Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
- (ap.) as-Safa wa-1-Marwa = Сафа і Марва два ўзгоркі каля Меккі, якія наведваюцца падчас паломніцтва, прычым участак паміж абодвума гэтымі ўзгоркамі трэба праходзіць сем разоў;
- (ap.) ‘Arafat = узгорак каля Меккі, які наведваюць падчас паломніцтва;
- (ap.) Hira’ / Hara = Хіра назва гары на паўночны ўсход ад Меккі. У пячоры гэтай гары, паводле ісламскага падання, Мухамад атрымаў першае Адкрыццё.
49 Гл. »> 17.1.1. Тэкст рукапісу L; тэкст тефсіра (27аЗ), да верша Q(2:205).
50 Гл. ат-Табары да Q(2:205): “/...J kama qad dakarna anifan min fill l-Ahnasa bni Sariqin-i t-Taqafiyi Uadidakara s-Sada anna fi-hi nuzilat hadini 1-ayatu min ihraqi zar ‘i l-muslimina wa-qatli-hi himari-him [■■■]".
51 Гл. »> 2.1.1. ПаэтКа‘б ібн аль-Ашраф; »> 17.1.1. Тэкст рукапісу L; тэксттэфсіра (17Ь6), да верша Q(2:121).
4. КАРАНІЧНЫЯ ЦЫТАТЫ Ў КІТАБАХ
Тэкст тэфсіра ў форме каранічных цытат паўплываў на іншыя рукапісы “літоўскіх” татараў. Гэтыя каранічныя цытаты паказваюць, у прыватнасці, досыць моцны адбітак беларускай мовы. Такія беларускія каранічныя цытаты, якія з’яўляюцца тэкстуальна ідэнтычнымі адпаведным месцам у тэфсіры, разглядаліся некаторымі даследчыкамі ў якасці ўскоснага доказу існавання беларускага тэфсіра, на іх думку, сёння страчанага.
Аднак праверкі гэтай гіпотэзы не адбылося дагэтуль, хаця яна ўяўляе сабою найважнейшае дыскусійнае пытанне кітабістыкі, а менавіта якая з дзвюх моў польская ці беларуская была першапачатковай мовай перакладу'.
Як правіла, у пісьменстве “літоўскіх” татараў можна вылучыць два віды перакладаў Карана: (1.) падрадковы пераклад тэфсіра, які ідзе строга паралельна арабскаму тэксту і (2.) каранічныя цытаты ў кітабах, у якіх арабскаму тэксту, які часцсй за ўсё спецыяльна адзначаецца зверху выцягнутай лініяй, адпавядае беларуска-польскі пераклад, ідэнтычны перакладу тэфсіра2.
Часта ў кітабах каранічныя цытаты дапаўняюцца дадатковым экзегетычным каментаром, парафразамі і дыгрэсіямі. Пры гэтым арабскія вершы Карана кожны раз падзяляюцца на маленькія фрагменты, затым перакладаюцца і ў нскаторых выпадках дапаўняюцца каментаром3.
1 Гл. »> 1.1.2. Моўная праблема.
2 Параўн. з тым, што Экман кажа наконт двух відаў каранічных перакладаў у цюркскім пісьменстве: “They represent two main types: (1) interlinear, i.e., wholly literal translations without any additional explanations and (2) literal translations enlarged with commentary like digressions and more or less long stories pertinent to the translated portion of the text” (Eckmann (1971), p. 151).
Параўн. таксама ў Заянчкоўскага, які такім самым чынам адрознівае два тыпы: “On peut distinguer deux types de tafsir turcs parmi plusieurs de ces monuments connus aujourd’hui. Un de ces types c’est la traduction litterale du Qoran sans aucun supplement, on pourrait dire: “traduction interlineaire”, ecrite meme quelquefois entre les lignes de Toriginal arabe. [...] Un autre genre d’adaptation du texte qoranique dans la litterature turque ce sont d’assez longs commentaires, dits tafsir, qui engloutissent completement Toriginal ou bien negligent totalement le texte primitif des versets” (Zajqczkowski (1937), p. VII).
3 Гл. y Антановіча: «Белорусскне тексты в кктабах выступают обычно параллельно с арабскнмн, но не в внде подстрочного перевода, как это бывает в тефснрах. Арабскнй текст обычно сопровождается словамн “Як пан бог мувнц” нлн же “Як у Куране пнша” После арабского текста Корана следует тот же отрывок на белорусском языке» (Антоновнч (1968), с. 19-20).
Параўн. у Заянчкоўскага, які дакладна апісвае аднолькавы стыль у даследаваным ім стараасманскім перакладзе: „Samo thimaczenie wraz z komentarzem podaje autor bezposrednio po tekscie arabskim, w kilku tylko wypadkach wprowadzajqc je za pomocq wyrazeniaJa‘ni‘to znaczy'. Thimacz dzieli kazdy werset na kilka czqsci, nieraz bardzo krotkich; po odrzuceniu tekstu arabskiego [...]
