Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
74 Тут і далей пераклад фрагментаў Карана рабіўся намі з арабскага арыгіналу (заўв. перакл.)-
яркая зорка. Яна гарыць ад дрэва добраславеннага масліны, ані ўсходняй, ані заходняй. Гатовы ялей яго загарэцца, і калі б не дакранаўся да яго агонь. Святло над святлом. Алаг вядзе да Свайго святла каго пажадае. Алаг дае падабенства людзям. Алаг ведае кожную рэч.}
Пераклад Верша святла ў сучаснай польскай арфаграфіі:
(283а3) Bog jest swiatlosciq niebieskq i ziemskq. Podobienstwo swiatlosci (4) jego jako kiedy w otchlani ciemniej. W tejpieczarze (jest) swieca jasna a ta swieca jasna (jest) we szkle hysztalpwym a szklo to (jest) jak niektora jasna gwiazda blyskajqca. (5) To jest wn^trze wierzqcego czlowieka. Swieci siq od drzewa swiqtobliwego oliwnego, a to swiatlosc imanna jest, nie ze wschodu slonca ani z zachodu, ale szeryjat (6) muchammadow ma bye na wszystek swiat niezadlugo. Oliwa ta oswieci siq a chocby nie dotknql si^ do tego ogieh. Ma przez siq swiatlosc nad swiatlosciami. Poprowadzi Panbog (7) do swiatlosci swojej tego kogo chce; i podbija Panbog podobienstwa dla synow adamskich, bo Panbog kazdq rzecz (kazdej rzeczy) (8) wiadom15.
Літаральны беларускі пераклад польскай версіі:
(283а) Бог ёсць святло нябеснае і зямное. Падабенства святла Яго як бы ў цёмнай бездані. У гэтай пячоры ёсць свяча яркая, і гэтая свяча яркая ў крыштальным шкле, а шкло тое як нейкая яркая зорка бліскучая. Гэта ўнутранасць чалавека, які верыць. Свеціцца ад пабожнага аліўнага дрэва, і гэта святло іманнае, ані з усходу сонца, ані з захаду, але шарыят Мухамедау павінны быць неўзабаве на ўвесь свет. Аліва гэтая засвеціцца, хоць бы не дакранаўся да гэтага агонь. Маецца праз сябе святло над святлом. Павядзе Пан Бог да Свайго святла таго, каго хоча; і падбівае Пан Бог падабснства для сыноў адамскіх, бо Пан Бог кожную рэч ведае.
1.6. Традыцыйная форма “літоўскага” тэфсіра
Знешняя форма, размяшчэнне тэксту, безумоўна, паходзяць ад асманскіх альбо цэнтральнаазіяцка-цюркскіх і, урэшце, персідскіх узораў. Вядома некалькі цюркскіх рукапісных Каранаў, якія суправаджаюцца падрадковым перакладам. У гэтых цюркскіх рукапісах звычайна мы знаходзім на старонцы манускрыпта ад васьмі да дзевяці двайных радкоў. Цэнтральнаазіяцка-цюркскія і асманскія рукапісы Каранаў, відавочна, паслужылі мадэллю для татарскіх тэфсіраў у Вя-
75 Для параўнання тут можна было б прывесці сучасны польскі пераклад Ю. Бяляўскага (J. Bielawski (1986), s. 423): “Bog jest swiatlem niebios i ziemi. Jego swiatlo jest podobne do niszy, w ktorej jest lampa; lampa jest we szkle, a szklo jest jak gwiazda swiecaca. Zapala si? ona od drzewa blogoslawionego drzewa oliwnego, ani ze Wschodu, ani z Zachodu, ktorego oliwa prawie by swiecila, nawet gdyby nie dotknql jej ogieh. Swiatio na swietle! Bog prowadzi drogq prostq ku swiathi, kogo chce. Bog przytacza przyklady dla ludzi. Bog o kazdej rzeczy jest wszechwiedzqcy!”
лікім Княстве Літоўскім. Такім чынам, традыцыя падрадковай формы тэфсіра ад персаў працягваецца праз цюркаў Цэнтральнай Азіі і туркаў-асманаў далей да “літоўскіх” татараў76.
Стварэнне першага падрадковага перакладу Карана на псрсідскую мову прыпадае на другую палову X ст., на час праўлення Саманіда Мансура ібн Нуха77, які замовіў пералажэнне тэфсіра Garni' al-bayan fi tafsir al-qur'an арабскага гісторыка і знаўцы Карана ат-Табары™. Пры гэтым вершы Карана перакладаліся на псрсідскую мову падрадкова, строга паралельна арабскаму тэксту арыгінала79.
