Жывёльны свет
Тэматычны слоўнік
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 239с.
Мінск 1999
Лексічны матэрыял у абедзвюх частках падаецца па тэмах. Пры такой падачы можна не толькі атрымаць уяўленне аб складзе і характары лексікі па пэўнай прадметна-тэматычнай групе ў цэлым, але і даведацца аб мясцовых назвах таго ці іншага паасобнага паняцця. У аснову тэматычнай класіфікацыі лексікі ў першай частцы пакладзены пашыраны народны традыцыйны падзел прадстаўнікоў жывёльнага свету на групы.
Тэматычны падзел лексікі ў другой частцы не з’яўляецца яе адпаведнай класіфікацыяй. Гэта толькі выбаркі слоў па названых тэмах. Ды і нейкіх сістэматызаваных паняццяў і ўяўленняў у гэтай сферы народнага ўсведамлення рэчаіснасці, вядома, не існуе.
Мясцовыя словы (а іншы раз і спалучэнні слоў) падаюцца ў тэматычных падборках анамасіялагічнымі комплексамі, якія ўтвараюць слоўнікавыя артыкулы. Кожны асобны слоўнікавы артыкул складаецца з мясцовых слоў, якія з’яўляюцца тоеснымі па пэўнаму значэнню ў сферы традыцыйных народных паняццяў і ўяўленняў аб жывёльным свеце. Загалоўным словам у артыкуле выступае адпаведнае па значэнню слова літаратурнай мовы. У асобных выпадках пры адсутнасці такога літаратурнага слова ў якасці загалоўнага выкарыстоўваецца найбольш пашыранае ў мясцовым ужыванні рэгіянальнае слова. Слоўнікавыя артыкулы ў тэматычных падборках размешчаны паводле загалоўных слоў у алфавітным парадку.
Словы ўпарадкаваны ў артыкулах пераважна з улікам іх пашырэння ў мясцовых гаворках, але адначасова і з улікам іх словаўтваральнай сувязі па кораню. Аднак у многіх слоўнікавых артыкулах мае месца пры неабходнасці дадатковая анамасіялагічная групоўка або вылучэнне слоў у залежнасці ад іх адрозненняў па значэнню. Такія анамасіялагічныя групы лексікі ў слоўнікавых ар-
тыкулах падаюцца з чырвонага радка з дадатковым тлумачэннем іх адметнасці. Больш дробныя адметныя па значэнню групы (і паасобныя словы) суправаджаюцца таксама неабходнымі тлумачэннямі.
У сувязі з тым, што слоўнік як даведнік мае шырокае прызначэнне, мясцовыя словы падаюцца ва уніфікаваным абагульненым выглядзе ў літаратурным беларускім вымаўленні і ў арфаграфічным запісе. Але так званыя нерэгулярныя індывідуальныя і непаслядоўныя фанетычныя асаблівасці мясцовых слоў захоўваюцца.
Мясцовыя словы ў слоўнікавым артыкуле маюць скарочанае абазначэнне прыналежнасці да часціны мовы, паметы аб іх пашырэнні ў мясцовых гаворках і ўказанне на слоўнікавую або іншую крыніцу іх рэгістрацыі. Паметы аб пашырэнні з’яўляюцца абагульненымі, арыентацыйнымі, а ў асобных выпадках — яшчэ і ў пэўнай ступені меркавальнымі. Скарочанае абазначэнне крыніцы фіксацыі мясцовага слова не мае ўказання на старонку, таму што пераважная большасць крыніц алфавітныя слоўнікі ці зборнікі лексікаграфічных прац са зводным алфавітным індэксам зафіксаваных мясцовых слоў.
Слоўнік мае ў канцы алфавітны індэкс змешчаных мясцовых слоў. Пры кожным слове ў ім адзначана старонка, на якой яно сустракаецца ў тэматычнай частцы слоўніка.
