Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
Q(3:97) {inna awwala baytin wudi‘a li-n-nasi la-lladi bi-bakkata mubarakan wa-hudan li-l-‘alamina} Q(3:98) {fi-hi ayatun bayyinatun maqamu ibrahima wa-man dahala-hu kana aminan wa-Ilahi (!= wa-li-llahi) ‘ala n-nasi higgu 1-bayti [...]}29
27 Ням. der Tempel = храм (заўв. перакл ).
28 Q(38:22); “Ці даходзіла да цябе гісторыя пра ворагаў, калі яны праз сцяну праніклі ў палац?” Q(38:23): “Калі яны ўвайшлі да Дауда, ён спалохаўся іх [...]”
29 Q(3:97): “Сапраўды, першы дом, што быў пабудаваны для людзей, які ў Беццы (г. зн. Меццы),-(пабудаваны) для добраславення і кіравання светамі!” Q(3:98): “У ім ясныя знаменні месца Ібрагіма. I той, хто ўвайшоў у яго, у небяспецы. А дзеля Алага на людзях хадж да гэтага дому [...]”
pewne perSi dom bd^ij postanowonij dla lUdzi ten ktorij na srod swjdta poswenconij swentij odpiist wSitk'emii swjatu w nim sq cuda znafne kaplica mbdlitwi ibrahlmowi ktb kblwek wnidze do nej wolnij dd grechil i dd pekla bo farz^ boiij na ludzach nawedzic dom boiij (49al).
Літаральны пераклад: Пэўна, першы дом Божы, пастаўлены для людзей, той, які пасярэдзіне свету, асвячоны, святы, адпушчэнне (грахоў) усяму свету. У ім ёсць цуды значныя капліца малітвы Ібрагімавай. Хто-небудзь увойдзе ў яе, вольны ад граху і ад пекла, бо абавязак Божы на людзях наведаць Дом Божы.
7.4.3. Тэрмін “rozdzial" (раздзел, глава)
Тэрмін “rozdzial” (раздзел) увёў у польскую біблейную тэрміналогію Сымон Будны. Словам “rozdzial” Будны абазначаў раздзел Бібліі; тым самым ён парываў з традыцыйным абазначэннем “kaput” альбо “kapituP, якія перайшлі з лацінскай мовы. Езуіт Якуб Вуек запазычыў у свой пераклад Новага Запавету (1594) гэты тэрмін, які надалей стаў трывалым складнікам польскай біблейнай тэрміналогіі31.
У тэфсіры мы звычайна знаходзім тэрмін rozdzial як абазначэнне асобных частак Карана, напр. як адпаведнік ар. ауа = верш Карана альбо ар. sura = сура. Частае ўжыванне слова rozdzial у гэтай функцыі паказвае, что гэты TapMin з’яўляецца ўстойлівым элементам тэрміналогіі тэфсіра. Для пацверджання можна было б прывесці толькі нскалькі тыповых прыкладаў:
Q(57:9) {huwa Hadi yunazzilu ‘ala ‘abdi-hi ayatin bayyinatin li-yuhriga-kum mina z-zulumati ila n-nuri wa inna llaha bi-kum la-ra’iifun rahimun}32
bn jest ktorij zeslal na chlopa swego rbzdzal pismo rozmislajonce chelaP dd cheramu34 abi was wiprowadzil w ware zdrbwq a z-newernej cemnbti dd swatlego imanu35 bo pewne pan bog bog warn priwodca кй ddbremii miloserdnij (441b5).
30 Ap. fard = рэлігійны абавязак.
31 Наконт тэрміна rozdzial заўважае Смерэка ў сваёй прадмове да перавыдання перакладу Новага Запавету Вуека (1594): “Od Budnego przej41 Wujek wyraz rozdzial i dzielil tekst polski nie na dawne kaputy czy kapituty, lecz na rozdziaty. Od jego czasu znajdzie ten wyraz zastosowanie powszechne w j^zyku polskim oczywiscie najpierw we wszystkich wydaniach Pisma sw.” Параўн. таксама ўказанне ў слоўніку Linde (1854), том V, слоўнікавы артыкул ROZDZIAL: “[...] §. Leopolita zowie capita bibliorum kapotami; a Brzescy thimacze kapitulami; ja je zwatem rozdzialami. Budn.Bibl.praef., / (w druk. Kawieczynskiego)”. (Smereka (1966), p. XL)
32 Q(57:9): “Ён той, хто пасылае рабу Свайму ясныя знаменні, каб вывесці вас з цемры да свету. Сапраўды, Алаг да вас міласцівы і міласэрны”.