Гэты фармальны прынцып падрадковага перакладу Карана ў далейшым пазычылі цюркі для стварэння цюркскіх Каранаў-тэфсіраў. Тоган (1963)80 сцвярджае, што першы цюркскі тэфсір узнік адначасова з першым персідскім
76 Наконт персідскіх і цюркскіх падрадковых перакладаў ў тэфсірах гл.: Togan (1963), р. 229-230; Eckmann (1971); Lazard (1963), р. 41 45; таксама: World Bibliography of Translations of the Holy Qur'an, p. xxix-xxx. Параўнанне ўзору тэксту з цэнтральнаазіяцка-цюркскага тэфсіра, прыведзенага ў Экмана (Eckmann (1971)), з адпаведным узорам тэксту з тэфсіра L знаходзіцца ў дадатку »> 18.1. Узоры тэкстаў з цюркскіх тэфсіраў.
77 АЬй Salih Mansur ibn Nuh ibn Nasr ibn Ahmad ibn Isma'U (350 376 г. гіджры / 961 986).
78 Abil Gafar Muhammad Ibn (jarir at-Tabari(224-310 г. гіджры /839 922) з’яўляецца аўтарам аб’ёмістага каментару да Карана "Раті' al-bayan fi tafsir al-Qur ’an" (Збор тлумачэнняў y экзегезе Карана) альбо з іншым загалоўкам "Рапіі' al-bayan an la 'wil ay al-Qu ’ran" (Збор тлумачэнняў да экзегезы вершаў Карана). У некалькіхтамах свайго твора ат-Табары ахоплівае, як дае зразумець загаловак, меркаванні экзегетаў свайго часу.
79 У Экмана (Eckmann (1971), р. 150) знаходзіцца пераклад прадмовы да персідскага пераказу тэфсіра ат-Табары, якая пралівае святло на падаплёку гэтага пераказу твора: “This book is the great Commentary related by Muhammad ibn Jarir at-Tabari God’s mercy be upon him. translated into a correct and straightforward Persian language. They brought this book from Bagdad. It was forty volumes written in Arabic and provided with long chains of authority. They brought it to the victorious commander and lord Abu Salih Mansur ibn Nuh ibn Nasr ibn Ahmad ibn Isma'Tl God’s mercy be upon them all. Then it proved difficult to read and interpret this book in the Arabic language, and so he desired that it should be translated into the Persian language. Then he assembled the scholars (‘ulama) of Transoxania and sought from them a legal pronouncement (fatva): ‘Would it be lawful for us to turn this book into the Persian Language?’ They said: ‘It would be lawful to read and write the commentary of the Koran in Persian for the benefit of those who do not know Arabic, since God Most High said: I have sent no messenger but with the tongue of his people’... Then the victorious king Abu Salih commanded that the scholars of Transoxania should be brought: from Bukhara Faqih Abu Bakr ibn Ahmad ibn Hamid and Khalil ibn Ahmad as-Sijistani, from Balkh Abu Ja'far ibn Muhammad ibn ‘All, from the gates of India Faqih al-Hasan ibn ‘ Ali Mandus and Abii 1-Jahm Khalid ibn Hani al-Mutafaqqih, and also [other scholars] from Samarkand, Ispijab and Farghana, and from every city of Transoxania. And they all consented to the translation of this book, [declaring] that this was the right way. Then the victorious lord and king Abu Salih ordered this assembly of scholars to choose from among themselves the most learned and erudite so that they might translate this book. And they translated it, omitting the long chains of authority and shortening the texts of the stories".
80 Гл.: Togan (1963), p. 230; Eckmann (1971), p. 151.
перакладам, паколькі ў перакладзе на персідскую мову каментару ат-Табары да Карана прымалі ўдзел цюркскія вучоныя з Трансаксаніі81.
1.7. Арабскі тэкст
Звычайна “літоўскія” тэфсіры змяшчаюць на старонцы восем (радзей дзевяць) радкоў арабскага тэксту Карана. Падзел тэксту на суры і вершы адпавядае агульнапрынятаму, як мы яго сёння знаходзім у кананічнай рэдакцыі Карана (Каір, 1925), што абапіраецца на ўсманаўскі кансанантны тэкст82 і тэкставую традыцыю Hafs ‘an ‘AsimK. Асобныя вершы аддзяляюцца адзін ад аднаго тоўстай кропкай (•) чырвонай фарбы; часам такім чынам таксама пазначаецца паўза ў чытанні і ўстанаўліваюцца межы рыфмаваных фраз. У літургічных мэтах на палях (у глосах) пазначаецца падзел на ahzab84 і a^zass.