Экзегетычны тэкст другога з апісаных відаў з істотнымі адхіленнямі ад тэксту тэфсіра мы знаходзім у рукапісе кітаба К, які сёння знаходзіцца ў Брытанскім музеі ў Лондане4. На аркушах К(34Ь21) К(35а14) мы знаходзім тлумачэнне да пачатку другой суры Карана:
KITAB К (арк. 34Ь21) Q(2:0) {bi-smi llahi r-rahmani r-rahlmi] (22) Q(2:l) {alif lam mim} ja boh wadomSi wedliig wikladu sina abdsowdha* ja bdh weddmSi tak ma (23) mowic to jest panboh tdj Sto wadomi tajemnici alif6 boh lam1 gebrail* K (fol.35a) (1) mim9 muchemmed to jest ja tdj bdh Std gebrd’Ud paslaw dd muchemmeda Q(2:2) {dalika 1-kitabu} (2) dtb iz-hetaj iknihaju kuranem Std jeSte dd adamd zwonzal iprorodene tedi odabrald(3) -m i naznabilam te ksenge tobe prez duch swenti prisldl bo td ksenge nd tdblicach i (4) astrdSnasci mojej napisaldm {la rayba fi-hi} ne-mdS w nej iddnej wontpliwosci (5) ddpana boga zeslana jest {hudan li-l-muttaqina} ten kuran priwodzi dd drogi prawdziwa(6) -/' bojaznikaw botich Q(2:3) {alladina yu’minuna bi-l-gaybi} tich ktiire iiwerili za dine (7) cd prarokaw ne-widzeli dni-jich siiddw {wa-yuqimiina s-salata} a stdwajd u nemaze'9 kid(8) -nejucca {wa-mimma razaqna-hum yunfiquna} i s-tego co-mi jim rizku" nadali mne dferiljdn widajo (9) dzesencine zek'atni sedekun Q(2:4) {wa-lladina yu’minuna bi-ma unzila ilay-ka} i td uwerili cd zeslano td(10) -be kuran {wa-ma unzila min qabli-ka} i cd zesldnopred tobon zeSlim prorokam ksengbfm] (11) t'ewrlt™ zebiir'5 ingil'6 i zwitkom prdrdck'im ward ddjo {wa-bi-l-ahirati hum yuqiniina} (12) i astdtnemu siidnemu dnu priznawajo Q(2:5) ula’ika ‘ala hudan min rabbi-him} takowi lildzi jest nd
otrzymujemy tureckie thimaczenie Komentarz, jako dodatek do tekstu przekladu podstawowego, pojawia si? nieraz wtr^cony w srodek zdania” (Zaj^czkowski (1973), p. 102).
4 Кітаб Брытанскага музея паходзіць з пачатку XIX ст. і паводле свайго зместу ўяўляе тыповы прыклад катэгорыі кітабаў. У пісьменстве “літоўскіх” татараў мы знаходзім некалькі кітабаў з ідэнтычнай структурай і зместам. Усе падобныя кітабы паходзяць з XVIII альбо XIX ст. Неверагодна, каб ужо ў XVII ст. існавалі рукапісы таго тыпу і аб’ёму, што і кітаб К. Са спасылкай на кітаб К тут прапануецца параўнанне з рукапісам, які роўна на 100 гадоў пазнейшы за тэфсір L. Пра кітаб К гл. »> 17.5. Кітаб К.
5 Ap. Ibn 'Abbas = Абд Алаг ібн Абас (пам. 68 г. г. = 686 г.); гл. каментар далей.
6 Ap. alif= аліф, першая літара арабскага алфавіта.
7 Ap. Іат = лам, 23-я літара арабскага алфавіта.
8 Ap. Gibra’il = Габрыэль.
9 Ар. тіт = мім, 24-я літара арабскага алфавіта.
10 Перс. namaz = рытуальная малітва.
11 Ap. rizq = сродкі для пражыцця.
12 Ap. zaka = абавязковая міласціна.
13 Ap. sadaka = міласціна.
14 Ap. tawra = Тора.
15 Ap. zabur = псалмы.
16 Ap. ingil = Евангелле.
рга(13) -wdziwaj drodze ddpand boga jich {wa-ula’ika humu l-muflihuna} z takowi ludzi dni jest wo(14) -Inimi dd wSelak'ich trudnoscaj dna sudnago'1.
