Жывёльны свет
Тэматычны слоўнік
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 239с.
Мінск 1999
Шкарлупіна
Цвёрдая абалонка птушынага яйца.
лупа ж. — Лун. (ЛАБНГ), лупіна ж. — зах.з. (ЛАБНГ), лупавіна ж. — Бар., Івац. (ЛАБНГ), лупайка ж. — Асіп., Лун., Старадарож., Стол. (ЛАБНГ, Шаталава), лупаўка ж. — Ганц., Стол., Калінк., Хойн. (ЛАБНГ), скарлупа ж., скарлўпка ж. Паст., Ушацк., Шум., Арш., Стаўб., Чэрв., Бярэз., Клім., Капыл., Саліг., Старадарож. (ЛАБНГ), скалюпа ж., скарлюпка ж. Ваўк., Драг., Кобр. (ЛАБНГ), шкарлупа ж. — Шарк., Лёзн., Дубр., Шкл., Мсцісл., Краснап., Бых., Клім., Ветк., Кам., Жаб. (ЛАБНГ), шкарлўпаж. — Мядз., Дзятл., Пух., Асіп., Івац., Пін., Люб., Лун., Малар., Стол., Маз. (ЛАБНГ), шкарлупіна ж. — Рас. (ЛАБНГ), шкарлўпкаж.. — Віц., Сен., Круп., Навагр., Бых., Чав., Бяроз., Лун., Добр., Рэч., Хойн., Лоеў., Браг. (ЛАБНГ), шкаралупайка ж. — Хойн. (Шаталава), шкарлюпа ж. — Драг., Кобр., Жаб. (ЛАБНГ), шкарлюпіна ж. — Кобр. (ЛАБНГ), шкаралюпка ж. — Малар. (ЛАБНГ), шкаралўпіна ж. — Шчуч., Лельч. (ЛАБНГ), шкаралупіна ж. — Свісл. (Шаталава), шарлўпкаж. — Шарк., Беш., Барыс. (ЛАБНГ), шалўпа ж. — Кругл. (ЛАБНГ), шалупа ж. — Чашн., Тал., Гор., Мсцісл. (ЛАБНГ), шалупінаж. — Віл., Лаг., Тал., Дзярж., Рэч., Ветк. (ЛАБНГ), шалўпкаж. Брасл., Гарад., Докш., Леп., Круп., Бял., Бярэз., Бых. (ЛАБНГ, Шаталава), шалупайка ж. — Барыс., Кругл., Чэрв., Бых., Par., Слаўг., Карм., Гл., Бабр., Жлоб., Светлагор., Чач., Буда-Каш., Рэч. (ЛАБНГ), шалупай ж. Лаг., Чэрв., Клім., Касц. (ЛАБНГ), шалупашка ж. — Мсцісл. (ЛАБНГ), лушпая ж. Мін. (ЛАБНГ), шалупаха ж. — Чэрык. (ЛАБНГ), лушпайка ж. — Нясв., Асіп., Слуц., Акц., Маз., Лельч. (ЛАБНГ), луштна ж. Дзятл., Карэл., Мін., Люб. (ЛАБНГ),луд7Л(5в/наж. Івац. (ЛАБНГ), луска ж. — Паст., Астр., Ашм., Іўеў., Воран., Лельч. (ЛАБНГ), лускб н. — Воран. (ЛАБНГ), скаралўшча ж. — Валож. (ЛАБНГ), скаралюшча ж. — Гродз., Стаўб., Бяроз. (ЛАБНГ, Шаталава), скаралюшча н. — Зэльв., Слон. (ЛАБНГ), каралюшча н. — Шчуч. (ЛАБНГ), шкаралюшча ж. — Бяроз., Пін. (ЛАБНГ), шкаралюшчына ж. — Кам. (ЛАБНГ), скалярўшча ж. — Гродз., Слон., Лях. (ЛАБНГ, СПЗБ), каралюшка ж. Кір. (ЛАБНГ), шалуха ж. Верхнядзв., Шум., Бял., Арш., Гор., Маг. (ЛАБНГ), шалўшка ж. Par., Гом. (ЛАБНГ), шкурлацінаж. Гарад. (ЛАБНГ), шараўхаж. — Пол. (ЛАБНГ), шалўп'ен. зборн. — Леп. (Мат. апыт.).
Яйцо
Заключаная ў авальнай формы шкарлупіну супольнасць бялка і жаўтка, што нясуць птушкі, з яе пры наседжванні ўтвараецца і развіваецца зародак.
