Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
Q(5:18) {wa-qalati 1-yahudu wa-n-nasara nahnu abna’u llahi wa-ahibba’u-hu
i mowili iidzi i chrescane mi jestesmi sinbwe bbiii pbkblena ‘uzejirowego12 i prijaceli bbiie (85b3).
Літаральны пераклад: I гаварылі габрэі i хрысціяне: «Мы сыны Божыя / пакалення Узайра / і сябры Божыя».
Пераклад ар. nasara (хрысціяне) польскім словам ротоспік (пгмочпік) у наступным прыкладзе трэба тлумачыць шматзначнасцю арабскага кораня nsr. Форма nasara з’яўляецца множным лікам ад адзіночнага ліку nasrani = хрысціянін (назарэй). Корань nsr нясе таксама значэнне “дапамагаць, перамагаць”. Таму назоўнік nasr абазначае “дапамога, перамога”, а назоўнік nasir (мн. л. nusara)“памочнік, прыхільнік, апякун”. Перакладчык увёў розныя значэнні кораня nsr у пераклад, у якім ён пазначае хрысціян як “памочнікаў прарока Ісуса”:
Q(5:14) {wa-mina lladina qalfl inna nasara ahadna mitaqa-hum [...]}13
i s-tich ktbre mowili mi pewne pomocnici ‘isa prbroke odebralismi prirebene bd nich (84b8).
Літаральны пераклад: I з тых, якія казалі: “Мы пэўна памочнікі Ісуса прарока!” Атрымалі Мы абяцанне ад іх.
Побач з гэтым у тэфсіры скарыстоўваецца арабізм kafir = “нявернік” для перадачы ар. nasara (хрысціяне). Гэтае абазначэнне хрысціян сустракаецца ў тэксце тэфсіра даволі часта:
Q(5:51) {ya ayyuha lladina amanu la tattahidu l-yahuda wa-n-nasara awliya’a ba‘du-hum awliya’u ba‘din [...]}14
11 Q(5:18): “I сказалі юдэі i хрысціяне: “Мы сыны Алага і любыя Алагу [...]”.
12 Ар. 'Uzayr = Эзра.
13 Q(5:14): “I з тых, якія гавораць: “ Мы хрысціяне!” Мы ўзялі запавет [..
14 Q(5:51): “О вы, якія ўверавалі! He бярыце юдэяў і хрысціян сябрамі! Яны сябры адзін аднаму! [...]”
і te ktore Iman'5 prijenii ne-mejce i ne-trimajce iidow i k'afirow za prijacoli bd oni sqjedin prijacelmi driigim (90a6).
Літаральны пераклад: O тыя, якія веру прынялі! He трымайце габрэяў і нявернікаў за сяброў, бо яны сябры адзін аднаму.
Аднак звычайна хрысціяне ў тэфсіры пазначаюцца як grecy = “грэкі”, пад якімі разумеюцца, безумоўна, праваслаўныя, у адрозненне ад католікаў і рэфарматараў:
Q(5:69) {inna lladina amanu wa-lladina hadu wa-sabi’iina wa-nasara man amana bi-llahi wa-l-yawmi 1-ahiri [...]}16
pewne ci ktdre iman prijenii i te kto iidzi sq i te ktore klanajon-se sldncii i greci ktore ilwerili bogu jednemii i dnii ostatnemii (92b4).
Літаральны пераклад: Сапраўды, тыя, якія веру прынялі, і тыя, хто з’яўляецца габрэямі, і тыя, хто кланяецца сонцу, і грэкі, [тыя], якія ўверавалі ў Бога адзінага і дзень апошні.
Q(9:30) {wa-qalati 1-yahiidu ‘uzayru bnu llahi wa-qalati n-nasara 1-musihu (!= 1-masihu) bnu llahi [...]}17
i rekli fidzi te ‘uzejir jest sin bo^ij i mdwili greci te masijat ‘ejsa]S sin bottij (147b7).
Літаральны пераклад: I сказалі габрэі, што Узайр (Эзра) сын Божы, і сказалі грэкі, што Месія Іса сын Божы.
7.4. Перанос хрысціянскай тэрміналогіі
Мы часта знаходзім хрысціянскія абазначэнні для перадачы ісламскіх рэлігійных паняццяў.
7.4.1. Тэрміны “kaplan” і “ofiarownik”
Так, напрыклад, арабскае слова imam (= імам; той, хто моліцца наперадзе; правадыр; майстар) часта перакладаецца польскім словам каріап:
Q(28:41) {wa-ga‘alna (!= wa-ga‘alna-hum) a’immatan yad’una ila n-nari wa-yawmi (!= wa-yawma) 1-qiyamati la yunsariina}19
15 Ap. iman = вера.
16 Q(5:69): “Сапраўды, тыя, якія ўверавалі, і тыя, якія юдэйнічалі, і сабіі, і хрысціяне, што ўверавалі ў Алага і ў апошні дзень [...]”.