Для параўнання тут можна прывесці тэкст тэфсіра з манускрыпта L з пачаткам другой суры Карана:
TEFSIR L (6а 1) w Ima boga laskawego mildserdnegd [bog gebra’il muc hemmed]18 ja-m bog wadomSij oto ta ksenga nimaS wentepliwosci w nej derekcijq dla bojaznikow bdiich ktore uwerili za’odne i stawajq й nemazel9i s-tego co smi Im rizku™ nadall mne ofarujq i ktore uwerili co zesland tobe i co zesland pred tobq I ostatnemu Casu dni priznawajq takowe nacije sq na prawdziwej drodze od boga jich i takowe nacije sq dni wolnimi
Пры параўнанні абодвух тэкстаў з кітаба і з тэфсіра мы канстатуем, што ў першы ўліваецца дадатковая экзегетычная інфармацыя. Верш Q(2:0), Басмала2', у кітабе наогул не перакладаецца і не тлумачыцца. Затое экзегеза трох пачатковых літар alif, lam і num займае шмат месца. Значэнне і функцыя такіх літарных груп, якія з’яўляюцца уступам да суры 29, незразумелыя. Немагчыма надаць ім ніякага літаральнага сэнсу, і яны вядомыя ў экзегетаў Карана як “адасобленыя літары” (ap. al-hurilf al-muqatta‘a)22. Спробы іх тлумачэння набываюць у мусульман містычныя вымярэнні. У кітабе пры экзегезе трох літар робіцца спасылка на Ібн Абаса22, аднаго з найвялікшых рэлігійных вучоных першага пакалення мусульман і аўтарытэта ў каранічнай экзегезе і веданні традыцыі (hadh).
Экзегеза трох літар alif, lam і тТт, як мы знаходзім яе ў кітабе К, па стылі і спосабе ідэнтычная (а нават у значнай ступені супадае даслоўна) каранічнай экзегезе са стараасманскага манускрыпта “(jawahir al-asdaf'u, якая была апублікавана Заянчкоўскім (Zajqczkowski (1973)). Для ілюстрацыі тут можна прывесці ўзор з транслітараванага Заянчкоўскім тэксту, які ўключае пачатак суры 2:
17 Для яснасці ў транслітараваным фрагменце тэксту кітаба К падкрэслены пераклады вершаў, аднак дадатковая экзегетычная інфармацыя не адзначалася. У кітабе не існуе такой маркіроўкі.
18 У рукапісах тэфсіраў I і U выяўляецца дадатковы адносна рукапісу L тэкст, прыведзены ў квадратных дужках.
'’Перс. namaz = рытуальная малітва.
20 Ap. rizq = сродкі для пражыцця.
21 Ap. bi-smi llahi r-rahmani r-rahim = У імя Алага, Міласцівага, Міласэрнага.
22 Гл. у ЕІ-2 у слоўнікавым артыкуле KUR’AN адпаведны раздзел.
23 Наконт ‘Абд Алага ібн Абаса (пам. 68 г. г. = 686 г.) гл. слоўнікавы артыкул ‘ ABD ALLAH b. al-‘ABBAS (L.Veccia Valieri) у EI-2.
24 Ap. 6awahir al-asdaf = “Змест жамчужнай ракавіны”. Манускрыпт паходзіць з Паўночнай Анатоліі і ўзнік падчас праўлення Ісфендыяра б. Баязіда (Isfendiyar b. BayezTd 1392-1440). Гл.: Zajqczkowski (1937), р. 5.
“Alif Lam Mim: Ibni ‘Abbas qytynda ana~llahu a'lam15 demakdur, ja‘m26: ban ol Tanryjam ki ‘allamu gujubam27; ba'zylar28 ajdiir: alif Allah demakdur; lam Oabra'il demakdur, mim Muhammad demakdur, ja‘nl: ban 61 Tanryjam kim Gabra’ili gondardiim Muhammada. demakdur. 61 kitabdur29 ki ban Adamdan ‘ahdu30 misaq31 alduqda va‘daM etdiimdikim sana vahj33 qylam, ja 61 kitabdur ki lavhi mahfuzda34 jazdum, anda guman35 joqdur kim Allahdan-dur, ol kitab hadldur36, hidajat37 verigidur muttaqilara38 [,..]”39.
Літаральны пераклад: Alif, lam, mim: y Ібн Абаса гэта абазначае: Я, Алаг, усёведны; гэта значыць: Я ёсць той Бог, які ведае Патаемнае. Некаторыя кажуць: alif абазначае Бог; Іат абазначае Габрыэля, тіт абазначае Мухамада; гэта значыць: Я ёсць той Бог, які паслаў Габрыэля да Мухамада. Гэта ёсць кніга, якую я абяцаў, калі я ўзяў абяцанне з Адама, адкрыць табе; альбо: Гэта ёсць кніга, якую я запісаў на “добра захаванай дошцы”, і наконт якой няма ніякіх сумненняў, што яна ідзе ад Бога; гэтая кніга з’яўляецца правадыром, які ажыццяўляе кіраўніцтва богабаязнымі [...].
КНІГІ ОНЛАЙН
