Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
рабаваў паслушэнства. Але яны паверылі яго лжывым абяцанням і, калі яны далучыліся да яго войска, Тахтамыш быў разбіты ўшчэнт”.
Польскі пераклад гэтага фрагмента дае Шапшал (Szapszal (1932), р. 36 f.): “Gdy przyszedl wszechpot?zny Timur, to niektorych (Tatarow) uprowadzil do niewoli, a innych zas oddal pod miecz. Niektore zas plemiona uciekly do krajow niewiemych Polakow i Moskali i tarn osiadly. Do tego czasu (t.j. wieku XVII) w Polsce istnieje 60 osiedli i w kazdem z nich jest po jednym meczecie. Chutbe, jak mowi^, odmawiajq (odczytujq) na imi? krola polskiego. Mowia, ze osiedla ich sa dobrze urz^dzone i kwitnq i moze w kazdem z nich daloby si? miec po kilka “dzami” i “mesdzid”, lecz niewiemi nie daj$ na to pozwolenia. Prowadzacy sprawy zmarlego Iskender-Paszy, Musa Kjahja, czlowiek zashiguj^cy na wiar?, b?dqc w Polsce catych dziesi?c lat w niewoli i w wi?zieniu, opowiadal, ze spotykal si? z niektorymi z nich (t.j. z tamtejszymi Tatarami). Opowiedzial on rowniez, ze pewnego razu poslali oni z posrod siebie wyslanca do muftiego akkcrmanskiego w sprawie rozstrzygni?cia jakiejs kwestji religijnej. Musa Kjahja rowniez si? widzial z tym osobnikiem, ktory mu opowiedzial szczegolowo o ich polozeniu. Pomi?dzy innemi, zakomunikowal on ze slow przybylego, ze chociaz oni (formalnie) przepisuja Koran literami arabskiemi, lecz dla thimaczenia go i wyjasnieri (wykladu) uzywaia jezyka niewiemych Lachow”.
Рускі пераклад гэтага месца з гістарычнага твора Печэві знаходзіцца ў Мухлінскага (1857), с. 31 і наст.:
«По ныне находнтся в Польше шестьдесят селеннй Татарскнх, н в каждом селеннн по одной джамнн. в которых чнтается хутба во нмя короля. Этн селення очень многолюдны н зажнточны; но, чтоб в каждом нз ннх не было по нескольку джамнй м мечетей, неверные (т.е. Полякн) не позволяют уже там более оных стронть. Муса Кяхья, ннтендант (управнтель) покойного йскандер-пашн, человек релнгнозный н заслужнваюіцнй доверня, будучм в Польше полные десять лет в плену н в заключеннн, познакомнлся там с многнмн Татарамн, н однажды нмев надобность отправнть одного нз этнх Татар к Аккерманскому муфтню, для разрешення вопроса по делу веры, этот человек вндясь с ннм, нзложнл ему подробно нх состоянне, разсказывая между прочнм то, что онн пншут св. Кур’ан, так как мы, Арабскнмн буквамн, но еслн хотят делать толкованне онаго, то пронзводят сне на Польском языке. Королевству не платят податей, а только каждый год посылают нз среды себя трнста людей на царскую службу, также нужная перепнска н пнсьма королей чрез ннх отправляются н доставляются. Король нх нмеет к ннм более доверня, нежелн к неверным своего народа (т.е. Полякам)».
18.3. Адзін важны след
Анджэй Дрозд (Drozd (1999), р. 22) указвае, што ў адным з экзэмпляраў Нясвіжскай Бібліі Сымона Буднага 1572 г. (гл. »> с. 96), які сёння знаходзіц-
ца ў зборы Бібліятэкі Варшаўскага універсітэта, можна знайсці глосы арабскім пісьмом на польскай і турэцкай мовах:
“Sama Biblia rowniez odegrala w tatarskim pismiennictwie znaczqc^ rol?. Jak juz dzis wiadomo, tworcy tatarscy szeroko wykorzystywali arianski przeklad Szymona Budnego z 1572 r. Bibli? nieswiesk$. Wsrod nielicznych istniejqcych jej egzemplarzy zachowal si? nawet jeden (w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego) w ktorym znajdujemy uwagi marginalne czynione alfabetem arabskim po polsku i turecku. Ich tatarskie autorstwo nie ulega wqtpliwosci. Slady lektury tekstow arianskich znajdujemy tez w j?zyku przekladu Koranu”.
Калі татарскія глосы ў перакладзе Бібліі Буднага сапраўды паходзяць з канца XVI ст., то гэта з’яўляецца доказам, што татары Вялікага Княства Літоўскага не толькі назіралі за рэлігійнай палемікай свайго асяроддзя, але ў апошняй чвэрці XVI ст. таксама пераймалі хрысціянскія творы.