яйцд п.,яёчка н. памянш. асн. мас. г. (ЛАБНГ, СПЗБ), яйцб н. — паўдн. р. (ЛАБНГ), іцэ н. — зах.-пал. г. (ЛАБНГ), яйкб н. — паўн.-зах. з., Беластоц. р., Вілен.р. (ЛАБНГ, СПЗБ), яйка н. спарадычна паўднёва-ўсходняя ўскраіна паўн.-зах.з. (ЛАБНГ), кбка н. дзіц. агульн. (ЛП, Мат. Гродз., Мат. дыял. сл., Шатэрнік, Насовіч, Станкевіч);яй»о без зародка: свяжўн м. — Верхнядзв. (СПЗБ), свяжак м. — Пол. (ЛАБНГ); наседжанае яйцо без зародка: баўтўн м. агульн. (ТС, Насовіч, Мат. апыт.), баўцюк м. — Стол. (НС, ТС), калбатўн м. — Іўеў. (Сл. Гродз.), скалбтак м. — Маст. (СПЗБ), заседзь ж. — мясц. (Станкевіч); зносак, малое па памеры яйцо: знбсак м. — агульн. (ЛП, Мат. дыял. сл., Шатэрнік, Насовіч), вынасак м. — Чэрык. (Мат. Маг.);яйцо з моцнай шкарлупінай: мацак м. Жытк. (ТС), бі'тка ж. — Мсцісл. (Мат. апыт.); гнілец м. ’сапсаванае, пратухлае яйцо’ — Рас. (Шаталава); вылівак, яйцо без шкарлупіны: вьілівак м. — агульн. (ЛАБНГ, СПЗБ, ТС, ЖНС, Мат. дыял. сл., Мат. апыт.), вылівак м. — Пол. (ЛАБНГ), выплівак м. Брасл., Мёр., Верхнядзв., Ушацк., Лаг., Круп., Маг., Чав., Клім., Краснап., Гродз., Нясв., Лельч. (ЛАБНГ), вылёвак м. — Мёр. (ЛАБНГ), вылінак м. Чэрык., Слаўг. (ЛАБНГ, Мат. Маг ), вылітак м. — Лун. (Шаталава), злівак м. Карэл. (ЛАБНГ), лявбк м. Петр. (Мат. Гом., Шаталава), лсйка ж. — Стаўб. (НС), неданбсак м. — Дзятл., Карэл. (ЛАБНГ), недандс м. — Ашм. (ЛАБНГ), пёнка ж. — Хоц. (ЛАБНГ), чўчарапак м. — Драг. (ЛП), залупанец м. — Чашн. (Каспяровіч).
2.7. СЛОВЫ, ЯКІЯ АБАЗНАЧАЮЦЬ ПАДАЧУ ГОЛАСУ ЖЫВЫМІ ІСТОТАМІ АБО ІНШЫХ ГУКАЎ
Балбатаць (пра індыкоў)
балбатаць незак. Мсцісл., Старадарож. (Мат. апыт.), балматаць незак. Мёр. (Мат. апыт.), бульбатаць незак. Драг. (Мат. апыт.), гульгатаць незак. — Стаўб. (СЦБ), гальгатаць незак. Жаб. (ЛАБНГ), курлыкаць незак. — Слаўг. (Мат. апыт.), гулдўкаць незак. — Паст. (ЛАБНГ), шабалдзсць незак. — Мёр. (Мат. апыт.), бўлькаць, вўлькаць незак. 136
Навагр. (Мат. апыт.), бкаць незак. ’пра індычку’ — Навагр. (Мат. апыт.).
Бляяць (пра авечак і інш.)
