Пушкін у іх гонар напісаў шырока вядомы верш-пасланне «Во глубнне снбнрскмх руд», у якім падкрэсліў, што «не пропадет ваш скорбный труд». Тады пяць кіраўнікоў дзекабрыстаў былі павешаны, 121 сасланы на катаргу і пасяленне ў Сібір. Грамадства ўсяго свету было ўзрушана жорсткасню пакарання. ГІраз троху больш чым 100 гадоў лічбы расстраляных па так званых палітычных матывах і высланых у канцлагеры і пасяленні ў розныя глухія і суровыя месцы краіны ўзраслі ў сотні і тысячы разоў. Агульная колькасць рэпрэсіраваных у 30-я гг мінулага стагоддзя налічваецца дзясяткамі мільёнаў. 'ГарецкпйР. Г. Академнк А. Л, Яншнн — дорогой мой учнтель н друг. — М : Наука, 2005. — 192 с. Для ўяўлення тэмпаў знішчэння людзей прывяду два прыклады. Першы дакумент — акт («совершенно секретно») ад 10 лютага 1938 г, які склалі тры супрацоўнікі «УНКВД Смоленской областн». У ім адзначана: «Перечйсленные осужденные, всего в чйсле сорока человек, йз места содержанйя под стражей былн взяты в 14 часов 45 мйнут 10-го февраля 1938 года, арешенйе Заседанйя Тройкй прнведено в йсполненйе путем расстрела в 15 часов того же 10-го февраля 1938 г. Трупы зарыты на «установленную глубйну», о чем й составлен настояйрш акт в одном экземпляре». Пад нумарам 30 у акце значыўся Максім Гарэцкі. За 15 хвілін выдатна спрактыкаваныя служакі НКУС паспелі вывесці з турмы 40 чалавек, усіх расстраляць, а затым і закапаць на адпаведную глыбіню! У Сандармоху — карэльскіх Курапатах (19 км ад г. Мядзведжагорска) — пабудаваны мемарыяльны комплекс. у якім стаіць вялікі валун з надпісам: «Здесь с 27октября no 4 ноября 1937г. расстреляны 1111 заключенных Соловецкой тюрьмы». У сгпсах гэтых арыштантаў лічыўся і мой тата Гаўрыла Гарэцкі, але яго на гэты час, як найбольш злоснага і важнага «ворага народа» («шпіёна» і «контррэвалюцыянера», які завербаваў А. Чарвякова і М. Галадзеда), адаслалі ў Маскву. Акадэмікі АН БССР М. Яворскі і М. Дурнаво ляжаць у «жоўтым пясочку» Сандармоху. Невялічкая драўляная каплічка, пабудаваная на тым месцы, дзе 21 студзеня 1938 г. у 4 гадзіны ночы два штатныя каты НКУС расстралялі 450(1) чалавек.