33 Ap. halal = дазволены, дазволенае.
34 Ap. haram = забаронены, забароненае.
35 Ap. man = вера.
Літаральны пераклад: Ён той, які паслаў слузе Свайму раздзел, Пісанне, якое аддзяляе дазволенае ад забароненага, каб вас вывесці ў веры здаровай і з нявернай цемры да светлай веры, бо, пэўна, Пан Бог, Бог для вас правадыр да дабра, міласэрны.
Q(62:2) {huwa Hadi ba‘ata fi l-ummiylna rasulan min-hum yatlu ‘alay-him ayati-hi wa-yuzakkl-him wa-yu‘allimu-humu 1-kitaba wa-l-hikmata wa-in kanu min qablu la-fl dalalin mubinin}36
on jest ktorij wskresil na’Uka Sitae pisac ne’Ukom oto prdrdk'em jest jedin z nich Sitae bendze warn rozdzali koranne i HSic jich i na’USi ich ksengi i mondrosci bo gdi-i bili pred muchemmedam U blendach welk'ich (454a2).
Літаральны пераклад: Ён той, які ўваскрэсіў навуку чытаць, пісаць неадукаваным. Вось адзін з іх прарок. Ён будзе чытаць вам раздзелы каранічныя і вучыць іх, і навучыць іх кнізе і мудрасці, бо былі яны да Мухамада ў вялікім змане.
Q(62:5) {matalu lladina hummilu t-tawrati (!= t-tawrata) tumma lam yahmihi-ha ka-matali 1-himari yahmilu asfaran bi’sa matalu 1-qawmi lladina kaddabu bi-ayati llahi wa-llahu la yahdi 1-qawma z-zalimina}37
podobenstwo tich ktore priloione dd nas t'ewrit'em™ a po tim ne-sprawowali-se jak-se podjeli tak'e jich jestpodobenstwo jako na’ojUSiS ksengi a ne we cd w nich aj jak'e jest zle podobenstwo tich liidzej ktore klamstwo meli na rozdzeli boiSa koranne bo pan bog ne-prowadzl ku dobremii liidzej kriwdnik'ow (454a5).
Літаральны пераклад: Падабенства тых, на якіх ускладзена ад Нас Тора, а потым не выконвалі як узяліся. Такое іх падабенства наўючыш кнігі (на асла), а ён не ведае, што ў іх. Такое дрэннае падабенства тых людзей, якія хлусню мелі на раздзелы Божыя каранічныя, бо Пан Бог не вядзе да добрага людзей-крыўднікаў.
У наступным прыкладзе тэрмін rozdziat з’яўляецца часткай экзегетычнага дадатка, якім тлумачыцца арабская figura etymologica, што ў арыгінальным тэксце Карана служыць для ўзмацнення выказвання. Фраза wa-nazzalna-hu tanzilan = (літар.) “і Мы паслалі яго пасланнем” у тэфсіры экзегетычна парафразуецца: zeslalismi-go ajet'ami rozdzelami = “паслалі Мы яго аятамі, раздзеламі”:
36Q(62:2): “Ён той, які паслаў пасланніка з прастакоў. Ён чытае для іх знаменні Яго, ачышчае іх і навучае іх пісанню і мудрасці, хаця раней яны былі, вядома, у відавочным змане”.
37 Q(62:5): “Падобныя тыя, якім было дадзена несці Тору, а яны яе не нясуць, падобныя яны да асла, які нясе кнігі. Дрэннае падабенства людзей, якія палічылі лжывымі знаменні Алага. А Алаг не вядзе проста людзей несправядлівых”.
38 Ap. tawra = Тора.
5. Альфуркан
Q(17:106) {wa-qur’anan faraqna-hu li-taqra’a-hu ‘ala n-nasi ‘ala muktin wa-nazzalna-hu tanzilan}39
i koran ten rdzlontilismi-gd na siireji40 na ajet’i4' Zebi tobe latwo bild iitac na lUdzipotrebi i zeslalismi-go ajet'ami rozdzelami wedliig iondana (229b5).
Літаральны пераклад: i Каран гэты, раздзялілі Мы яго на суры і аяты, каб табе было лёгка чытаць для людскіх патрэб. I паслалі Мы яго аятамі, раздзеламі, па жаданні.
Тут зноў з’яўляецца характэрная фігура гендыядыс з арабізмам ауа (верш Карана) і адпаведным польскім выразам “rozdziaF (раздзел, глава).
Звычайна тэрмін “rozdziaF выкарыстоўваецца для перакладу ар. sura (cypa): Q(11:13) {am yaquluna ftara-hu qul fa-’tu bi-‘asrin (!= bi-‘asri) suwarin mitli-hi muftarayatin wa-d‘u mani stata‘tum min duni llahi in kuntum sadiqina}42
ale mdwq ie koran muchemmed falSiwe zmislil mow prinesce^ wi z-dzesenc rdzdzaldw podobne temii koranu zmiSlone falSiwe i wziwajce i mddlce-se cd sill warn staje oprob boga balwanow bogom swojich jesli wi jestesce prawdziwimi (171a8).
