Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
Тэфсір ат-Табары надалей выкарыстоўваўся як параўнальная экзегсза. Побач з гэтым ужываўся таксама з мэтай параўнання так званы “Тафсір аль-Джаляляйн " (“Tafsir al-Galalayn"). Аўтарамі "Тафсіра аль-Джаляляйн' з’яўляюцца Джаляль ад-Дын ас-Суюты (Galal al-Din al-Suyutv, пам. 1505) і яго настаўнік Джаляль ад-Дын аль-Махалі (Galal al-Dln al-Mahallr, пам. 1459), адсюль і назва кнігі “Тафсір двух Джаляляў”. Тафсір у сваёй кароткай рэдакцыі вельмі распаўсюджаны, таму што сціслы каментар (парафразы, спосаб чытання, граматычныя тлумачэнні), які абмяжоўваецца толькі істотным, дае агульную карціну і самую неабходную інфармацыю. “Тафсір двух Джапяляў” таксама цалкам грунтуецца на традыцыйнай, суніцкай экзегезе Карана.
2 Да “літоўскага” тэфсіра таксама мае дачыненне тое, што Экман (Eckmann (1971), р. 152) заўважыў наконт цюркскага падрадковага перакладу: “The Turkic words [...] follow the order of the Arabic text. The translator imitated, with meticulous care, even rections, particles [...] and phrases of the Arabic language. Therefore, in many cases, the translation is not understandable without the Arabic text”.
Параўн. тамсама, p. 150: “The Persian text of the Koran in Tabari's Commentary is literal translation. The Persian words are written under the Arabic words regardless of the world order and syntax of the Persian Language. An analysis of its language shows that only a small part of its vocabulary is driven from Arabic”.
’Гіпотэза пра прамежкавы цюркскі пераклад выказвалася рознымі даследчыкамі; гл., напр.: Szynkiewicz (1935), р. 138 139: “Trudno z pewnosciq ustalic, czy przeklad zostal zrobiony bezposrednio z oryginahi arabskiego, czy z przekladu tureckiego. Dopiski na marginesach tefsiru przemawiaj$ wi?cej za tern, ze thimaczono z tekstu tureckiego”. (Параўн. таксама: Антоновнч (1969), c. 21.)
Такім чынам, у тэксце польскага перакладу можна вылучыць тры аспскты4: (1) Інтэрпаляцыя кароткага экзсгетычнага каментару.
(2) Экзегетычны парафраз арабскага тэксту.
(3) Пераклад арабскага тэксту слова за словам.
2.1. Экзегетычны каментар
Устаўленыя ў тэкст тэфсіра экзсгстычныя каментары, зразумела, даволі кароткія і служаць для канкрэтызацыі агульнага зместу арабскага арыгінальнага тэксту. Часта ў якасці экзегетычнага каментару сустракаюцца толькі імёны, якія ўстаўляюцца ў пераклад.
2.1.1. Паэт Ка‘б ібн аль-Ашраф
У Q(4:61) прыводзіцца імя аднаго юдэйскага паэта для канкрэтызацыі каранічнага тэксту:
Q(4:61) fa-lam tara ila lladina yazamuna anna-hum amanu bi-ma unzila ilay-ka wa-ma unzila min qabli-ka yuriduna an yatahakamu ila t-taguti wa-qad umiru an yakfuru bi-hi wa-yuridu s-saytanu an yudilla-hum dalalan ba‘Idan}5
ne-patriSi tich ktorezmowili-se na nichpewne dm mowq werim to cd zeslano tobe i cd zeslano pred tobq chcq iebi was priwedli dd pdsluSenstwa dd swojich zwodzicelow k'e'eba eSrefowida i im samim prikezano iebi ne-werili temii zwodzicelii bo chce prez-nego Setan iebi zwedl jich w blond barzdo welk'ij (67b8).
Літаральны пераклад: He бачыш ты i тых, якія змовіліся супраць іх. Пэўна яны гавораць: “Верым у тое, што паслана табе і што паслана перад табою”. Яны хочуць, каб вас прывялі да паслушэнства да сваіх падманшчыкаў Касба ібн Аль-Ашрафа. I ім самім загадана, каб яны не верылі гэтаму падманшчыку, бо праз яго Шатан хоча звесці іх у вельмі вялікі зман.
