Альфуркан татарскі
Каран-тэфсір татараў Вялікага Княства Літоўскага
Паўль Сутэр
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 530с.
Мінск 2009
156 Ap. Maryam = Марыя.
157 Ap. rizq = сродкі існавання.
158 Гл. Kuraszkiewicz (1981), р. 140.
159 Ap. tawra = Тора.
160 Ap. ‘arab = арабы.
161 Ар. ауа = знак, цуд, каранічны верш.
162 Канчатак -о наз. скл. адз. л. н. р. з’яўляецца тыповым для пасіўнага дзеепрыметніка ў прэдыкатыўнай пазіцыі; параўн. »> 14.1.2. Назоўны склон адзіночнага ліку ніякага роду.
Гэты дзеепрыметнік тут не паказвае перагаласоўкі, і канчатак запісаны рэдукавана {scriptio defectiva) толькі праз fatha = е.
16.10. Дзеепрыслоўі
16.10.1. Дзеепрыслоўе незакончанага трывання
Формы, якія сустракаюцца ў тэксце тэфсіра, з’яўдяюцца выключна польскімі ўтварэннямі з суфіксам -qc, які ў арабскім пісьме запісваецца праз камбінацыю waw + damma + пйп + се = -дпс. Паказальна, што мы не знаходзім беларускіх утварэнняў з суфіксам -wcy163.
Дзеепрыслоўі, выяўленыя ў тэксце тэфсіра, большай часткай з’яўляюцца адлюстраваннямі арабскага арыгінальнага тэксту, якія кожны раз больш ці мснш умела інтэграваныя ў польскую мову. У наступным прыкладзе перадаюцца два арабскія адвербіяльныя акалічнасныя сказы (ар. НаІ-сказы)'м, якія ў польскай мове прыводзяць да сінтаксічнай блытаніны: ne-zabrdnil jim pan bog iebi prijente bill dd nich ofari jich tilko dla tego ie oni sq newernikami panu bogii iposldwi jego a ne-prichodzq do nemazu'bi tilko dni ne-chcdnci№ i ne-ofariljq z-dobrej woli tilko oni ne-chconc s-primilsii (150b7). Далейшыя прыклады, y якіх дзеспрыслоўі абумоўлены арабскім арыгінальным тэкстам: і priSli do ojca jich w wetdr plcdfjncwl rekli I bjta nad pewne ml begalismi vr zawodi i zostawilismi juzufa'№ wedla retej boreSni'b9 nadej pretd zjadl-gd wilk (182a8), i zeslalismi tobe 1 muchemmed koran prawdziwij potwerdzajonc™ to cd w renku ich z-ksong rownich
163 Параўн. Lapicz (1986), p. 210.
164 Гл. »> 2.3.6. Адвербіяльныя абазначэнні акалічнасцей (ap. hal).
165 Перс. namaz = рытуальная малітва.
166 Псракладчык спрабуе літаральна перадаць арабскія акалічнасныя сказы. Гл. Q(9:54) {wa-ma mana‘a-hum an tuqbala min-hum nafaqatu-hum ilia anna-hum kafaru bi-llahi wa-bi-rasuli-hi wa-laya’tunas-salata illawa-humkusala wa-layunfiquna iliawa-humkarihuna 1 = “I нічога не перашкодзіла ім, каб ад іх былі прынятыя іх расходы, акрамя таго, што яны не верылі ў Алага і ў пасланніка Яго, што яны прыходзяць на малітву толькі дяніва і расходы даюць толькі без жадання.”
167 Гэтае дзеепрыслоўе з’яўляецца прамым адлюстраваннем ар. акалічнаснага сказа(hal-сказа): Q(12:17) {wa-ga'u aba-hum ‘iSa’an vabkuna} = “I прыйшлі яны да бацькі свайго вечарам плачучы.”
168 Ap. Yiisuf= Іосіф.
169 Форма boresni не з’яўляецца цалкам адназначнай, але, безумоўна, мае дачыненне да беларускага барахло = нешта маленькае, малакаштоўнае, а таксама правіянт (якраз столькі, каб не памерці з голаду).