Фактычна пісьменства “літоўскіх” татараў і асабліва пераклад Карана трэба даследаваць у кантэксце антытрынітарнай літаратуры рэфарматараў Польшчы і Вялікага Княства XVI ст. Рэфармацыйны ўплыў на гэты пераклад Карана можа стаць тэмай для дэталёвага вывучэння.
Гэты напрамак даследавання ў дадзенай кнізе ледзь намечаны (параўн. »> 7. Адбіткі культурнага кантэксту). На жаль, працы Дразда сталі даступнымі для мяне толькі пасля апублікавання маёй дысертацыі. Аднак я канстатую, што мы абодва з падобнымі падыходамі ў даследаванні (г.зн. з аднолькавым арабска-славянскім лінгвістычным аналізам) атрымалі аналагічныя вынікі.
Александровіч-Мішкінене / Шупа (1995): Турэцка-беларускі размоўнік 1836 году з збораў Нацыянальнага музея Літоўскай Рэспублікі ў Вільні / Галіна Александровіч-Мішкінене; Сяргей Шупа. Нью-Ёрк: Бел. Ін-т Навукі й Мастацтва, 1995.
Антоновйч (1968): Белорусскне тексты, пнсанные арабскнм пнсьмом н нх графнко-орфографнческая снстема / А.К. Антоновнч. Внльнюс, 1968.
Баскаков (1966): Тюркскне языкн Обіцне сведення н тнпологпческая характернстнка / Н.А. Баскаков//Языкн народов СССР: т. 2. Тюркскнеязыкн/Гл. ред. В.В. Внноградов. Москва: Наука, 1966.
Біблія Скарыны (1990): Факсімільнае ўзнаўленне Бібліі, выдадзенай Францыскам Скарынаю ў 1517-1519 гадах; у 3 т. / С.В. Кузьмін, Г.Я. Галенчанка, А.М. Хільксвіч. Мінск: БелСЭ, 1990.
Демйдчйк (1987): Памятннкн белорусской лнтературы, пнсанной арабскнм пнсьмом, н легенда о ночном вознесеннм Муха.ммада / В.П. Демвдчнк // Проблемы арабской культуры. Москва: Наука, 1987. С. 238-253.
Думін / Канапацкі (1993): Беларускія татары. Мінулае і сучаснасць / С.У. Думін, І.Б. Канапацкі. Мінск: Полымя, 1993.
Гузев (1979): Староосманскнй язык / В.Г. Гузев. Москва: Наука, 1979.
Канапацкі / Смолік (2000): Гісторыя і культура беларускіх татар / І.Б. Канапацкі, А.І. Смолік. Мінск: Беларус. ун-т культуры, 2000.
Крачковскйй (1990): Коран / Пер. н коммент. Й.Ю. Крачковского. 2-е нзд. Москва: Наука, 1990. (Рэпрынт выд. 1963 г.)
Крачковскйй (1955a): Рукопнсь Корана в Пскове / Н.Ю. Крачковскнй // Нзбр. соч. М.; Л.: Наука, 1955.-Т. 1.-C. 162-165.
Крачковскйй (1955b): Русскнй перевод Корана в рукопнсн XVIII в. / РІ.Ю. Крачковскнй // Лзбр. соч. М.; Л.: Наука, 1955. -Т. 1.
Крйвйцкйй (1990): Белорусскнй язык для говоряшнх по-русскн / А.А. Крнвнцкнй, А.Ф. Мнхневнч, А.Н. Подлужный. Мннск: Выш. школа 1990.
Лазутка (1993): Прнвнлегня евреям Внтаутаса Велнкого 1388 года. Privileges to Jews granted by Vytautas the Great in 1388 I C. Лазутка, E. Гудавнчюс. Москва: Еврейскнй ун-т в Москве, 1993.
Луцкевіч (1920): Ай Кітаб / Іван Луцкевіч // Наша Ніва. Вільня: Беларус. Выд. Т-ва, 1920. (Рэпрынт: Мінск: Спадчына, 1992. -№ 3.)
Мішкінене (1994): Кітаб з збораў Казанскага універсітэту № 1446 / Галіна АлександровічМішкінене // Запісы, 21. Нью-Ёрк: Беларус. Ін-т Навукі й Мастацтва, 1994.
Мухлйнскйй (1857): Нсследованне о пронсхожденнн н состояннн лнтовскнх татар. СПб.: Ваймар, 1857. (Рэпрынт: Менск: Беларус. кааперац.-выд. т-ва “Адраджэнне”, 1993.)