A. А. КРЫВІЦКІ, Л. П. КУНЦЭВІЧ
ПРЫНЯТЫЯ СКАРАЧЭННІ
НАЗВЫ ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНІЦ
АЛА -
Агульнаславянскі лінгвістычны атлас. Архіў матэрыялаў па населеных пунктах Беларусі сеткі атласа. Захоўваецца ў Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі.
Бялькевіч —
Бялькевіч I. К. Краёвы слоўнік усходняй Магілёўшчыны. Мн., 1970.
Варлыга —
Варлыга А. Краёвы слоўнік Лагойшчыны. Нью-Йорк. 1970.
Гарэцкі —
Гарэцкі М. і Ягораў А. Народныя песьні з мэлёдыямі. Мн., 1928.
ДАБМ—
Дабравольскі —
Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Мн., 1963. Добровольскнй В. Н. Смоленскнй областной словарь. Смоленск, 1914.
ДСБ ЖНС ЖС Жукаў — 3 нар. сл. — Каспяровіч — ЛАБНГ—
Дыялектны слоўнік Брэстчыны. Мн., 1989.
Жывое народнае слова. Мн., 1952.
Жывое слова. Мн., 1978.
Жуков П. Н. Рыбы Белорусснн. Мн., 1965.
3 народнага слоўніка. Мн., 1975.
Каспяровіч М. I. Віцебскі краёвы слоўнік. Мн., 1927.
Лексічны атлас беларускіх народных гаворак: У 5 т. Т. 1.
Раслінны іжывёльны свет. Мн., 1993.
ЛП -
Лекснка Полесья: Матерналы для полесского дналектного словаря. Мн., 1968.
ЛЛБ -
Лексічныя ландшафты Беларусі: Жывёльны свет. Мн., 1995.
Мат. апыт. —
Матэрыялы, сабраныя ў час спецыяльных экспедыцыйных выездаў, у выніку апытанняў прадстаўнікоў гаворак і інш.
Мат. Гродз. —
Сцяшковіч Т. Ф. Матэрыялы да слоўніка Гродзенскай вобласці. Мн., 1972.
Мат. Гом. —
Матэрыялы для дыялектнага слоўніка Гомельшчыны // Беларуская мова і мовазнаўства. Вып. 3— 10. Мн., 1975 — 1982.
Мат. Маг,—
Матэрыялы для абласнога слоўніка Магілёўшчыны. Мн., 1981.
Мат. дыял. сл. —
Матэрыялы для слоўніка народна-дыялектнай мовы. Мн., 1960.
Мат. мін.-мал. — Матэрыялы для слоўніка мінска-маладзечанскіх гаво-
рак. Вып. 1 3. Мн„ 1970 1977.
Насовіч —
НЛ -
НС -
НЛГ -
Н сл-сць
Палессе —
ПБ -
Растаргуеў —
РБ -
Сл. Гродз. —
СПЗБ
Станкевіч —
СЦБ -
Сцяцко —
Сцяшковіч —
Тарнацкі —
ТС -
Усачова —
Федароўскі —
Цыхун — Шаталава —
Шатэрнік —
ЭПБ -
ЭСБМ -
Юрчанка —
Насовіч I. I. Слоўнік беларускай мовы. Мн., 1983.
Народная лексіка. Мн., 1977.
Народнае слова. Мн.. 1976.
Народная лексіка Гомельшчыны ў фальклоры і мастацкай літаратуры: Слоўнік. Мн., 1983.
Народная словатворчасць. Мн., 1979.
Лексяка Полесья: Матерналы для полесского дналектного словаря. М., 1968.
Федюшнн A. В., Долбнк М. С. Птнцы Белорусснн. Мн., 1967.
Расторгуев П. А. Словарь народных говоров Западной Бряншнны. Мн., 1973.
Жуков П. 14. Рыбы Белорусснн. Мн., 1950.
