Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
Q(8:3) (137a6) i s-tego cd obdarowalismi im widajq zek'at'15 i dzesencine i sedeko26
Q(22:35) (267b5) i te cd z-risku swego dfarujq sedeko
Q(28:54) (315b6) dd tego cd nadarilismi jich dinq ofari gwoll bogii
Q(32:16) (337a8) i z-danich jim poditkow londali jalmiiina
Q(42:38) (399a6) i s-tego cd dalismi risk jim dadzq na ofare bdiq
Высвятляецца, што рыфмаваная фраза ў перакладзе ніводнага разу не паўтараецца ў аднолькавым выглядзе. У розных месцах яна перакладаецца з рознымі тэкстуальнымі нюансамі. Прыклад паказвае, што перакладчык перадаваў арабскі тэкст без звароту да папярэдніх ідэнтычных частак тэксгу. Разумснне ж арабскага тэксту застаецца аднолькавым ва ўсіх прыкладах.
2.3.2. Літаральнае адлюстраванне арабскага тэксту
Большай часткай тэкст тэфсіра ідзе строга паралельна арабскаму тэксту Карана і ўяўляе сабою літаральную перадачу арабскага арыгінала на польскай мове. Тыповы фрагмент тэксту знаходзіцца ў Лонданскім тэфсіры, напр., на аркушы (197Ь5):
Q(14:6) {wa-laqad |1 arsalna |2 musa |3 bi-ayati-na |4 an |5 ahrig |6 qawma-ka |7 mina z-zulumati |8 ila n-nuri |9 wa-dakkir-hum 110 bi-ayyami llahi 111 inna fi dalika |12 la-ayatin |13 li-kulli sabbarin 114 sakurin}27
wSakie |1 poslalismi |2 mojieda |3 z-ciidami nadimi |4 mowonc ie |5 wiprowadz |6 Hid swoj |7 dd cemnego blendii |8 na swjatlo |9 i pripomni jim 110 dni botie 111 w ktdre dni keral newernich pewne w tim jest i bendze 112 priklad i na’Uke 113 wSitk'im cerpliwim 114 chwalcom boiiim (197b5).
Літаральны пераклад: Паслалі ж Мы Майсея з цудамі нашымі, кажучы, што вывядзі люд свой ад цёмнай памылкі да святла і нагадай ім дні Божыя дні.
24 Ap. rizq = сродкі для пражыцця.
25 Ap. zaka = абавязковая міласціна.
26 Ap. sadaqa = міласціна.
27 Q( 14:6): “Мы паслалі Майсея з нашымі знаменнямі: “Вывядзі народ твой з цемры да свету і нагадай ім пра дні Алага. Сапраўды, у гэтым знаменні для кожнага цярплівага, удзячнага”.
у якія Ён караў няверных пэўна, у тым ёсць і будзе прыклад і навука ўсім цярплівым, якія ўсхваляюць Бога.
Інтэрпаляваны каментар (у транслітарацыі для яснасці падкрэслены) паясняс каранічны тэкст “нагадай ім дні Бога”, які незразумелы і таму патрабуе тлумачэння. Праз гэтую інтэрпаляцыю каментару ў тэфсіры ўзнікас разрыў у тэксцс, што з’яўляецца характэрным для структуры падрадковага перакладу.
У перакладзе “слова за словам” для экзегстычнага пашырэння арабскіх паняццяў часта ўжываецца фігура гендыядыс. У вершы Q(4:96) мы знаходзім наступныя тыповыя адпавсднікі: ap. darar (шкода) польск. zawada (перашкода), trudnosc (цяжкасць); ap. faddala (аддаваць перавагу) польск. wybrac (выбраць), powyszyc (павысіць); ap. al-husna (найлепшае) польск. zapiata (узнагарода), raj (рай); ap. agr (плата) польск. zapiata (узнагарода), бел. spasienie (выратаванне):
Q(4:96) {la yastawi 1-qa‘iduna mina 1-mu’minina gayru uli d-darari wa-I-mugahiduna fi sabili llahi bi-amwali-him wa-anfusi-him faddala llahu 1-mugahidina bi-amwali-him wa-anfusi-him ‘ala 1-qa‘idina daragatan wa-kullan wa‘ada llahu 1-husna wa-faddala llahu 1-mugahidina ‘ala 1-qa‘idina agran ‘aziman}28
ne-moSe bic rownij sedzoncij doma iz musulman cd ne idq na-wojna nemajonc iadnej zawadi i trudnosci is-timi gazijamp 6 wjara boiiq am skarbem ich i duSi jich bo wibral i powiSil bog gazijdw i[s]-skarbami-jich i z-duSami jich lepej nad sedzoncich doma powiSenjam nebesk'im i koidemU z nich dpi sal pan bog dobrq zaplato raj i pdwelbil pan bog gazijdw barzdo nad tich cd doma sedzoncich zaplato i spasenom welk’im (72b2).
