Жывая мова
Юрась Бушлякоў
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 294с.
Мінск 2013
“Добрай раніцы” — гэта калька з расійскай мовы. У Беларусі няма "Добрай раніцы!”, ёсыіь “Добры дзень’”
Нельга не пагадзіцца, што вітаньнс “Добрай раніцы!” ў Беларусі нетрадыцыйнас: да савсцкага часу ў нас так нс віталіся. Раніца, ранак — усяго толькі частка дня, яго пачатак. На дварэ раніца — значыць, адышла ноч і надышоў дзснь. У беларускім моўным этыкеце не было асобнага вітаньня на ранак, таксама, як няма яго, скажам, у французаў або палякаў. Вякамі і раніцаю, і ўдзснь беларусы віталіся, спраўляючыся бяз “Добрай раніг]ы!”: “Добры дзень!”, 'Дзень добры!”, “Дабрыдзень!”.
Вітаньнс “Добрай раніцы!” скалькавалі ў мінулым стагодзьдзі. За бсспасярэдні арыснцір пры калькаваньні магла служыць расійская форма 'Доброгоутра!”-, магчыма, зважалі й на ўкраінскас “Доброгоранку!” — і выйшла 'Добрайраніцы!”, a ня "Добраяраніца!”. Зрэшты, у паасобных слоўніках савецкага часу можна трапіць і на форму “Добрая раніца!” (напрыклад, у “Тлумачальным слоўніку беларускай мовы для сярэдняй школы” А. Баханькова, I. Гайдуксвіча й П. Шубы).
У літаратурным ужытку за пасьляваенныя дзссяцігодзьдзі калька “Добрай раніцы!” збольшага, несумнснна, прыжылася. Памятаю, на самым па-
чатку 1990-ых у “Самавучку беларускай мовы” на нетрадыцыйнасьць ‘Добрай раніцы!" зьвярнуў увагу пісьмсньнік Анатоль Клышка. Тады шмат для каго з Клышкавых чытачоў, носьбітаў літаратурнае мовы, гэта было сапраўдным адкрыцьцём. За 1990-ыя крытычнага стаўленьня да скалькаванага вітаньня ў нас паболела — паболела людзей, якія сьвядома высьцерагаюцца ‘Добрай раніцы!”. I ўсё ж ня думаю, што ўдасца ў агляднай будучыні цалкам выкасаваць з мовы гэтае вітаньне. Алс ведаць пра яго нетрадыцыйны, калькаваны характар і старацца вітацца так, як віталіся па-беларуску стагодзьдзямі, трэба.
Цяпер — раніца, пачатак дня. I я вітаю вас: 'Добры дзень!”, 'Дабрыдзень!”, 'Добрага вам дня!”.
Паказальнік словаў
A
абавязаньне 48 абавязацельства 48 абвергнуць 188 абвесьцілі 42 абвесьціць 42 абвесьйіш 42 абвяргаць 188 абвяржэньне 188 абвясьцілі 42 абвясьціць 42
абвяшчу 42 абедавы 61 абедзенны 61 абедзьве 63 абедны 61 абмазгаваць 24 абодва 63
абрызглы 24 абсталяваньне 176 абток 155 абшчына 138
агледжу 26 агрэст 24
агульнанацыянальны 210 адажыё 20 адбыты 49. 81 адбыцца 182 аддаваць увагу 254 адзець 139 адзін аднаго 108 адкалоць 60 адколваць 60 адкрыць 142, 199 адмыслова 140 адмысловец 140
адмысловы 140 адна адну 108 аднакурсьнік 89 адно аднаго 108 адпаведны 73 адрас 51 адрэжцс 31 адрэса 51 адток 159 адтуліць 142, 200 адчыніць 142 адчыніць 200 Азэрбайджан 26 айчынны 210 акнябронак 65 алей 204 Аленчын 52 аліва 204 Аляксандар 33 амбасадарка 83 Амсьціслаў 68 амшара 68 амшарына 68 ансамбль 33 Антарыё 20 Антоніё 21 апоўначы 227 апранеш 42 апрану 42 апрануць 42, 139 аптэкарка 84 арабіна 69 арганізм 28 аржаны 68 аржышча 68 аркестар 33 асабісты 144
асабовы 144
булачны 32
асадка 145
бусьляняты 65
асілак 146
бухгальтарка 83
атока 155
бы 54
атрамант 96
была 41
атрамэнт 96
былі 41
аўкцыён 20
было 41
быць 41
Б
бязьлюдзьдзе 27
багатыр 146
бяліла 96
бацьвіньне 27
бярвёны 97
бацькаў 52
бярвеньні 97
бачна 151
бярэце 37, 114
бег 40
бяседа 249
бегла 40
беглі 40
В
бегчы 40
вада 16
бежыце 37
ваджу 26