Сцяшковіч Т. Ф. Слоўнік Гродзенскай вобласці. Мн., 1983.
Слоўнік гаворак паўночна-заходняй Беларусі і яе пагранічча: У 5 т. Мн., 1979 1986.
Станкевіч Я. Белорусско-русскнй (Велнколйтовскорусскнй) словарь. Нью-Йорк, 1990.
Слоўнік гаворак цэнтральных раёнаў Беларусі: У 2 т. Т. 1. Мн.. 1990.
Сцяцко П. У. Дыялектны слоўнік: (3 гаворак Зэльвеншчыны). Мн., 1970; Ёнжа. Народная лексіка. Мн., 1970. Сцяшковіч Т. Ф. Гаворкі Ваўкавыскага раёна Гродзенскай вобласці. Гродна, 1959.
Tarnacki J. Studia porownawcsa nad geografi^ wyrazow (Polesie—Mazowsce). Warszawa, 1939.
Тураўскі слоўнік: У 5 т. Мн., 1982 — 1987.
Усачева В. Д. Матерналы для словаря славянскнх названнй рыб // Этнмологня. 1971; 1973; 1974; 1976; 1978. М., 1973; 1974;1976; 1978; 1980.
Federowski М. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej. T. 7. Warszawa, 1969.
Цыхун A. П. Скарбы народнай мовы. Гродна, 1994. ШаталаваЛ. Ф. Беларускае дыялектнае слова. Мн., 1975. Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеншчыны. Мн., 1929.
Энцыклапедыя прыроды Беларусі: У 5 т. Мн., 1983 — 1986.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 1—8. Мн., 1978 1993.
Юрчанка Г. Ф. Дыялектны слоўнік: (3 гаворак Мсціслаўшчыны). Мн., 1966; Ён жа. Народная сінаніміка. Мн., 1969; Ён жа. Народнае вытворнае слова: 3 гаворак Мсціслаўшчыны. Вып. 1 3. Мн., 1981 1985; Ён жа. Сучаснае народнае слова: 3 гаворкі Мсціслаўшчыны: Слоўнік. Мн., 1968. Ён жа. Сучасная народная лексіка: 3 гаворкі Мсціслаўшчыны: Слоўнік: A Н. Мн., 1993.
Янкова —
Янкова Т. С. Дыялектны слоўнік Лоеўшчыны. Мн., 1982.
Янкоўскі —
Янкоўскі Ф. М. Дыялектны слоўнік. Вып. 1—3. Мн., 1959-1970.
Яўсееў —
Яўсееў Р. М. Маці казалатак... 3 гаворкі Бялыніцкага раёна. Мн., 1978.
НАЗВЫ ДЫЯЛЕКТНЫХ ГРУП ГАВОРАК
агульн. — асн.мас. г. — зах.-пал. г. — паўдн.-зах. д.— гродз.-бар. г. — сл.-маз. г. — паўн.-усх. д. — віц.-маг. г. — пол.-мін. г. — сярэд.-бел. г.—
агульнавядомае
асноўны масіў гаворак заходнепалескія гаворкі паўднёва-заходні дыялект гродзенска-баранавіцкая група гаворак слуцка-мазырская група гаворак паўночна-ўсходні дыялект віцебска-магілёўская група гаворак полацка-мінская група гаворак сярэднебеларуская група гаворак
АСНОЎНЫЯ ДЫЯЛЕКТНЫЯ ЗОНЫ
цэнтр. 3. — паўн.-зах. з. паўдн.-усх. з. — зах. з. —
усх. з. —
цэнтральная зона паўночна-заходняя зона паўднёва-ўсходняя зона заходняя зона
усходняя зона