Літаральны пераклад: He можа быць роўным той, хто сядзіць дома, з мусульман, што не ідуць на вайну, не маючы ніводнай перашкоды і цяжкасці, з тымі газіямі веры Божай ані скарбам іх і душамі іх, бо выбраў і павысіў Бог газіяў і са скарбамі іх і з душамі іх лепей над тымі, што сядзяць дома, павышэннем нябесным. I кожнаму з іх апісаў Пан Бог добраю ўзнагародаю рай. I ўшанаваў Пан Бог газіяў вельмі над тымі, што дома сядзяць, узнагародаю і ўратаваннем вялікім.
У дадзеным фрагменце тэксту можна канстатаваць хістанне паміж формамі адзіночнага і множнага ліку. Вышэйзгаданае месца тэксту апі skarbem ich
28 Q(4:96): “He раўняюцца тыя з вернікаў, што сядзяць, не маючы шкоды, і тыя, што стараюцца на шляху Алага маёмасцю іх і душамі іх. Алаг даў перавагу на ступень тым, што стараюцца маёмасцю іх і душамі іх, над тымі, што сядзяць. Усім паабяцаў Алаг найлепшае і даў Алаг перавагу тым, што стараюцца, над тымі, што сядзяць, вялікаю ўзнагародаю”.
29 Гл. »> 3.1.1. Арабскае “gaz?’ (змагар за веру).
і duszy ich (ані скарбам іх і душамі іх) датычыць дзейніка ў адзіночным ліку: doma siedzqcy (той, хто сядзіць дома). Аднак у арабскім тэксце скрозь сустракаюцца формы множнага ліку як імён, так і займеннікаў. Тое, што на пачатку верша перакладчык перадаў арабскі множны лік al-qa‘idtina (тыя, што сядзяць) на польскай мове як адзіночны лік (siedzqcy), абумоўлена формай адзіночнага ліку арабскага дзеяслова, які пачынае сказ: yastawi (ён роўны; ён на аднолькавым узроўні). Форма дзеяслова ўтварае выказнік у арабскім дзеяслоўным сказе: la yastawi 1-qa‘iduna wa-l-mugahidiina (He роўны тыя, што сядзяць, і тыя, што стараюцца). Суб’екты дзеяння, якое перадаецца дзеясловам, стаяць у множным ліку, а форма дзеяслова у адзіночным ліку. Правілы кангруэнцыі ў арабскім дзеяслоўным сказе, у якім дзеяслоў стаіць на пачатку, дазваляюць такую камбінацыю. Спачатку перакладчык згодна з арабскім тэкстам перадаў дзеяслоўную форму як адзіночны лік, а пасля ён перадаў таксама ў адзіночным ліку дзейнік, які непасрэдна ідзе за ім, насуперак арабскай форме множнага ліку. Толькі далей у тэксце, з узрастаннем адлегласці ад уводнай дзеяслоўнай формы, ён ужыў формы множнага ліку ў адпаведнасці з арабскім тэкстам.
Таксама тыповай з’яўляецца ў тым самым вершы Q(4:96) наступная структура, якая ўзнікла праз канкурэнцыю з другой канструкцыяй: powelbil pan hog gazijow barzdd nad tich cd doma sedzoncich. Псракладчык перадаў на польскай мове арабскі дзсепрыметнік незалежнага стану al-qa‘iduna (тыя, што сядзяць) згодна з формай у арабскім арыгінале: siedzqcych. Але перад тым у працэсе перакладу ён памылкова прыняў адносны даданы сказ за далейшы працяг тэксту і таму паставіў адносны займсннік co (што), які потым праз наступны дзеспрыметнік стаў недарэчным.
2.3.3. Пранаміналізацыя і адносны даданы сказ
Уплыў арабскага сінтаксісу характэрна праяўляецца ў пранаміналізацыі. Часта род займенніка і назоўніка-антэцэдэнта не супадае, таму што ў арабскай і польскай мовах яны належаць да розных родаў:
Q(29:35) {inna munziluna ‘ala ahli hadihi 1-qariyati rigzan mina s-sama’i bi-ma yafsuquna} Q(29:36) {wa-la-qad tarakna min-ha ayatan bayyinatan li-qawmin ya‘qiliina}30
bo zapewne ml spuscimi detg na lUdzl tego meSkana sarke dgen i kamene kerane zneba a to za to ie bili lotrami zwedzonimi i zapewne te masto zbstawilismi jq piiste naprikladznak'em litdzem rdziim majoncim (232al).