белавескі 29
вадзіць 26
беларунны 192
ваенны 148
бель 96
важу 26
бераце 37
вазіць 26
берацё 37
вайна 148
бескарысна 147
вайсковы 148
бескарысны 147
валацужын 52
бескарысьліва 147
Васілевіч 17
бескарысьлівы 147
васпан 218
беспасярэдні 76
ваўчаняты 65
бібліятэкарка 83
Вацлаў 44
бінокль 33
ведзены 70
біяграфія 20, 217
ведзяц(е/ё) 38
больш за тое 116
везла 39
бразгаць 24
везьлі 39
брала 41
везьці 39
бралі 41
везяце 37
браць 41
велікодны 160
брусьсе 97
верагоднасьць 189
брытва 27
верагодны 189
брытвавы 61
вернік 55
будаваны 70
вернуць 42
будзьма 113
верталёт 150
відаць 151
віла 41 вілі 41 віло 41 вінаваты 153 вінны 153 віць 41 вішчаць 18 вобшук 154 вобыск 154 войска148 волат 146 волскі 29 Вольжын 52 вонкава186 вонкавы 186 вопыт 169 вопытны 169 восснь 18 воспавы 62 востранькі 36 востраў 155 востры 36 вонат 99
вуглавы ўдар 208
вуліца 164 вучысься 30 выбыла 41 выбылі 41 выведнік 251 выгада 158 выгода 158 выгодзьдзе 158 выгодны 158 выдаваны 70 выдала 41 выдалі 41
вызначыць прызначэньне 176 выканаўца 55 выканаць наканаваньне 176 выконваючы 55
выкраданьне 85
вынаходзтва 157
вынаходка 157
вынаходніцтва 157
вынес 39
вынесла 39
вынесьлі 39
вынесьці 39
выплата 224
выплатны 224
выпростваць 60
выпыты 190
выспа 28, 155
вьіступоўца 55
высьветліць прызначэньне 176
выхад 159
выцек 159
выцяканьне 159
вышукнік 251
выявіць прызначэньне 176
вэдзгаць 24
Вялікдзень 160
вялікі 18
вярну 42
вярнуць 42
вясельле 18
вясна 18
Вячаслаў 44
вяшчаць 18
Г
гаварэм 113
гадуесься 30
газа 24
газьніца 24
галубяняты 65
ганак 24
гарантаваць бясьпеку 174
гарсэт 24
Гарыбальдзі 25
гаспадар 218
Гашак 100
гвалт 24
гвалтаўнік 24
гвалтоўны 24 гелікоптэр 150 генэраліха 84 гешэфты 184 гільза 24 гіпс 24
гістарычна-культурны 56 гістарычна-літаратурны 56 гісторыка-культурны 56 Глазга 25 гледзіце 37 гледзіцё 37 глуміцца з 129 гляджу 26 глядзеце 114 гнесьці 172 гонта 24 грамада 138 грамадзтва 27 грамадзянін 218 грандыезны 20 грым 25
Грынвіч 25
грэбці 39
грэк 58
грэцкі 58, 66
Грэцыя 58
грэчаскі 58
грэчка 58
губкаваты 74
гуз 24
гузік 24
гулец 161, 208
гульня 161
гуляць 161 гутарка 249 Гэлап 25
д
дабрыдзень 268 даваць увагу 254 даведаньне 169 давёз 39 давезла 39 давезьлі 39 давезьці 39 даглядаць 118 дадала 41 дадалі 41 дадало 41 дазнаньне 169 дакочваць 60 дакторка 83 дала 41 далі 41 дало 41
далучыцьда гульні 180 дам 110
дамашнія жывёліны 245 дамовыя жывёліны 245 дапытлівасьць 255 дапытлівы 255
Дар'я 69 дарагі 36 даражэнькі 36 дарога 267 дарожцы 30 дарэформавы 62 дасі 110 дасьведчаны 169 дасьведчаньне 169 дасьце 37 дасьцё 37 дасягне 42 дасягнулі 42 дасягнуць 42 дах 162 даць 41, 110 даччын 52
два 63, 120
двом 63
двор 164
двох 63
двугаловы 64
двудушны 64
двуногі 64
двурукі 64
двутысячны 63
двух 63
двухгаловы 64
двухтысячны 63 джаз 26 джала 26 джгаць 24 джунглі 26 джыгіт 24, 26 джын 26 джынсы 26 джып 26 дзежцы 30 дзейны 168 дзейсны 168 дзеля 166 дзесяць 17 дзівіцца з 129 дзіцёнак 65 дзіц(я/ё) 65 дзіцян(я/ё) 65 дзіцяняты 65 дзьве 27, 63
дзьвс тысячы трынаццаты дзьвём 63
дзьвсры 27
дзьвёх 63
дзьвюх 63
дзьвюхгаловы 64 дзьвюхзьменны 64 дзьвюхмоўны 64 дзьвюхтысячны 63 дзявяты 18
дзякаваць 94 дзякуй 94 дзяўчаткі 98 дзяўчаты 98 дзяўчына 98 дзяўчынка 98 для 166