Каранічны Тагут (Taguf, літар.: ідал) у дадзеным вершы Q(4:61) звычайна атаясамліваецца каментатарамі Карана з Ка‘бам ібн аль-Ашрафам (Ka‘b ibn al-Asraf). Юдэй Ка‘б ібн аль-Ашраф быў праціўнікам Мухамада. Ён пісаў ганебныя вершы на мусульман і нацкоўваў у Меццы племя курайш на Мухамада і мусульман. Пасля бітвы пры Ухудзс (625 г.), якая скончылася паразай мусульман, Ка'ба ібн аль-Ашрафа завабілі ў пастку і забілі, як кажуць, на загад Мухамада6.
4Параўн.: Suter (1993).
5 Q(4:61): “Ці не бачыў ты тых, хто сцвярджае, што яны ўверавалі ў тое, што паслана табе і тос, што было паслана перад табою? Яны хочуць звяртацца за судом да Тагута, а ім загадана, каб яны не верылі ў яго! А Шайтан хоча ўвесці іх у вялікі (літар. далёкі) зман”.
6 Пра Каба б. аль-Ашрафа гл. артыкул В.М. Вата ў EI-2; “When Muhammad asked for someone to rid him of this man, Muhammad b. Maslama offered. He collected four others, including Ka'b’s fos
2.1.2. Знаўца Пісання Абд Алаг ібн Салям
У наступным вершы прыводзіцца імя медынскага юдэя, які на падставе юдэйскага Пісання прызнаў Мухамада прарокам і таму псрайшоў у іслам:
Q(46:11) {qul a-ra’aytum in kana min ‘indi llahi wa-kafartum bi-hi wa-sahida sahidun min bani isra’lla ‘ala mitli-hi fa-amana wa-stakbartum inna llaha la yahdi 1-qawma z-zalimina}7
mdw ja muchemmed bi-ne-widzice jesli jest dd pana boga a jemii newernikami bendzece w tim a i swjadk'i wiswjedbajq iz sinow izra elsk'ich ‘ebdullah sin selamow i brat jegd jamin na podobenstwo koranne ie muchemmed jest prorok ilweril w nego a wi podneslisce-se w picha i dwulidndsc bo pewne pan bdg ne-prdwadzi na drdge prawdziwq liidzej newernich kriwdnikow (412a2).
Літаральны пераклад: Кажы, o Мухамад: “Ці вы не бачыцс, калі ён ад Пана Бога, а вы Яму будзеце нявернікамі ў гэтым, а сведкі сведчаць з сыноў ізраільскіх, Абд Алаг ібн Салям і яго брат Йамін, пра падабенства каранічнае, што Мухамад прарок. Ён паверыў у яго, а вы ўзнесліся ў гонары і двудушнасці, бо пэўна Пан Бог не вядзе па праўдзівай дарозе людзей няверных, крыўднікаў”.
Для канкрэтызацыі арабскага даслоўнага тэксту {wa-sahida sahidun min bani isra’lla} = “a свсдка з сыноў Ізраіля засведчыў” мусульманскія каментатары прыводзяць імя Абд Алаг 6. Салям. Яго першапачатковае імя было аль-Хусайн', імя Абд Алаг ён атрымаў непасрэдна ад прарока Мухамада. Абд Алаг б. Салям (пам. 663/4) быў адным з тых юдэяў, якія, будучы перакананыя ў тым, што Мухамад гэта прадказаны ў юдэйскім Пісанні прарок, адразу па прыбыцці яго ў Медыну прынялі іслам8.
2.1.3. Геаграфічны каментар: Масул
У вершы Q(11:44) знаходзіцца ў якасці каментару геаграфічная заўвага пра гару Джудзі, на якой, паводле Карана, спыніўся Ноеў каўчэг:
ter-brother Abu Na’ila b. Salama. By pretending to have turned against Muhammad they enticed Ka’b out of his utum (fort, castel) on a moonlight night and killed him in spite of his vigorous resistance”.
7 Q(46:l 1): “Скажы: “Ці бачылі вы, што ён (г.зн. Каран) ад Алага, а вы не паверылі ў яго. А сведка з сыноў Ізраіля засведчыў пра падабенства яго і ўвераваў, а вы ўзвялічыліся. Сапраўды, Алаг не вядзе прама народ злачынцаў”.
8 Пра Абд Алага б. Саляма гл. артыкул Горавіца (J. Horovitz) у EI-2: “In Muslim Tradition he has become the typical representative of that group of Jewish scribes which honored the truth, admitting that Muhammad was the prophet predicted in the Thora, and protecting him from the intrigues of their co-religionists”.