Літаральны пераклад: Бо, напэўна, Мы спусцілі дождж на людзей гэтага паселішча серу, агонь і камяні, пакаранне з неба. I гэта за тое, што яны былі
30 Q(29:35-36): “Сапраўды, Мы пашлем на жыхароў гэтага горада пакаранне з неба за тое, што яны былі распуснікамі. Мы пакінулі ад гэтага яснае знаменне для людзей разумных”.
нягоднікамі падманутымі. I, напэўна, гэты горад мы пакінулі яе пустым для прыкладу, знакам людзям, якія маюць розум.
Займеннік jg (ж.р. адз. л.) не супадае ў родзе з назоўнікам miasto (н. р. адз. л.), інтэрпаляваным у якасці каментару. Займеннік jq залежыць непасрэдна ад арабскага тэксту, дзе яму адпавядае займеннік -ha, які належыць да назоўніка жаночага роду qariya (вёска, горад) з папярэдняга верша Q(29:35).
Характэрныя структуры ў тэксце тэфсіра ўтвараюцца з прычыны пераймання займеннікаў, якія ў арабскім адносным даданым сказе адсылаюць да назоўніка-антэцэдэнта ў галоўным сказе. Гэтыя займеннікі ў арабскай мове павінны абавязкова існаваць, а ў польскай мове не. Граматычная структура арабскага адноснага даданага сказа адпаведна перадаецца на польскай мове слова за словам разам з займеннікамі:
Q(16:65) {wa-ma anzalna ‘alay-ka 1-kitaba ilia la-tubayyina (!= li-tubayyina) la-humu Hadi htalafu fi-hi wa-hudan wa-rahmatan li-qawmin yu’minuna}31
ne-zeslalismi tobe koran na prdind tilko tebis oznajmil jim te warg w ktorej sprebajq z-wami w tej a to jest direkcijq warn na dobrq drogq do lask'i naSej dla liidzej temii weroncich (212b5).
Літаральны пераклад: He паслалі Мы табе Каран дарэмна толькі каб ты азнаёміў іх з той верай, у якой яны спрачаюцца з вамі ў гэтай, а гэта ўказанне вам на добрую дарогу да ласкі Нашай для людзей, якія вераць гэтаму.
У адносным даданым сказс прыведзенага прыкладу займеннік прыназоўнікавай фразы паказвае на назоўнік-антэцэдэнт wiara (вера) у галоўным сказе. Згодна з польскай структурай сказа ўступная прыназоўнікавая фраза была створаная, аднак, ужо праз адносны займеннік w ktorzej (у якой), з-за чаго становіцца залішняй прыназоўнікавая фраза, запазычаная з арабскага адноснага даданага сказа.
Менавіта так належыць разумець займеннікі ў наступных прыкладах: albo ddpusci ten ktorij co w renku jego zwonzek sliibii (32a4),jesli bendze ten ktorij jego jest' skarb bezrozumnij albo mlodij (38b2), mow i muchemmed smerc jest ta ktore йсекасе wi dd nej a ona jest pribliiajonca i zlonCi-se z-wami (454b2), widzalem cd wi ne-widzeli tego (252b8), i ci ktore w sercu jich choroba i newerndsc (340a2).
2.3.4. Састаўныя часавыя формы kana + імперфект
Камбінацыяй дапаможнага дзеяслова капа (быць) і асноўнага дзеяслова ў арабскай мове ўтвараюцца састаўныя часавыя формы, якія больш дакладна апісваюць ход дзеяння ў мінулым альбо ў будучыні. Часцей за ўсё сустракаюцца
31 Q( 16:65): “Мы паслалі табе Кнігу толькі для таго, каб ты растлумачыў ім тое, у чым яны нязгодныя (паміж сабой) і просты шлях і крыха для вернікаў”.
аналітычныя формы прошлага часу паводле ўзору капа + імперфект, якімі апісваецца дзеянне, што працягвалася або паўтаралася ў мінулым. Адлюстраванне такіх састаўных часавых формаў у польскай мове адбываецца ў выглядзе характэрных для тэфсіра канструкцый, а менавіта ў камбінацыі формаў дзеяслова Ьус (быць) з дзеепрыметнікам незалсжнга стану32:
КНІГІ ОНЛАЙН