ДЫЯЛЕКТНЫЯ РЭГІЁНЫ
Беластоц. р. — Бярэз. р — Вілен. р. — Віц. р. — Гом. р. — Гродз. р. — зах.-бран. р. — Латгал. р. — Маг. р. — Мін. р. — пал. р. — Паням. р. — паўдн. р. — паўн. р. —
Беласточчына (Польшча) у наваколлі р. Беразіны Віленшчына у наваколлі Віцебска у наваколлі Гомеля у наваколлі Гродна заходняя Браншчына (Расія) Латгальскі рэгіён Магілёўскі рэгіён Мінскі рэгіён палескі рэгіён Панямонне паўднёвы рэгіён паўночны рэгіён
Слуц. р. — Смален. р. — усх.-маг. р. — усх.-пал. р. — Чэрв. р. —
Слуцкі рэгіён
Смаленскі рэгіён усходнемагілёўскі рэгіён усходнепалескі рэгіён Чэрвенскі рэгіён
ІНШЫЯ СКАРАЧЭННІ
адзінк. —
адзінкавае
адм. —
адмоўнае
дзіц. —
дзіцячае
ж. —
жаночы род
зак. —
закончанае трыванне
зборн. —
зборнае
ласк. —
ласкальнае
м. —
мужчынскі род
метаф. —
метафарычнае
мн. —
множны лік
мясц. —
мясцовае
н. —
ніякі род
незак. —
незакончанае трыванне
павеліч. —
павелічальнае
павел.-адм. —
павелічальна-адмоўнае
пагард. —
пагардлівае
памянш. —
памяншальнае
памянш.-ласк.
— памяншальна-ласкальнае
пашыр. —
пашыранае
фалькл. —
фальклорнае
экспр. —
экспрэсіўнае
НАЗВЫ РАЁНАЎ
Акц—Акцябрскі Арш. — Аршанскі Асіп. — Асіповіцкі Астр. — Астравецкі Ашм. Ашмянскі Бабр. Бабруйскі Бар. Баранавіцкі Барыс. Барысаўскі Бераст. Бераставіцкі Беш. Бешанковіцкі Браг. Брагінскі Брасл. — Браслаўскі Брэсц. Брэсцкі Буда-Каш. Буда-Кашалёўскі
Бых. — Быхаўскі
Бял. Бялыніцкі
Бяроз. Бярозаўскі
Бярэз. Бярэзінскі Валож. — Валожынскі Ваўк. Ваўкавыскі Верхнядзв. Верхнядзвінскі Ветк. Веткаўскі Віл. Вілейскі
Віц. Віцебскі
Воран. — Воранаўскі
Ганц. — Ганцавіцкі Гарад. — Гарадоцкі Гл. — Глускі
Глыб. — Глыбоцкі Гом. Гомельскі Гор. — Горацкі Гродз. — Гродзенскі Дзярж. Дзяржынскі Дзятл. — Дзятлаўскі Добр. — Добрушскі Докш. — Докшыцкі Драг. — Драгічынскі Дубр. — Дубровенскі Ельск,—Ельскі Жаб. — Жабінкаўскі Жлоб. — Жлобінскі Жытк. — Жыткавіцкі Зэльв. Зэльвенскі Іван. Іванаўскі Івац. Івацэвіцкі Івян. — Івянецкі Іўеў. Іўеўскі
Калінк. Калінкавіцкі Кам. — Камянецкі Капат. — Капаткевіцкі Капыл. Капыльскі Карм. — Кармянскі Карэл. — Карэліцкі Касц. — Касцюковіцкі Кір. — Кіраўскі Клецк. — Клецкі Клім. — Клімавіцкі Кліч. Клічаўскі Кобр. — Кобрынскі Краснап. — Краснапольскі Кругл. — Круглянскі Круп. — Крупскі Крыч. — Крычаўскі Лаг. — Лагойскі Лельч. — Лельчыцкі Леп. — Лепельскі Лёзн. — Лёзненскі Лід. — Лідскі Лоеў. — Лоеўскі Лун. — Лунінецкі Люб. — Любанскі
КНІГІ ОНЛАЙН