добрай раніны 268 добранькі 36 добры 36 добры дзень 268 догляд 118 доктарка 83 доктарыха 83 долькавы 74 досьвед 169 дошцы 30 дранцьвець 27 дратвавы 62 дуб’ё 97 дубль 33 дырэктарка 83 дырэктарыха 84 дэталёвы 72 дэтэктыў 251
Е
есьці 110 есьць 110
Ж
Ю9 жа54
жаданы 70 жала 26 жанр 33 жар 235 жартаваць з 129 жаць 26 жвака 170 жвачка 170 жуйка 170
3
зарваны 81
здаручэньня 123
заржавець 69
з ініцыятывы 123
заручыцца падтрымкаю 174
за вадою 128
заспакаяльная кашуля 258
за саветамі 133
затуліць 142, 200
за саветаў 133
захады 175
за саветы 133
заньверджаньне 26
забавязаньне 48
зачыніць 142, 200
забясьпечце 31
збудаваньне 48
завершаны 81
збыла 41
завершыць 42
збылі 41
завесьці справу 171
Збышак 100
завяршылі 42
зваць 41
завяршыць 42
звонку 186
загарнуць 200
звыш 126
заглушыць 172
згадаць 90
заглыбляцца 255
згадка 90
зазначце 31
зганяць 85
займець падтрымку 174
згарнуць 142
зайчышын 52
згінуць 27
заінець 19
згон 85
закрыць 142, 199
згонца 85
закутнік 251
згоньнік 85
залаты 36
здабыць падтрымку 174
залаценькі 36
здаць лічбу 176
залёг 39
здаць справу 176
залегла 39
здушыць паўстаньне 172
залеглі 39
Здэнек 100
залегчы 39
злачынства 183
залучыць інвэстыцыі 180
знадворку 186
зальсьніцца 69
знадворны 186
замгліць 69
зношваць 60
замежнагандлёвы 186
зрабіць 183
замежнапалітычны 186
зрабіць справаздачу 176
замежны 186
зубар 33
замчаць 69
зубран(я/ё) 65
заняць 41
зубронак 65
запал 235
зубчасты 75
запамятаць 225
зыск 214
заплюшчыць 142, 200
зьбіраесься 29
зараз 261
зьвёны 97
зьвсньні97 зьвяз 177 зьвяно 97, 178 зьвярнуць увагу 180 зьдзейсьніцца 182 зьдзейсьніць 183 зьдзейсьніць наканаваньне 176
зьдзек з 129 зьдзекавацца з 129 зьдзелка 184
Зьдзіслаў 44 зьлітавацца 130 зьмена 28
Зьміцер 99 зьнешнасьць 186 зьнешне 186 зьнешні 186 зьняпраўджаньне 188 зьняпраўджваць 188 зьняпраўдзіць 188
імгліць 69 імжа 68 імкнуцца 69 Імсьціслаў 68 імчаць 69 імша 68 імшарына 68 Індыя 19 Інжын 52 Інтэрнэт 217 іншы 19 Ірад 19 ірацкі 66 ірваць 41,68 іржа 68 іржавець 69 іржышча 68 іск 214 іскрыпка 69 існы 19 іспыт 190 істужка 69
I
Іўе 19
Іван 19
Іванаўна 17 іголка 19 іграч 161 ігрок 161, 208 ігрэц 161 ідзеце 37 ідзяце 37 ідзяцё 37 іён 20
Ізяслаў 44 ілгаць 68 ільга 69 ільгота 68 ільняны 68 ільсьніцца 69 імавернасьць 189 імаверны 189
іянізацыя, 20 іянійскі 20 Іянічныя астравы 20
К
кадар 33 казак 58 казацкі 58, 66 каленцавы 75 калмыцкі 66 кальва 192 каляндра 33 каменьне 97 каменьні 97 камісіёнка 79 камісійка 79 камісійны 79 канвэрсійны 79
кандуктарка 84
латыскі 29
канец канцом 256
латышскі 29
канец канцоў 256
лёг 39
Канстанцінаўна 17
легла 39
каншахты 184
леглі 39
каракалпацкі 67
легчы 39
карані 97
лектарка 84
карэньні 97
летуценьне 18
касірка 83
лёх 246
каханенькі 36
ліла 41
каханы 36
лілі 41
кацяняты 65
ліло 41
качаць 216
лісьце 97
кіраваны 70
літар 33
кірунак 194
Літва 27
кладачцы 30
ліхач 241
клапоцісься 30
ліхі 241
Клецак 99
ліць 41
клятчасты 75
лічыць 18
колца 179
лічыць за абавязак 131
кпіць з 129
лодачцы 30
крадзеж 85
лодка 202
краіна 19
лопнуты 81
краўчышын 52
лотра 33
кропка 196
лускаваты 74
кружэлка 197
лыжцы 30
крыжанкі 66
льгота 68
крыльле 97
льняны 68
крыху 211
людзкі 203
крыць 199
лягла 39
крышачку 17
ляглі 39
Крэмль 33
лягло 39
кубак 266
лямпавы 62
кубачак 266
лячыць 18
курыць 201
ляшчоткі 192
курэц 201
кутні ўдар 208
М
мае 153
Л
мазгавы 24
лазьня 27
мазгі 24
ластаўчын 52
маздоцкі 67
майстра 33
мшарына 69
майстрышын 52
КНІГІ ОНЛАЙН