бляяць незак. — агульн. (ДАБМ, АЛА, Бялькевіч), бляяць незак. Асіп. (АЛА), блёіць незак. — Брэсц. (АЛА), блёкаць незак. Светлагор., Пін., Драг. (ДАБМ), блекатаць незак. Пол. (ДАБМ), блекетаць незак. — Драг. (АЛА), бляукаць незак. — Гл. (ДАБМ), бёкаць незак. — спарадычна Слуц. р., усх.-пал. р. (АЛА), бэкаць незак. паўдн.-усх. з., Слуц. р., а таксама Пін., Навагр., Лёзн. (ДАБМ), бэлькаць незак. усх.-пал. р. (НЛГ), бякаць незак. Навагр., Карэл., Пух., Жлоб. (АЛА, Шаталава), бычаць незак. — Кам., Брэсц., Малар., а таксама Беластоц. р. (ДАБМ, СПЗБ), былічаць незак. Кам.(АЛА), мёкаць незак. спарадычна паўдн,усх. з., а таксама Навагр. (АЛА, Мат. апыт.), мбкаць незак. — паўдн.-усх. з., а таксама Пін. (ДАБМ, АЛА), мамбкаць незак. — паўдн.-усх.з. (НЛГ), ёкаць незак. Лельч. (ДАБМ), звягаць незак. — Гл. (ДАБМ), мегетаць незак. — Пін. (ДАБМ), меркетаць (маркатаць) незак. ’падаваць голас да ягняці’ — паўн. р. (ДАБМ).
Брахаць (пра сабак)
брахаць незак. — агульн. (АЛА, Мат. апыт.), лаяць незак. спарадычна Віц.р. (АЛА, Мат. апыт.), рбгацца незак. ’моцна брахаць’ Лоеў. (Янкова), гаўкаць незак. ’падаваць перыядычна голас’, цяўкаць незак. ’падаваць голас раз за разам’ агульн. (АЛА, Мат. апыт.), яўкаць незак. ’гаўкаць нягучна, віскліва’ — Мсцісл. (Мат. апыт.), выць незак. ’падаваць голас працягла’ — агульн. (Мат. апыт.); гаўкаць, гонячыся за зверам: цахлсць (цэхліць) незак. — усх.маг.р., Гом.р. (НЛГ, Янкова, Мат. апыт.), чахліць незак. — Саліг. (Н. сл-сць), ахкаць незак. — Лаг. (СЦБ), яхкаць незак. паўн.-усх. д. (Шатэрнік, Мат. апыт.).
Скавытайь: скавытаць незак. — Драг. (Мат. апыт.), скігітаць незак. — Слаўг.,Чач. (Мат. апыт.), скугдліць незак. — Слаўг., Мсцісл. (Мат. апыт.), скуліць незак. — Чач. (Мат. апыт.).
Екатаць: екатаць незак. паўн.-усх. д. (Мат. апыт.), яхаць незак. Леп. (Мат. апыт ), ёнчыць незак. — паўн.зах. з., зах.-пал. г. (Мат. апыт.).
Гыркаць: гыркаць (гырчэць, гаркатаць) незак. — паўн.усх.д. (ЛАБНГ, Мат. апыт.), гарчаць незак. Клім., Драг. (Мат. апыт., ЛАБНГ), гірчаць незак. — Лоеў. (Янкова), гурчаць незак. Хоц. (ЛАБНГ), гарыкаць незак. Жытк. (ТС, НС).
Гурчаць (вурчаць): бурчаць незак. — Ашм., Дзятл., Нясв., Добр., Драг. (ЛАБНГ, Мат. апыт.), бручаць незак. — Брэсц. (АЛА), вурчаць незак. Леп., Мсцісл., Смарг. (Мат. апыт., Шаталава), варчаць незак. Драг. (Мат. апыт.), мармыкаць незак. Дзятл., Карэл. (ЛАБНГ), мурмьікаць незак. — Лельч. (ЛАБНГ), мурлыкаць незак. Краснап. (ЛАБНГ).
Варкавань(пра галубоў)
варкаваць незак. — усх.-маг.р., а таксама Леп., Драг. (Насовіч, Мат. апыт.), брукаваць незак. Карэл. (НЛ), варкатаць незак. — Глыб., Слаўг. (Мат. апыт.), туркатаць незак. — паўдн.р. (НЛГ), тўркаць незак. — Жытк. (ТС), вурчаць незак. Леп. (Мат. апыт.), гўкаць незак. — паўдн. р. (НЛГ), гусці незак. — Драг. (Мат. апыт.).
