Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
17 Ap. inna li-kulli Say'in qalbun wa-qalbu l-qur'ani ya sin = “Сапраўды, усё мае сваё сэрца, a сэрца Карана Ясін.” Тут размова ідзе пра хадзіс (выказванне Прарока), які ў кітабе звычайна ўводзіцца словамі “Як сказаў Прарок ...” (jakprorok mywil...).
18 Ap. tafslr = тлу.мачэнне, экзэгеза, тлумачэнне Карана.
19 Ap. kabfr = вялікі.
20 Ap. ‘arS = трон.
21 Ap. kursi = крэсла, трон.
22 Ap. sahabi = таварыш прарока.
23 Ap. ginaza = пахаванне, пахавальная працэсія.
24 Перс. namaz = рытуальная малітва.
25 Ap. ginaza = пахаванне, пахавальная працэсія.
26 Ap. ‘A’iSa = Аіша (жонка Прарока).
27 Ap. taqiya = галаўны ўбор. Ар. гук qaf = Iql ператварыўся ў персідскім і цюркскім прачытанні ў /hl, менавіта ў такім гучанні гэтае слова было перададзена татарам. Таму мы знаходзім у тэксце кітаба арфаграфію з графемай ha = ch замест qaf = к. Ідэнтыфікацыю гэтага слова як ар. tahiya = [белае] адзенне, якую дае Woronowicz (1935) ў сваім гласарыі, варта адхіліць.
28 Ap. hikaya = апавяданне, гісторыя.
29 Ap. ‘Uzayr = Эзра.
30 Ap. ogle = поўдзень, паўдзённая малітва.
31 Ap. waqt = час.
32 Бел. сцёр Is'cjor/ = 3 ас. адз. л. прошлага часу ад сцерці (рус стереть, польск. scierac)
hnilije kosci apowzllje waiasi hladzew chadziw K(27al) dziwiw-se boiej mod i jehd razsudak mUwil {anna yuhyi hadihi llahi (!= llahu) ba‘da mawti-ha}33 kali azi(2) -wic panboh hetije kosci pdbelelije to jest' moc stwaricela kali jich ‘eiiwic sko(3) -rd pamisliw panboh ‘uzejiru duSu kezaw hide std hod ‘uzejir tarn leiaw ‘u-tich std (4) haddch meii sinami azra’ilsk'imi mnoha redej staid roznica stala a laden ‘a ‘uzejiru (5) ne-weddw hdze jon pddzew-sa posle std hod panboh ‘uzejiru duSu adddw holds pri(6) -Sow ad pana boha i ‘uzejiru mnoha ti-spaw muwil adzin dzen skora hlanuw abadw (7) Std slonca da dk’indeju3* berecca razumew Std jeSCe tdj dzen katbraho spac pa(8) -laiiw-se rek adzin dzen spelne leiaw holds priSew ti-tiit std hot leiaw hlan nd (9) swaje patrdwi i nd napitak widzew Std ni-zmemla-sa jak dzis zrobeni rdzink'i iz-chleba(10) -m holds priSow hlan nd ‘esla hlanuw widzew hnilij leiic kosci pahnlll waiasi (11) apowzlija ad pana boha holds priSew i bidla ‘ustan za wolaj boiej hetije (12) hnilije kosci pdriiSili-se й ddnd mejsca zebrdli-se i ziSli-se kainij Slunak nd mejsca (13) swaje zebrdli-se kosci masem wipelnili-Se duSa ‘uwaSld ustaw i tchnuw ‘uzejir tiiju (14) moc boiejii widzebi paznaw Std panboh u kainej redi mbcni jest {‘ilniu 1-yaqina} (15) {wardum ‘ayni 1-yaqini}35 prendkd paznajecca36 na'Uku mhneju31 stane hatowa ‘uzejir uSSew (16) nd asla i da domu pajechaw widzew Std sini jehd iz-belimi barodami a sam iz-bornaj barodo(17) -j a hetdj histdriji jawnbsc jest' ie panboh dna siidndhd martwich aiiwic mocen jest.
17.5.1.4. Пра гасціннасць
K(38bl3) bab38 {wa-bni (!= wa-bnu) s-sablli}39 a sinu (14) padaroinamu bUdz rad hascu й damn swajorn rad bildz jehd widzec Sanuj {man} (15) {kana yu’minu bi-bahi wa-l-yawmi 1-ahiri fa-I-yukarrim da‘ifan (!= dayfan)}40 chtb-bi mew й dome swajorn hosca (16) rad widec Sanowdw panboh tdkowich liidzej ‘u-rdji u Idsce
33 Q(2:259): “Або як той, які праходзіў каля паселішча, а яно ляжыць у руінах. Ён сказаў: Як ажывіць гэта Алаг пасля яго смерці?” I умярцвіў яго Алаг на сто год, потым ажывіў [і] сказаў: "Колькі ты знаходзіўся [у такім стане]?” Ён сказаў: “Я знаходзіўся дзень або частку дня”. Ён (Алаг) сказаў: “He, ты знаходзіўся сто год. Паглядзі на свае ежу і пітво. Яны не сапсаваліся. I паглядзі на свайго асла. I, каб Нам зрабіць цябе знакам для людзей, паглядзі на косці. Як Мы іх падымаем, потым пакрываем мясам” I калі яму зрабілася ясна, ён сказаў: “Я ведаю, што Алаг усемагутны.”