17 Q(9:30): “I сказалі юдэі: “Узайр (г.зн. Эзра)-сын Божы!” I сказалі хрьісціяне: “Месія сын Божы!” [...].
18 Ap. ‘Isa = Ісус.
19 Q(28:41): “I Мы зрабілі іх імамамі, што заклікаюць да агню, і ў дзень уваскрэсення не будзе ім дапамогі”.
і wCinilismi jich20 starSimi powodirami i kaplanami do newerenstwa abi-jich wziwali do pekla dna sondnego pomoci mec ne-bendq (314Ы).
Літаральны пераклад: I Мы зрабілі ix старшымі правадырамі і капланамі да няверніцтва, абы іх заклікалі да пекла. У судны дзень не будуць яны мець дапамогі.
Арабскае слова а’ітта (мн. л. ад imam = правадыр; той, хто моліцца наперадзе) было пераданае трыма польскімі адпаведнікамі, якія павінны адлюстраваць палісемію арабскага паняцця: starszy, powodyr (prowodyr), каріап. Такі спосаб перакладу часта сустракаецца ў тэфсіры, бо ён дае магчымасць экзегетычна высвятляць з розных бакоў паняцці зыходнай мовы.
У наступным прыкладзе арабізм imam сам па сабе пераходзіць у пераклад і дадаткова тлумачыцца польскім адпаведнікам каріап. Гэта таксама тыповы для тэфсіра прыём перакладу:
Q(28:5) {wa-yuridu (!= wa-nuridu)21 an namunna ‘ala Hadi (!= lladina) stad‘afu (!= stud‘ifu) fi 1-ardi wa-nag‘alu-hum (!= wa-nag‘ala-hum) a’immatan wa-nag‘alu-humu (!= wa-nag‘ala-humu) 1-waritina}22
a mi chcelismi bebi zmilowali-se na tim na tim ktdre znewolone bill we-jehibce bebismi ubinili ich imamami i kaplanami i Ubinemo jich na jego panstwe dzedzibami i pobinim jich krolami silnimi (310bl).
Літаральны пераклад: A Мы хацелі б змілавацца над тымі, якія былі зняволенымі ў Егіпце, каб Мы зрабілі іх імамамі і капланамі. I Мы зробім іх спадчыннікамі яго панства і зробім іх каралямі моцнымі”.
Разам з выразам каріап мы час ад часу знаходзім таксама абазначэнне ofiarowпік (слова, вытворнае ад польск. ofiara < ням. Opfer). Антытрынітарый Сымон Будны аддаваў перавагу гэтаму неалагізму ofiarownik перад звычайным каталіцкім выразам каріап22.
20 У арабскім кансанантным тэксце мае месца пропуск займенніка -hum (іх) у пазіцыі прамога дапаўнення. Нягледзячы на гэта, тэкст выяўляе сэнс і з’яўляецца граматычна карэктным: wa-ga‘alna a’immatan yad'Una ila n-nari = i Мы стварылі імамаў (правадыроў), якія заклікаюць да агню. Аднак у перакладзе прыводзіцца займеннік; такім чынам, пераклад адпавядае кананічнаму тэксту. I значыць, пропуск займенніка ў арабскім тэксце не варта расцэньваць як наўмысны спосаб чытання.
21 Памылка ў арабскім тэксце нс адлюстроўваецца ў перакладзе; гэта перакладаецца 1-й ас. мн. л.!
22 Q(28:5): “Мы жадаем зрабіць міласць тым, якія былі слабымі на зямлі, і зрабіць іх імамамі і зрабіць іх спадчыннікамі”.
23 Наконт неалагізма ofiarownik гя.: Frick (1989), р. 103. Ён цытуе з прадмовы Бібліі Буднага: Bud Bible (72): “Bo gdy prostak slyszy o ktorem z onych swi?tych, iako o Samuelu albo o Zachariaszu, ano go kaplanem zow^, tedy domnima, ze to tacy kaplani byli, iakowi teraz kaplani Rzymscy, gdyz sq
Q(2:267) {ya ayyuha lladina amanu anfiqu min tayyibati ma kasabtum wa-mimma ahragna la-kum mina 1-ardi wa-la yatammamu (!= tayammamu) 1-habita min-hu yanfiquna (!= tunfiquna) wa-lastum bi-ahidi-hi ilia an tugmidii fi-hi [I]}24
i ci ktore w jednego boga werq ofariijce z-tistego chelalnego zarobkU swego i s-tego cd wiprowadzilismi warn z zemi dzesencine mace dac a ne-maSajce w to obirkow s-tego cd dfjariijece a wi tei ofarownici ne-berce to tilko jeslibisce bili barzo glodni (36b6).