Нестеровйч (1983): Фразеологнзмы в белорусскпх текстах, напнсанных арабскнм гшсьмом (XV1I-XIX вв.) / B.U. Нестеровнч. Мннск, 1983. (Неапубл. дыс.)
Саверчанка (1993): Сымон Будны. Гуманіст і рэфарматар / Іван Саверчанка. Мінск: Універсітэцкае, 1993.
Санько (1991): Малы руска-беларускі слоўнік прыказак, прымавак і фразем / Зьміцер Санько. Мінск: Навука і тэхніка, 1991.
Севортян (1955): Фонетнка турецкого лнтературного языка / Э.В. Севортян. Москва: Акад. наук, 1955.
Слоўнік беларускіх гаворак паўночна-заходняй Беларусіі і яе пагранічча: у 5 т. / Уклад. Ю.Ф. Мацкевіч [і інш.]; рэд. Ю.Ф. Мацкевіч. -Мінск: Навука і тэхніка, 1979.
Станкевіч (1939): Гісторыя беларускага языка / Ян Станкевіч. Вільня: Выданне аўтара, 1939. (Рэпрынт: Менск: Беларус. кааперац.-выд. т-ва "Адраджэнне”, 1992.)
Станкевіч (1933): Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом / Ян Станкевіч//Гадавік Бел. Навук. Т-ва. Вільня, 1933. (Рэпрынт: Менск: Беларус. кааперац.-выд. т-ва “Адраджэнне”, 1991. Рэпрынт часопіса “Спадчына”. 1992. -№ 3.)
Статут (1989) Вялікага Княства Літоўскага 1588 Статут Велнкого Княжества Лнтовского 1588. Тэксты, даведнік, каментарыі. Мінск: БелСЭ, 1989.
Халйдов (1986): Арабскне рукопнсн Ннстнтута востоковедення Академнн наук СССР. Краткнй каталог. Ч. 1: каталог. Ч. 2: указатель н прнложенне / под ред. А.Б. Халндова. -Москва: Наука, 1986.
Цвяткоў (1927): Некалькі слоў аб менскіх татарах / Л. Цвяткоў // Наш край. Мінск, 1927. Й6-7.-С. 10-16.
Янкоўскі (1989): Гістарычная іраматыка беларускай мовы / Ф.М. Янкоўскі. Мінск: Выш. школа, 1989.
Akiner (1980): The religious vocabulary of the British Library Tatar-Byelorussian Kitab / Shirin Akiner, Ph.D. thesis, University of London, 1980. (He апублікавана)
Akiner (1978): Oriental Borrowings in the Language of Byelorussian Tatars / Shirin Akiner In: Slavonic and East-European Review, 1978; V. 56, Nr. 2; p. 224-240.
Akiner (1973): The Vocabulary of a Byelorussian K’it’ab in the British Museum / Shirin Akiner. In: The Journal of Byelorussian Studies, 1973; V. 3, Nr. I; p. 55-84.
Arberry (1958): Classical Persian Literature / A. J. Arberry. London, 1958.
Babinger (1927): Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke / Franz Babinger; Mit einem Anhang: Osmanische Zeitrechnung von Joachim Mayr (Walchsee). Leipzig: Harrassowitz, 1927.
Balic Das unbekannte Bosnien: Europas Briicke zur islamischen Welt / von Smail Balic. Koln etc.: Bohlau, 1991. (= Kolner Veroffentlichungen zur Religionsgeschichte; Bd. 23.)
Bartoszewicz (1858): Poglqd na stosunki Polski z Turcyq i Tatarami, na dzieje Tatarow w Polsce osiadtych, na przywileje i wspomnienia o znakomitych Tatarach Polskich / przez Juliana Bartoszewicza. In: 2. Bd. zur Koranausgabe von J. M. T. Buczacki, Warszawa, 1858. p. 177-329. (Таксама як манаграфія выйшла ў Варшаве, 1860.)
Bergstrasser (1938): Geschichte des Qorans. Von Theodor Noldeke. Teil I: Uber den Ursprung des Qorans / bearb. von Friedrich Schwally; Teil II: Die Sammlung des Qorans / vollig umgearb. von Friedrich Schwally; Teil III: Die Geschichte des Korantextes / von G. Bergstrasser und O. Pretzl. Hildesheim: 01ms, 1961. (Рэпрынт выд. 1909, 1919, 1938.)
Bergstrasser (1918): Zur Phonetik des Tiirkischen. Nach gebildeter Konstantinopler Aussprache / von G. Bergstrasser. In: Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft (ZDMG), 72(1918); p. 233-262.
КНІГІ ОНЛАЙН