Гагатаць (пра гусей)
гагаць незак., гагатаць незак. — агульн., акрамя ўсх.пал. р., Слуц. р. і Гом. р. (ЛАБНГ, Янкова, Мат. апыт.), гагуцёць незак. — Кам. (ЛАБНГ), гаргаць незак., гаргатаць незак. — паўн.-зах. з., спарадычна ўсх.-маг. р. (ЛАБНГ, АЛА), гаркаць незак. — Бабр. (АЛА), гвагаць незак. Гродз. (АЛА), грагаць незак. — Віц.р. (ЛАБНГ), гракаць незак. Дзятл. (ЛАБНГ), грапаць незак. — Дубр. (АЛА), грбкаць незак. — Дзятл., Чэрв., Пух. (ЛАБНГ, Мат. мін.-мал.), гыгаць незак. Леп., Бял., Чав. (ЛАБНГ, АЛА), грунгаць незак. — Беш. (ЛАБНГ), гыркаць незак. — Беш. (ЛАБНГ), гёгаць незак., гегетаць незак. — сл.-маз. г. (ЛАБНГ, АЛА, Мат.Маг., Шаталава, Янкова), гегёць незак. Лун. (ЛАБНГ), ёгаць незак. — Воран. (АЛА), гёргаць незак., гергетаць незак. — Паням. р. і зах.-пал. г., а таксама Лоеў. (ЛАБНГ, АЛА, Мат. Гродз., Янкова), ергетаць незак. Воран. (АЛА), гёўгаць незак. Жытк. (АЛА), гёнгаць незак. — Іўеў. (ЛАБНГ), гэгаць незак. Бых., Гл., Бабр., Буда-Каш., Ветк. (ЛАБНГ, АЛА), гвбгаць незак. — Ваўк. (ЛАБНГ), гігаць незак. Круп. (ЛАБНГ, АЛА), гікаць незак. Леп. (ЛАБНГ), гіргаць незак. — Мёр. (АЛА), кёркаць незак., керкетаць незак. — Навагр., Маст., Дзярж. (ЛАБНГ, АЛА), таркаць незак. Верхнядзв. (АЛА, Шаталава),
тэркаць незак. — Карэл., Стаўб. (ЛАБНГ), каркаць незак. Леп., Крыч. (АЛА, Мат. апыт.), кракаць незак. Хоц. (ЛАБНГ), квакаць незак. Воран. (ЛАБНГ), сяўкацёць незак. ’пра гусянят’ — Малар. (Мат. апыт.).
Сыкаць: сыкаць незак. усх.-маг.р. (Насовіч, Мат. апыт.), шыкаць незак. — Мсцісл. (Мат. апыт.), шыпёць незак. — Мсцісл. (Мат. апыт.), сычаць незак. — Драг. (Мат. апыт.).
Гусці (пра насякомых)
гусцінезак., гудзёць незак. агульн. (НС, Мат. апыт.), жужбць незак. Верхнядзв. (СПЗБ), жушчбць незак. Мёр. (ЖНС), буяць незак. — Ваўк. (Сцяшковіч), звінёць незак. ’высокімтонам’ — Глыб., Леп., Маладз., Лаг., Стаўб., Мсцісл., Слаўг. (СЦБ, Мат. апыт.), бзынёць незак. — Стол. (НЛ), бзычаць незак. — Драг. (Мат. апыт.).
Дзынкаць: дзынкаць незак. — Мсцісл. (Мат. апыт.), дзызкаць незак. — Стол. (ТС), бзыкаць незак. — Арш., Слаўг. (3 нар.сл., Мат. апыт.), бзымкаць незак., бзўмкаць незак. Старадарож. (НС), бздмкаць незак. — Жытк. (ТС), бізыкаць незак., бызьікаць незак. — Стол. (ТС), бызкаць незак. — Стол. (ТС), бізкаць незак. Жытк. (ТС).
Іржаць (пра коней)
іржаць (ржаць) незак. — агульн., акрамя паўдн. р., усх.маг. р. (ДАБМ, АЛА, Мат. апыт.), ірзаць (рзаць) незак. — усх.-маг. і паўдн. р. (ТС, Янкова), рагатаць незак. — агульн. (ДАБМ, АЛА, Насовіч), рагацёць незак. — Брэсц., Драг., Малар., Маз. (АЛА, НЛ, Мат. апыт., НЛГ), рыгітаць незак. — Капат. (АЛА), гагатаць незак. — паўн. р., найбольш паслядоўна ў заходняй частцы (ДАБМ, АЛА), вішчаць незак. Паст., Астр., Мядз., Віл. (ДАБМ, АЛА), верашчаць незак. — Малар. (ДАБМ), рахтаць незак. — Слуц. р. (ДАБМ), рбмзаць незак. паўдн.-усх. з. (ДАБМ, Мат. апыт.), рамзаць незак. — Бяроз. (Мат. апыт.), міргітаць незак. — Лельч. (ДАБМ).