Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
17.2. Рукапіс тэфсіра I
Рукапіс I ўяўляе сабою манускрыпт тэфсіра з бібліятэкі Інстытута ўсходазнаўства Расійскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу'. Рукапіс значыцца пад шыфрам D-723 у каталозе бібліятэкі2. Гэты манускрыпт не згадваецца ў Антановіча (1968); дагэтуль ён не быў у спецыяльнай літаратуры ні навукова даследаваны, ні апісаны.
Манускрыпт не змяшчае звестак пра датаванне. На падставе графічных асаблівасцей, перш за ўсё з-за таго, што адрозненне галосных ІоІ і /й/ яшчэ не адбылося, стварэнне рукапісу, як заключыў ужо Крачкоўскі, можа быць аднесенае на апошнюю чвэрць альбо канец XVIII ст?
Рукапіс ахоплівае 480 аркушаў у скураным пераплёце. Аркушы з карычневатай паперы. Тэкст напісаны карычневым і чорным чарнілам. 3 прычыны таго, што чарніла выцвіла, напісанне месцамі даволі няяснае. Асобныя аркушы моцна зношаныя і забруджаныя.
На аркушы 1b апісваецца раздзяленне каранічнага тэксту на сем адрэзкаў і размеркаванне гэтых адрэзкаў па днях тыдня, так што поўны тэкст Карана на працягу тыдня можа чытацца сямю аднолькавымі часткамі.
У сярэдзіне аркуша 1Ь з 12 радка пачынаецца другі ўводны раздзел, які змяшчае пералік 40 абавязковых рэцытацый Карана. Прадпісваецца, у гонар каго альбо дзеля якой мэты належыць рабіць рэцытацыі. У тым ліку называюцца Мухамад, яго жонка Хадзіджа, яго дачка Фаціма, чатыры праведныя халіфы Абу-Бакр, 'Умар, 'Усман і 'Алі, сыны апошняга Хасан і Хусейн, далей таксама заснавальнікі чатырох артадаксальных ісламскіх прававых школ Абу Ханіфа, Малік ібн-'Анас, аш-Шафі'і і Ахмад ібн-Ханбаль. Але Каран належыць чытаць таксама і для выратавання ўласнай душы, каб душа пры смерці магла з чыстым сумленнем выступіць насустрач анёлу 'Ізра’ілу і ўпэўнена псрайсці мост у іншы свет (сырат-мост)4.
На аркушы 2Ь змяшчаецца табліца, прызначэнне якой застаецца даволі цьмяным. Размова ідзе пра сетку з днямі тыдня і месяцамі: гарызантальныя восі падзеленыя на восем слупкоў, якія пазначаныя днямі тыдня. Вертыкаль-
1 Бнблнотека йнстнтута востоковеденяя, Дворцовая набережная, 18, Санкт-Петербург.
2 Гл. Халндов (1986), ч. 1, с. 45: «Д-723. 480 л. с параллельным белорусскнм переводом».
3 Да манускрыпта дадаецца нататка ленінградскага арабіста Крачкоўскага ад 23.12.1947: “Рукопнсь Корана с янтерлннеарным польско-белорусскям переводом арабскямн буквамл, вероятно конца XVIII нлн начала XIX века. Прнобретена летом 1947 года в городе Вяльнюс от одной старухн-татаркя прл содействяя дяректора Каранмского Йсторяко-Этнографячского Музея проф. С. М. Шапшала. По словам последнего, такяе полные переводы Корана представляют большую редкость н до настояшего временн вместе с нашям ях было нзвестно не больше трех. Данный экземпляр послужнл, по-вядямому, орягнналом рукопнсн 1890 года, прннадлежавшей Муфтяяту польскях татар я находяшейся теперь в названном музее».
4 Пра тлумачэнне ap. firat = “шлях” як “мост” параўн. Bobzin (1995), р. 401 f., 450.
ныя восі складзеныя з дванаццаці радкоў, абазначаных назвамі месяцаў ісламскага месячнага года. Ячэйкі запоўненыя лічбамі і арабскімі літарамі.
На аркушы За знаходзіцца наступны раздзел з пералікам тых, у чый гонар трэба кожны раз чытаць Каран у розных месяцах ісламскага Месячнага года. У прыватнасці, называюцца тыя ж самыя асобы, як і ў аналагічным раздзеле на аркушы 1 b і 2а; акрамя таго, у якасці груп паважаных людзей, дзеля якіх трэба чытаць Каран, называюцца таксама паплечнікі прарока і паломнікі да Меккі з далёкіх краін.