Q(11:44) {wa-qila ya ardu bla‘i ma’a-ki wa-ya sama’u aqli‘i wa-gida 1-ma’u wa-qudiya 1-amru wa-stawat ‘ala l-gudlyi wa-qila bu‘da li-l-qawmi z-zalimina}9
i rekid se i zemjd polikaj wode swoje a ti i nebo zawscongnl deig swoj woda i stalo se dosic mod i prikezanU i stal korabl na gudije gort ktora jest w milsile i rekid se oddalaj-se i ne spolkiijce z-liidzemi'0 zalimsk'imi" k'afirmi'2 (174a8).
Літаральны псраклад: I было сказана: “O зямля, праглыні ваду тваю, а ты, неба, спыні дождж свой, ваду!” I стала досыць моцы, і было загадана, і стаў карабель на Джудзі гары, якая ў Масуле. I было сказана: “Аддаляйся і не спалучайцеса з людзьмі злачыннымі, нявернікамі”.
Горад Масул (ар. Mawsil) ляжыць на поўначы Ірака. Заўвага, што гара Джудзі знаходзіцца каля Масула, не вынікае з арабскага арыгінальнага тэксту.
2.1.4. Скасаванне: “nasih” і “mansuh”
Вершы Q(4:16) і Q(4:17) абмяркоўваюць увогуле распусту (ар. al-fahiSa\ якая ў тэксце тэфсіра тлумачыцца як парушэнне шлюбнай всрнасці. У лонданскім тэфсіры на аркушы 62а5 знаходзіцца верш:
Q(4:16) {wa-llati ya’tina 1-fahisata min nisa’i-kum fa-stashidu ‘alay-hinna arba‘atan min-kum fa-in sahidii fa-amsiku-hunna ft l-buyuti hatta yatawaffa-hunna 1-mawtu aw yag'ala llahu la-hunna sabilan) Q(4:17) {wa-lladani ya’tiyani-ha min-kum fa-adu-huma fa-in taba wa-aslaha fa-a‘ridu ‘an-huma inna llaha kana tawwaban rahiman}13
i te newjasti ktore jesll wistonpq w nedsto ciidzolostwa iz ion waiich osweddajce-se na nich dirma swjatkami z-was sprawedliwich a jesll wiswjadfqpreto zamknice jich w dom albo w tiirma di zamori jich hanbq i smercq albo iidni pan bog dla nich droge ten ajet' mensuch te dwoje kto prijdq pojmani na ciidzdldstwe z-was preto karajca jich obojich a jesll pokajon-se i pri’ obecujq bic statetnimi odwrbcce od nich pewne pan bog jest kajeta prijmiijdncij miloserdnij (62a5).
Літаральны пераклад: A тыя жанчыны, якія калі ўступяць у нячысты пярэлюб, з жонак вашых сведчыце на іх чатырма сведкамі з вас справядлівых.
9 Q(11:44): “I было сказана: “О зямля, праглыні ваду тваю, о неба, устрымайся”! I спала вада, і здзейсніўся загад, і спыніўся ён на аль-Джудзі, і было сказана: “Далоў народ злачынцаў!”
10 У выразе z-liidzemi канчатак -еті належыць разглядаць як арфаграфічную памылку; была напісана/аг/га = е замест знака sukUn, які абазначае адсутнасць галоснага.
11 Ар. zalim = злачынец.
12 Ар. kafir = нявернік.
13 Q(4:16): “А тыя з вашых жанчын, якія ўчыняць пярэлюб і засведчаць супраць іх чатыры з вас; і калі яны засведчаць, то трымайце іх у дамах, пакуль не спасцігне іх смерць альбо Алаг учыніць для іх шлях”. Q(4:17): “А тым дваім з вас, якія зробяць гэта, прычыніце пакуты. А калі яны раскаюцца і зробяць добрае, то адвярніцеся ад іх. Сапраўды, Алаг прымае пакаянні, Міласэрны”.
А калі яны засведчаць, то замкніце іх у доме альбо ў турме, пакуль не замораць іх ганьбай і смерцю, альбо ўчыніць Пан Бог для іх дарогу. Гэты аят мансух (скасаваны). Тыя два, хто прыйдуць злоўлсныя на пярэлюбе, з вас то пакарайце іх абодвух. А калі пакаюцца і паабяцаюць быць паважнымі адвярніцеся ад іх. Пэўна, Пан Бог прымае пакаянні, Міласэрны.
Тут выяўляецца круг праблем, звязаных са скасаваннем асобных вершаў Карана праз іншыя, пасланыя пазней вершы, якія супярэчаць папярэдняму патрабаванню і яго адмяняюць. Знаўцы Карана пазначаюць скасаваныя месцы тэксту праз terminus technicus mansUh (які касуецца) і тэкст, які касуе, тэрмінам nasih (які касуе).
КНІГІ ОНЛАЙН