Літаральны пераклад: Але яны кажуць, што Каран Мухамад фальшыва выдумаў. Кажы: “Прынясіце ж вы з дзесятак раздзелаў, падобных да гэтага Карана, выдуманага фальшыва, і заклікайце, і маліце што сілы вам хапае, акрамя Бога, ідалаў, багоў сваіх, калі вы справядлівыя”.
7.5. Тройца і трынітарыі
У многіх месцах тэфсіра згадваецца Тройца, хаця ні арабскі тэкст, ні адпаведныя каментары не змяшчаюць указанняў на яе. Як, напрыклад, у наступным вершы: Q(3:71) {ya ahla 1-kitabi lima talbisuna I-haqqa bi-l-batili wa-taktumuna 1-haqqa wa-antum ta‘lamiina}43
I ladze pismo majonce na сд-i pbkriwace jedinostwa bdiie prawdziwa wimislonim klamstwem trojci i tajice prawda muchemmed proroke a wi to sami wedzbnc44 dobra (46b 1).
39 Q( 17:106): “I Каран Мы раздзялілі, каб ты чытаў яго людзям не спяшаючыся. I Мы паслалі яго пасланнем”.
40 Ар. sura = сура.
41 Ар. ауа = аят.
42 Q(11:13): “Ці скажуць яны: “Ён выдумаў яго!”, скажы: “Прынясіце дзесяць сур, падобных да яго, выдуманых. Паклічце каго можаце акрамя Алага, калі вы справядлівыя”.
43 Q(3:71): “О людзі, што маюць Пісанне! Чаму вы апранаеце ісціну хлуснёю, хаваеце ісціну, калі вы ведаеце”.
44 Выкарыстанне дзеепрыслоўя адначасовасці (wiedz$c) замест фінітных формаў дзеяслова належыць разумець як адлюстраванне арабскай канструкцыі. У арабскай мове стаіць адвербіяль-
Літаральны пераклад: О людзі, што маюць Пісанне, чаму вы хаваеце сапраўднае адзінства Божае выдуманаю хлуснёю Тройцы і ўтойваеце праўду Мухамада-прарока? А вы гэта і самі ведаеце добра.
Тут трэба адзначыць, што ўсе мусульманскія каментатары звязваюць гэтае месца з прароцкай місіяй Мухамада, якую нібы аспрэчваюць юдэі і хрысціяне, хаця яна, быццам, пэўна пацвярджаецца іх уласнымі Пісаннямі45. А ў “літоўскі” тэфсір прыўносіцца тэматыка Тройцы.
У наступным фрагменце прыцягвае ўвагу тое, што ў кантэксце каранічнага верша канкрэтна называюцца хрысціяне. Пры гэтым арабскі выраз nasrani (хрысціянін) перакладаецца словам “грэк”:
Q(3;68) {ma kana ibrahimu yahudiyan wa-la nasraniyan wa-lakin kana hamfan musliman wa-ma kana mina 1-musrikina}46
ne-bil ibrahim iidem am grekam tilkd hil Sbirim musulmaninem w jednego bdga weril a ne-bil tim cd spolenbnik'i s-trojci wimiSlaja (46a4).
Літаральны пераклад: He быў Ібрагім габрэем, ні грэкам, толькі быў ён шчырым мусульманінам, у адзінага Бога верыў, і не быў ён тым, што выдумляюць супольнікаў з Тройцы.
Ат-Табары дае да гэтага месца наступнае тлумачэнне: ‘Таворыць Алаг (Магутны Ён і Вялікі!): “He Быў Абрагам юдэем, і не быў ён хрысціянінам, і не быў ён са шматбожнікаў, якія служаць ідалам і кумірам або стварэнню без яго Стваральніка, які з’яўляецца Богам стварэння і іх Стваральнікам47”. У тэфсіры каранічныя політэісты (ар. тйкгікйп) ідэнтыфікуюцца з тымі, хто на падставе Тройцы надае Богу супольнікаў.
Закрананне тэмы Тройцы ў перакладзе Карана зразумелае на фоне рэфармацыйнай палемікі вакол догмату Тройцы ў другой палове XVI ст., гэты догмат адначасова з’яўляўся цэнтральным пунктам крытыкі хрысціянства і з боку строга монатэістычнага юдаізму, і з боку ісламу. У адхіленні догмату Тройцы юдаізм, іслам і вучэнне антытрынітарыяў і нонадарантаў супадалі.
КНІГІ ОНЛАЙН