У арабскім тэксце сустракаецца вялікае мноства апісак і арфаграфічных памылак перапісчыкаў. Часцей за ўсё маюць месца памылкова пастаўленыя знакі
81 Тэзіс Тогана быў пастаўлены пад сумнеў цюрколагамі Мехмедам Фуатам Кёпрулю (Mehmed Fuat Kopriilii) і Абдзюлькадырам Інанам (Abdulkadir Іпап), якія аднеслі момант ўзнікнення першага цюркскага падрадковага перакладу на сто гадоў пазней; гл. таксама: Eckmann (1971), р. 151, і World Bibliography of Translations of the Holy Qur'an, p. xxix. Праўда, y “World Bibliography of Translations of the Holy Qur’an” далей (p. xxx) заўважаецца: “It is now definitely known, however, that the translation made in the Eastern Turkish language in 734 A.H./1333 A.D. is the oldest Turkish translation. It is in the Museum of Turkish and Islamic Art in Istanbul, registered under number 73. It can be clearly seen that this translation was modeled on the Persian one”. Наконт згаданага тут манускрыпта 734 г. гіджры / 1333 г. гл. артыкул Экмана “Eine ostmitteltiirkische interlineare Koraniibersetzung” (1959), апублікаваны ў “Ural-Altaischen Jahrbiichem”, 31 (19591960). Wiesbaden: Harrassowitz, 1959, p. 72-85. Экман піша: “Сярод старых перакладаў Карана, якія захоўваюцца ў стамбульскім Музеі цюркскіх і ісламскіх твораў (Turk ve Islam Eserleri Miizesi), знаходзіцца рукапіс выдатнага падрадковага перакладу на ўсходнесярэднецюркскую (караханідска-цюркскую) мову, які быў напісаны шыразскім перапісчыкам Мухамадам б. Хаджы Даўлатшахам (Muhammad b. Hagi Davlatsah) у 734 г. (1333/34), магчыма, у Шыразе. Рукапіс, зарэгістраваны пад нумарам Т 73, ахоплівае 902 старонкі па 9 радкоў. Цюркскія словы напісаныя чырвоным чарнілам пад арабскімі словамі”. (На наступных старонках Экман дае падрабязнае апісанне мовы манускрыпта.)
82 Толькі пры трэцім халіфе, Усмане, тэкст Карана ўпершыню быў сабраны і цалкам зафіксаваны пісьмова.
83 Традыцыя Hafs ‘an ‘Asim (чытанне тэксту Карана паводле Хафса [пам. 180 г. гіджры / 796], заснаванае на аўтарытэце Асыма [пам. 127 г. гіджры / 745] ), з’яўляецца галоўнай традыцыяй з горада Куфа (Ірак) і пануючай традыцыяй тэксту на ўсім ісламскім Усходзе. На ёй грунтуецца рэдакцыя Карана каірскага выдання 1925 года, якая сёння шырока прымаецца як кананічная. Праўда, традыцыя Hafs ‘an ‘Asim з’яўляецца толькі адной з сямі прызнаных у ісламскім свеце тэкставых традыцый. (Кароткі агляд розных традыцый знаходзіцца, напр., у Бобцына (Bobzin (1995), р. 245.) Пра Хафса і Асыма гл. адпаведныя артыкулы ў ЕІ-2.
84 Ар. hizb (мн. л. ahzab) = частка, партыя, аддзяленне, адна шасцідзесятая частка Карана.
85 Ар. guz' (мн. л. agza’) = частка, раздзел, адна трыццатая частка Карана (= 2 хізбы).
вакалізацыі і дыякрытычныя кропкі. У кансанантным тэксце. наадварот, мы не знаходзім значных адхіленняў, якія маглі б быць вызначаныя як абумоўленыя традыцыяй адхіленні ў тэксце86. Арабскі тэкст лонданскага тэфсіра ў значнай мсры адпавядае тэксту Карана, выдадзенага ў Каіры ў 1925 г., ва ўсіх аспектах: кансанантным тэксцс, расстаноўцы кропак, вакалізацыі.
КНІГІ ОНЛАЙН
