Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
Печэві называе ў якасці інфарманта нейкага кетхудў9 па імені Муса, які дзесяць гадоў быў у палоне ў Вялікім Княстве. Печэві характарызуе свайго інфарманта як “чалавека, якога людзі лічылі тым, каму можна давяраць”20. Кетхуда Муса пасылаў аднойчы нейкага “літоўскага” татарына, не названага па імені, для высвятлення выпадку з судовай практыкі да муфтыя Акермана21 свайго роднага горада22. “Літоўскія” татары, з якімі кетхуда Муса меў зносіны, дэталёва расказвалі яму пра свае мусульманскія суполкі і сярод іншага паведамлялі пра падрыхтоўку тэфсіра.
16 Наконт Ібрагіма Печэві Эфендзі гл.: ЕІ-2, слоўнікавы артыкул PECEWI (F. Babinger). Печэві з’яўляецца першым сярод асманскіх гістарыёграфаў, які выкарыстоўваў заходнія крыніцы для свайго выкладання.
'’Гістарычны твор Печэві Эфендзі быў выдадзены ў Стамбуле ў двух надрукаваных тамах. Месца пра “літоўскіх” татараў знаходзіцца ў першым томе на с. 472. Гл. тэкст у дадатку »> 18.2. Фрагмент з “Тарых-і Печэві". Параўн. таксама: Bartoszewicz (1858), р. 293-294.
18 «Hatta Qur’an-i ‘azimi yine ‘arabi hatt ile yazarlar ve tefsir etseler Leh keferesi lisantyla tefsir ederler»; гл. Tarih-i Pepevi. Istanbul, 1866. T. 1, p. 472.
І9Перс./тур. kethuda = намеснік, гофмайстар, начальнік, кіраўнік; альботаксама наогул намеснік у асманскай ваеннай адміністрацыі; гл. у ЕІ-2 слоўнікавы артыкул KETKHUDA (С. Orhonlu).
20 Гл. Tarih-i Pe 1.4. Карантэфсір “літоўскіх” татараў) Дэрвіш Хаджы Чэлебі Мурзіч (Derwisz Hadzy Czelebi Murzicz): “Autor ‘Risale’ w chwili pisania go, t.j. w r. 965 Hidzry (1558), byljeszcze mlodym czlowiekiem, o czym swiadcz^ niektore jego wyrazenia; jezeli przypuscimy, ze mial wywczas lat okolo 30, to w roku 1594 zaprezentuje si? nam jako starzec w wieku okolo 66 lat, co zgadzaloby si? z domniemanym wiekiem kadiego Murzicza. Murzicz nosil tytul hadzy, odbyl wi?c pielgrzymk? do Mekki; p^tnikiem do Mekki byl i nieznany autor traktatu, ktory w podrozy swej, rozpocz?tej w r. 965 Hidzry (20.X.1557-20.X.1558), zatrzymal si? przez kilka miesi?cy w Stambule i tam napisal swojq prac? o Tatarach litewskich, ofiarowawszy jq nast?pnie suhanowi Sulejmanowi Wspanialemu. W pisaniu tej pracy doznawal, jak wyznaje, ‘wsparcia ze strony uczonych we wszystkich gal?ziach umiej?tnosci’. Bye moze, pielgrzym tatarski z Litwy, powracaj^c pozniej z Arabii, pozostal jeszcze przez jakis czas w Turcji a pociqgni?ty gl?bok$ wiedz^ teologiczn? roznych uczonych, ktorych poznal w Stambule, oddal si? studiom w jakims medrese (szkole teologicznej), wst$pil do klasztoru derwiszow i wrocil wreszeie do kraju na tyle wyksztalcony w muzuhnariskim prawie religijnym, ze mogl objqc stanowisko kadi’ego... Sa to jednak tylko przypuszczenia, ktorych zrodlowymi argumentami wzmocnic nie podobna”.
у пісьменстве31. Мухлінскі пазначае мову трактата як чысты стамбульскі дыялект; стыль апавядання і фармулёўкі захавалі зразумеласць і прастату. Таксама, паводле Мухлінскага, асманскі вучоны Сідзі Алі (Sidi ‘AllRe’is, Kdtibd RumPf2, аўтар знакамітых дарожных нататак Mirat al-Mamalik (“Люстэрка краін”), мог дапамагаць “літоўскаму” татарыну пры складанні яго трактата, таму што ў асманскатурэцкім тэксце Рысале можна знайсці некаторыя тыповыя элементы стылю гэтага вучонага.
Тэкст Рысале-і Татар-ы Лехбыў апублікаваны Мухлінскім у 1858 г. у часопісе Тека WHenskcF ў перакладзе на польскую мову з каментарамі і заўвагамі: Zdanie sprawy о Tatarach Litewskich, przez jednego z tych Tatarow zlozone Sultanowi Sulejmanowi w r. 1558. Z j^zyka Tureckiego przelozyl, objasnil i materyalami historycznemi uzupelnil Antoni Muchlinski. У кітабістыцы прынята спасылацца на гэты пераклад Мухлінскага34.
Чатыры пункты ў Рысале-і Татар-ы Лех заслугоўваюць увагі ў сувязі з пісьмснствам “літоўскіх” татараў:
1) Трактат быў створаны, напэўна, з мэтай праінфармаваць вялікага візіра, Рустэм-пашу, пра стан і ўмовы існавання мусульманскай супольні Вялікага Княства Літоўскага:
31 Muchlinski (1858), Risale, р. 7: “[...] a wielu z dostojnych ministrow oswiadczylo nawet ch^c, abysmy zostawili o sobie pami^c na pismie, i opisali w krotkosci kraje, w ktorych mieszkamy, jako tez zwyczaje i obyczaje nasze srod niewiemych. Czyni^c zadosyc ich zadaniu, a przyzwawszy na pomoc blogoslawienstwo Nieba, z осЬоЦ poswi^cilismy kilka dni takicj pracy, w ktorej doznalismy tez wsparcia ze strony uczonych we wszystkich galijziach umiej^tnosci, mianowicie biegtych w sztuce pisania”.
КНІГІ ОНЛАЙН