Таксама на аркушы За з радка 10 пачынаецца наступны раздзел, у якім пералічваецца 21 рэцытацыя Карана. Гэты раздзел будуецца аналагічна раздзелу пра 40 рэцытацый Карана на аркушах 1Ь-2а і па змесце ў значнай меры ідэнтычны яму. Напрыканцы выказваецца пажаданнс, каб рэцытацыяй Карана нябожчык быў прыведзены да трона Алага і ўбачыў там асобу Творцы (stob widzew parsilml stworicelskiiju).
Ha аркушы 3 b пачынаецца пяты ўводны раздзел, які выкладае, як чытаць Каран для нябожчыка. Гэты раздзел у значнай меры ідэнтычны трактату, прыведзенаму ў рукапісе L на аркушы 4а-4Ь.
Тэкст Карана пачынаецца на аркушы 5Ь першай сурай. Размяшчэнне тэксту ў звычайнай для “літоўскіх” тэфсіраў манеры ў восем радкоў арабскага тэксту, якія суправаджаюцца падрадковым перакладам.
Почырк рукапісу I часта даволі нядбайны і беглы. Sagtr-t-пйп = -q рэгулярна выкарыстоўваецца для абазначэння о насавога. Галосныя /о/ і /м/ графічна яшчэ не адрозніваюцца. Для напісання галоснага ІаІ ўжываюцца прыблізна ў аднолькавай меры камбінацыі alif + fatha = a і alif + alif diacriticum = a. У якасці mater lectionis для галосных y пачатку слова стала ўжываецца alif='ч які ў гэтай функцыі не перадаецца ў транслітарацыі. Графема ‘ауп = ‘ сустракаецца ў функцыі mater lectionis толькі ў выглядзе выключэння. Зычны Izl у большасці выпадкаў усё яшчэ запісваецца графемай dad = z.
Цюркскія тэксты ў рукапісе I запісаны ў даволі сапсаванай арфаграфіі, што належыць тлумачыць недастатковай моўнай кампетэнцыяй перапісчыка.
17.2.1. Тэкст рукапісу I
І(арк. lb) (1) koran kalipabinajeSpecpabinaj u becwer u weber ••• {har kim kalam-i qadim5 hatim etmaga} (2) {dilasa i?bu’6 tariq azara7 okiya avvala abdast olub8
5 Магчыма, што тут qadim (стары) памылкова напісана замест кіігіт (высакародны).
6 У арыгінале памылковая дыякрытыка: і$пй'.
7 Арфаграфічна некарэкгна. Таксама гэтае слова мусіць быць падвоеным. Як варыянт dzan (заклік да малітвы). У цэлым вельмі незразумела.
8 Магчымым было б таксама прачытанне olavuz; аднак першая асоба тут не дае ніякага сэнсу. Найбольш асэнсаваным было б, уласна кажучы, ala або alub. Магчыма, што гэта памылковае напісанне дІйЬ.
gemi‘a gun §uru‘i} (3) {ede sura’-I fatihadan [слова нечытэльнае]9 sarif ahirina degin}10 ••• ‘upatnicu zataw(4) -Si ‘ed el-chemdu" en‘am stirej'2 pec di da ‘erefe stireju'3 w stibotu ‘ad ‘a(5) -refe stireju pec ‘el da ibrahlm sureju'4 w nedzelu ‘ed chi^ri sureju'5 (6) ‘ai da merjeme stireju'6 u ponedzelek ‘ad stireju ta-ha'1 di da kesesi sureju'9 (7) ‘u-wawtdrek ‘ad ‘enk'ebUt’i stireju'9 ‘ai da essefat' stireju20 w sredu (8) ad sad stireju2' di da errechman stireju22 u Swartek ad el-wak'i‘et'i sureju23 (9) di da almursilat'i stireju24 abo da we-l-fegri25 a pdntek u weSer dakoniic (10) s-t'ek'biram26 du'a’i12 pec t'emme koran23 t'emmet'29 t'emam30 (11) huwa31 (12) to jest rejestr powinndsc musulmanem i musulmankam (13) tak maS Stirdzesce pesn wipec (14) perSij {allah rizasi u^un}32 td jest dla wdzendnosci boiej (15) druhij zd muchemmedprarokd {salla llahu ‘alay-hi wa-sallam}33 (16) trecij zd chadigu34 land
9 Гэта незразумелае абазначэнне трэба было б разумець як Святое Пісанне; магчыма, ад кораня shf
10 Цюрк. “Кожны, хто пажадае высакароднае слова (г.зн. Каран) цалкам прачытаць, няхай чытае невялікімі ўрыўкамі. Спачатку няхай робяць рытуальнае амыванне. Трэба пачынаць у пятніцу з Фатыхі (= сура 1) да канца Святога Пісання.”