34 Цюрк. ikindi = час пасляпаўдзённай малітвы.
35 Ар. / цюрк. ‘ilniu l-yaqin-a vardurn ‘ayni lyaqini = Сапраўнага ведання дасягнуў я сапраўднымі вачыма.
36 Замест paznajecca (рэфлексіў) часам хутчэй належыць чытаць paznajece (пазнаеце).
37 Паводле іншага манускрыпта належыць чытаць mhnenu. Словазлучэнне азначае ‘хутка’, ‘імгненна’. Параўн.: “На вокамгненні = В мгновенне ока” (Санько (1991), с. 55).
38 Ар. bab = раздзел, вароты.
39 Ар. ibnu s-sabili = (літар.) сын дарогі, падарожнік.
40 Ар. man kana yu’minu bi-llahi wa-l-yawmi l-ahiri fa-l-yukarrim dayfan = той, хто верыць y Алага i ў апошні дзень, няхай ён ушануе госця.
swajej botej rad jim (17) budze widzec i jich Sandwac {akramu d-dayfu (!= akrimi d-dayfa) wa-law kana kafiran}41 Sanuj hosca chdcbi (18) biw k'afirinn. . .43
17.5.1.5. 3 катэхізіса
K(51a20) bab (21) {hada kitab saritu 1-islam her mu’min}44 (22) {bi-smi llahi r-rahmani r-rahimi}45 K(51b) (1) {al-hamdu li-llahi rabbi l-‘alamina r-rahmani r-rahimi wa-s-salatu ‘ala rasuli-hi muhammadin wa-ali-hi a-} (2) {-gma'ina}46 chwala bohu stworci ‘asminaccaci t'iseidej swatow stwariw(3) -Si laska i milosc 'ubiniwSi nad prarok'em muchemmedam i nad ‘Usimi swetimi (4) pre to chtokolwek budubi musulmaninam wedaj i znaj Sto za sposob i (5) prikldd da weri musulmansk'ej kainij musulmanin znaj i wedaj jak pitac ta(6) -k adkazac kali chto spitaje ci-musuhnanin ti-jest mow tdk {al-hamdu li-llahi}47 (7) chwala bohu jestem musulmaninam kali skate {al-hamdu li-llahi} wiklad Sto jest (8) mow pana boha znac i wspaminac jemii chwalu pdwinen ‘addawac (9) kali spitaje boha bi-znajeS ti-mow znaju kali skate pad dm znajeS (10) ti-mow bistij boh ni-dd kohd boha prikladac rawnawdc ne-majuc (11) bohu rdwni ne-maS w tadnaj paznacce statebnij ‘ad maltenstwa i (12) ratena ‘ad sindw ‘ad dab ok ‘ad ‘usoho (istij kali spitdjuc (13) bijho ti narodu ti-mow adam praroka jeho milosci jestem narodu (14) kali spitajiic bijho ti ludu ti-mow niich prarbke^ jestem ludu ka(15) -li spitdjuc tijhd ti zakonu ti-mow ibrahim^ praroke jeho mild(16) -sci jestem zakonu kali spitajiic (ijho ti ummet'u50 ti-mow muchemmed (17) mustefa51 milosnika boteho jestem jd jeho ummet'u kali spitajiic (18) Cijej ti nd'Hk'i ti-mow imama52 welikaho ‘djca chenifeja52
41 Ap. akrimi d-dayfa wa-law kana kafiran = ушануй госця, нават калі ён нявернік!
42 Ap. kafir = той, хто не верыць, нявернік.
43 Параўн. тэкст, іранслітараваны з другога кітаба Шынкевічам (Szynkiewicz (1932), р. 192 193).
44 Ар. / цюрк. hada kitah Sarit al-islani her mu’min = Гэта кніга “Sant al-islam” (для) кожнага верніка. Гэтае рэлігійнае вучэнне па характары і стылі ідэнтычна, напр., друкаваным татарскім катэхізмам, якія яшчэ сёння выкарыстоўваюцца ў Казані; напр., “Sarayt ді-ітап" = асновы веры.
45 Ap. hi-smi llahi r-rahmani r-rahimi = У імя Алага, Міласцівага і Міласэрнага!
46 Ap. al-hamduli-llahirabbil-'dlamlnar-rahmanir-rahimi wa-s-salatu ‘alarasuli-himuhammadin wa-ali-hi а^пга'іпа = Хвала Алагу, Уладару светаў, Міласціваму, Міласэрнаму, і добраславенне Прароку і ўсёй яго сям’і.