Літаральны пераклад: O тыя, якія ў адзінага Бога веруюць! Ахвяруйце з чыстага, дазволенага заробку свайго і з таго, што Мы вывелі вам з зямлі. Дзесяціну маеце даць, і не мяшайце ў гэта шалупінне з таго, што ахвяруеце. I таксама вы, ахвяроўнікі, не бярыце гэта, толькі калі б вы былі вельмі галоднымі.
7.4.2. Пераклад арабскага слова міхраб (малітоўная ніша)
Адпаведнікам да ар. mihrab = “ніша ў мячэці, якая паказвае напрамак малітвы; малітоўная ніша” ў тэфсіры звычайна з’яўляецца польскае слова kaplica, як у наступным прыкладзе:
Q(3:38) {[...] wa-kaffala-ha zakariya kullama dahala ‘alay-ha zakariya l-mihrabi (!= l-mihraba) wagada ‘inda-ha rizqan [...]}25
i dal jej za opekuna zek'erju koidim razem cd prijdze do nij zek'erja do kaplici najduje pri nej dziwne poiitk'i dari boite (43b2).
Літаральны пераклад: I дай ёй апекуном Закарыю. Кожны раз, калі прыйдзе да яе Закарыя да капліцы, ён знойдзе пры ёй дзіўныя пажыткі дары Божыя.
Q(3:39) {hunaiika da‘a zakariya rabba-hu qala rabbi hab li min ladun-ka durriyatan tayyibatan inna-ka samPu d-du‘a’i& Q(3:40) afa-nadat-hu 1-mala’ikatu wa-huwa qa’imun yusalll fl l-mihrabi [...]}26
roznieyszy niz dzien z noc^. [...] Wszakze nie trudno to slowo y prostakom wyrozumiec. Bo iesli onego shisznie papiemikiem zowiemy kto papir robi, a czemu tez onego offiamikiem nie nazwac, kto offiary sprawowat?”
24 Q(2:267): “0 тыя, якія ўверавалі! Расходуйце лепшае з таго, што вы набылі, і з таго, што Мы вывелі вам з зямлі, і не майце намеру расходаваць з гэтага дрэннае, чаго б вы не ўзялі акрамя як заплюшчыўшы вочы [...].”
25 Q(3:38): “[...] I даручыў яе Закарыі. Кожны раз, калі ўваходзіў да яе Закарыя ў міхраб, ён знаходзіў у яе харч [...]”
26 Q(3:39): “Там маліўся Закарыя да Госпада свайго. Ён сказаў: ‘Тасподзь мой, дай мне патомства добрае! Сапраўды, Ты той, хто чуе малітву!” I абвясцілі яму анёлы, калі ён стаяў і маліўся ў міхрабе [...]”
w tejie kaplici modlil-se zek'erja рапй bogu rekl boZe pane nadar ml z-lask'l twojej potomstwa biste Ьб-s-jest' sliSoncij prozbi i mddlitwi a w tim zawolal na nego anol gebra’il a on stal mbdlonci-se w kaplici (43b3).
Літаральны пераклад: У той самай капліцы маліўся Закарыя Пану Богу, кажучы: “Пане Божа, падаруй мне з ласкі Тваёй патомства чыстае. Бо Ты слухаеш просьбы і малітвы”. Тады ўскрыкнуў да яго анёл Джабраіл, а ён стаяў і маліўся ў капліцы.
Як можна ўбачыць з кантэксту прыведзенага верша Карана, у перакладзе не выкарыстоўваецца выраз “малітоўная ніша ў мячэці”, бо дадзенае месца ў тэксце датычыць перадісламскага часу Захарыі. Таму Paret (1966) перакладае гэты выраз праз “Tempel”27. А перакладчык тэфсіра выбірае для перакладу хрысціянскі выраз карііса.
Як выключэнне разам са звычайнай перадачай праз польск. карііса сустракаецца таксама пераклад праз польск. oltarz (алтар):
Q(38:22) {wa-hal ata-ka naba’a (=! naba’u) 1-hasmiid tasawwaru (=! tasawwaru) 1-mihraba} Q(38:23) {id dahalu ‘ala dawuda fa-fazi‘a min-hum [...]}28
Hi-ne priSld tobe wjeddmdsc dwuch spretnikow k'edi wstompili na dltar a k'edi naSli na dawida preto pbstraSil-se od nich (371a4).
Літаральны пераклад: Ці не прыйшло да цябе паведамленне пра двух ворагаў, калі яны ўвайшлі ў алтар? А калі яны прыйшлі да Давіда, то ён спалохаўся іх.
У наступным прыкладзе польск. карііса з’яўляецца ў экзегетычным парафразе арабскага арыгінальнага тэксту. Пад ap. maqamu ibrahima = “месца стаянкі Ібрагіма” падразумяваецца, як гэта вынікае з кантэксту верша, горад Мекка з яго свяцілішчам Каабай. Тэкст тэфсіра перадае гэта польскім kaplica modlitwy ibrahimowej = “капліца малітвы Ібрагімавай” відавочным хрысціянскім выразам:
КНІГІ ОНЛАЙН