1! Ap. al-hamd = хвала; маецца на ўвазе сура 1, у пачатку якой ужываецца гэтае слова.
12 Ар. аі-ап ‘ат = назва 6-й суры.
13 Ap. al-a‘raf= назва 7-й суры.
14 Ap. Ibrahim = Абрагам; назва 14-й суры.
15 Ap. al-higr = назва 15-й суры.
16 Ap. Maryam = назва 19-й суры.
17 Ар. Та-На = назва 20-й суры.
18 Ap. al-qasas = назва 28-й суры.
19 Ap. al-'anqabut = назва 29-й суры.
20 Ap. as-saffat = назва 37-й суры.
21 Ap. sad= назва 38-й суры.
22 Ap. ar-rahman = назва 55-й суры.
23 Ap. al-waqi‘a = назва 56-й суры.
24 Ap. al-mursalat = назва 77-й суры.
25 Ap. wa-al-fagri = клянуся світанкам; 2-і верш суры 89 складаецца з клятвеннай формулы wa-1-fagri (клянуся світанкам).
26 Ap. takbir = Алаг усхваляецца праз малітоўную формулу Allahu akbar (Алаг Найвялікшы).
27 Ap. du‘a’ = малітва; цюрк. takbir du'a’i = такбір-малітва.
28 Ap. tamma al-qur’an = Каран закончаны.
29 Ap. tammat = 3 ас. адз. л. ж. р. арабскага дзеяслова tamma = быць скончаным, закончаным; г.зн. тут: “раздзел закончаны”.
30 Ap. tamam = завершаны.
31 Ap. huwa = ён. Займеннік 3 ас. м. р. huwa = “ён” запаўняе ўвесь радок і служыць размежавальнікам у дачыненні да наступнага раздзела. Пад словам huwa маецца на ўвазе Ён, Алаг.
32 Цюрк. “Да Божай добразычлівасці.”
33 Ap. salla llahu ‘alayhi wa-sallam = Добраславенне Алага яму і мір (пажаданне добраславення Прароку).
34 Ap. Hadiga = Хадзіджа (жонка Прарока).
prardka jehd mildsci (17) bwartij za ‘ajSu35 іапй prardka jehb milbsci (18) pdntij za fatmuib da^ku prardka (19) Sbstij za abii bek'ira31 tewariSa prarbck'ego (20) siidmij za ‘umera}S ••• Usmij za ‘usmana29 (21) dzewatij za ‘eleje40 ••• dzisontij za chesena4' jedendstij za chusejina42 (22) dwanastij za imama ‘ezenta43 abii chenlfe44 (23) trinastij za imama malik'd45 (24) dtirnastij za imama Safi‘I46 (25) petnastij za imama dchmed ibnu chembeli4' (26) Sesnastij za ajcd swego (27) semnastij za matku
I (арк. 2a) (1) osimnastij za ‘uwes ummet'4S prarbck'ij (2) dzewetndstij za adama proroke ••• dwadzestij za chawu49 (3) dwadzestij perSij za ibrahim50 proroke (4) dwadzestij driigij za ismd'Ua^ (5) dwadzestij trecijza wSistk'eprarbk’i (6) dwadzestij (wartij za potomk'i wSistk'ich prarbkbw (7) dwadzestij pdntij za swoje dUSe (8) dwadzestij Sbstij za bespbtbmnije dUSi (9) dwadzestij sodmij za pozdstalije nemazi52 (10) dwadzestij osmij dla letkbsci duSi ‘umirajonc (11) dwadzestij dzewontij id ‘ezra’Ue53 iebi letkb duSe braw (12) tridzestij iebi snadno bdpbwedzel pitalnikbm (13) tridzestij perSij iebi panbog dal z martwich ‘ustac jasno twari na sond boiij (14) tridzestij driigij iebi panbog dal w ntogile penkd tbwariSa dna sondnego (15) tridzestij trecij iebi panbog dal z-martwich ‘ustawSi pod chorbngew muchemmeda (16) tridzestij twartij ‘abi panbog dal iebi spasene bilb wainl za grechi (17) tridzestij pdntij ‘abi panbog dal snadno presc sirat most54 (18) tridzestij Sbstij ‘abi panbog dal snadno sondnego dna pod majestatem bbiim stac (19) tridzestij sodmij
35 Ap. ‘A’iSa = Ліша (жонка Прарока).
36 Ap. Fatima = Фаціма (дачка Прарока).
37 Ap. Abii Baqr = Абу Бакр (першы халіф).
38 Ap. ‘Umar = Умар (другі халіф).
39 Ap. ‘Utman = Усман (трэці халіф).
40 Ap. ‘Alt = Алі (чацвёрты халіф).
КНІГІ ОНЛАЙН