47 Ap. al-hamdu li-lldhi = Хвала Алагу.
48 Ap. Niih = Ной.
49 Ap. Ibrahim = Абрагам.
50 Ap. umma = супольнасць вернікаў.
51 Ap. mustafa = выбраны, выбраннік.
52 Ap. imam = імам, той, хто моліцца наперадзе.
53 Ap. Abu Hanifa = Абу Ханіфа аль-Нуман ібн Сабіт (пам. 150 / 767), тэолаг з горада Куфа ў Іраку. Абу Ханіфа заснавальнік прававой школы ханафія (ashab al-ra'y). Ханафія была афіцыйнай прававой школай Асманаў. Мурані (Muranyi (1987), р. 312) заўважае: “У Асманскай імперыі ханафія лічылася прызнанай Стамбулам прававой школай і дзякуючы гэтаму на той час яна перажывала значны ўздым; хаця гэта ўжо не было духоўным росквітам. На загад султана
k’Hfejskahd54 (19) sind sdbitowahd55 jestem nd'Hk'i laska boia nad nim kali spitajH(20) -c ‘u-cebe ‘usich na'Hk kolke ti-mdw detiri perSaje K(52al) na'Hke imama welikaho ‘ajca chenifeja k'Hfijskaho prawdziwaj weri (2) musulmansk'ej imam ‘Hsieh na‘Hk jon jest ‘a driihaje na'Hke (3) imama ddfi'i-6 ‘a treeija na‘Hka imama malik'e5'1 dwartaje na‘Hke imama achmedd^ (4) chenbelija59 detiri imami laska bohd ‘adzinaho nad nimi ‘Hsimi detiroch (5) na‘Hk prdwdziwich jest kali spitajHc imam abii chenife60 na‘Hk'i (6) ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mdw ‘ad imama chemeli6' kali spitajHc imam chemali (7) ad kaho ‘udiw-se ti-mow ad imama ‘dlekamaa ‘udiw-se kali spitajuc ima(8) -m ‘elekam ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mow ‘ad imama ibrdhima63 ‘udiw-se kali (9) spitajHc imam ibrahim ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mdw ad imama ‘ebdu llahM (10) ‘udiw-se kali spitajHc imam ‘ebdu llah ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mow ad sind (11) me^Hdowdho65 ‘udiw-se kali spitajuc sin mes‘Hdbw ‘ad kaho ‘udiw-se (12) ti-mow ‘ad muchemmed^ praroke jehd mildsci ‘udiw-se kali spitajuc muchemmed (13) ad kaho ‘udiw-se ti-mow ad ibrahinf praroke ‘udiw-se kali spitajuc ibra(14) -him ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mdw ‘ad nuch№ praroka jehd mildsci ‘udiw-se (15) kali spitajuc nHch ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mdw ‘ad Sit™ praroka ‘udiw-se (16) kali spitajHc Sit' ‘dd kaho ‘udiw-se ti-mdw ‘ad adam praroka ‘udiw-se (17) kali spitajHc addm ‘ad kaho ‘udiw-se ti-mdw ‘ad gebra ild‘° jehd mild(18) -sci ‘udiw-se kali spitajuc
Сулеймана I (правіў 927 974 / 1520-1566) знакаміты вучоны-правазнаўца ca Стамбула, Бурганадзін Ібрагім ібн Мухамад аль-Халябі (пам. 956 / 1549), склаў збор найважнейшых ханафіцкіх твораў, які пад назвай Multaqa al-ahhur атрымаў шырокае распаўсюджанне як асноўная прававая кніга Асманскай імперыі.
54 Ар. Кй/а = горад Куфа ў Іраку.
55 Ар. Tahit = Сабіт (літар. устойлівы) (імя ўласнае).
56 Ар. a$-§afi'i = Аш-Шафі’і (пам. 204 / 820) (заснавальнік прававой школы шафі'ія).
57 Ар. Malik Ibn Anas = Малік ібн Анас (пам. 179 / 796) (заснавальнік прававой школы малікія).
58 Ар. Ahmad = Ахмад (імя ўласнае).
59 Ар. Ahmad Ibn Hanbal = Ахмад ібн Ханбаль (пам. 241 / 855) (заснавальнік прававой школы ханбалія).
60 Ар. Abil Hanifa = Абу Ханіфа (пам. 150 / 767) (імам).
61 Ар. НатаГі = І.мам Хамалі (імам).
62 Ар. ‘Alqama = Імам Алькама (імам).
63 Ар. Ibrahim = Ібрагім аль-Нахаі (пам. 96 /714) (імам).
м Ар. ‘Abd Allah = Магчыма, пад імем імама Абд Алага тут маецца на ўвазе сам Ібн Масуд, і пры пераліку ён быў памылкова прыняты як дзве розныя асобы.
65 Ар. Ibn Mas'ad = Абд Алаг ібн Масуд (пам. 32 / 652) быў сябра.м Прарока, чытальнікам Карана і адным з першых мусульман. Ён павінен быў прыняць іслам адразу за Хадзіджай (жонкай Прарока) і Алі (стрыечным братам Прарока).