170 У ар. тэксце мае месца дзеепрыметнік незалежнага стану ў вінавальным склоне, які функцыянуе як адвербіяльнае абазначэнне акалічнасці. Перакладчык перадаў гэтае месца цалкам правільна і блізка да літаральнага перакладу. Q(5:49) {wa-anzalna ilay-ka 1-kitaba bi-l-haqqi musaddiqan Іі-ma bayna yaday-hi mina 1-kitabi [...]} = “I Мы паслалі табе Пісанне з ісцінай, якая пацвярджае тое, што было да яго з Пісання [...].”
t’ewrit'17' in§llm zeburm i mej oka patr na nich i sondz medzi nich tim cd zeslal pan bog (89b6), i Unqpanii bogii ^abrami dnjolow i ferejow™ a wedzonc^5 ie to pan bdg stworil (109a4).
Побач з гэтым мы пастаянна знаходзім дзеепрыслоўі, якія не маюць адпаведнікаў у арабскім арыгінале. Напр., мы часта знаходзім у тэксце тэфсіра дзеепрыметнік rnowiqc для ўвядзення простай мовы: za klamca meli sliiga naSego і rekli ie Saldnij cd тй bilo barzo zacenSko preto modlil-se bogii swemii mowonc pewne ja welko beda cerpe (434a4).
Іншыя прыклады, y якіх дзеепрыслоўі ўяўляюць сабой у тэксце тэфсіра дапаўненні: ne-dziwiij-se і ne-zajzri patronc na skarbi jich anitei na dzeci jich pewne dice pan bdg iebi Ukaral jich tim skarbem i dzecmi (150b8), prichodzq dd cebe i muchemmedpozdrdwajdnc selamem'76 tak'im cd ne-pdzdrdwal ce tim bdg (445b6).
16.10.2. Дзеепрыслоўе закончанага трывання
Формы дзеепрыслоўя закончанага трывання ўтвараюцца з дапамогай суфікса -wszy альбо -Iszy'77. Марфемы -wszy, -Iszy звычайна запісваюцца ў арабскім пісьме праз камбінацыю waw + sin + kasra = -wsi альбо lam +sin + kasra = -Isi, пераважна без scriptio plena галоснай (асабліва пры дзеясловах на -qc). У тэксце тэфсіра сустракаюцца ўтварэнні дзеепрыслоўяў з марфемай -Iszy замест -wszy. Формы дзеепрыслоўя закончанага трывання прадстаўлены ў тэксце тэфсіра адносна часта.
У супрацьлсгласць дзеепрыметніку цяперашняга часу незалежнага стану і дзеепрыслоўю нсзакончанага трывання формы дзеепрыслоўя закончанага трывання ў большасці выпадкаў немагчыма паставіць у прамую сувязь з арабскім арыгінальным тэкстам. У марфалагічным фондзе арабскага дзеяслова пяма формы, якая была б аналагічнай польскаму дзеепрыслоўю закончанага трывання.
Дзеепрыслоўе закончанага трывання з’яўляецца ў тэксце тэфсіра больш далёкім ад арабскага арыгінала, чым дзеепрыметнік цяперашняга часу незалежнага стану альбо дзеепрыслоўе незакончанага трывання. Яно заўсёды змяшчае інтэрпрэтацыі адносна паслядоўнасці часу, якой часта няма ў літаральным сэнсе арабскага слова. Акрамя таго, яно ўносіць дадатковую экзегетычную інфармацыю адносна арабскага арыгінала і часта сінтаксічна і семантычна зліваецца з такімі дадатковымі каментарамі і тлумачэннямі.
171 Ap. tawra = Topa.
172 Ap. ingil = Евангелле.
173 Ap. zahiir = псалмы.
174 Перс. peri = фея, дух.
175 Q(6:101); гл. »> 2.3.6. Адвербіяльныя абазначэнні акалічнасцей (ар. ІіаГ).
176 Ap. salam = мір, прывітанне; ісламскае прывітанне “ас-саляму алайкум”.
177 Гл. Klemensiewicz (1965), р. 384-385. Параўн. Lapicz (1986), р. 211. Параўн. Kurzowa (1993), р. 201.
Далей прыводзяцца некалькі характэрных прыкладаў: poslalismi jich s-ciidami slow prorock'ich i zeslalismi tobe dtd ten koran abis oznajmil lUdzern cd zesland dd nich azalibi dni rdzmiXliw£i-sem uwerili (211a4), Udal-se za nimi fari‘Hnm z-wojskami swojimipreto ogarnela go woda a zalali-se wolami morsk'imi i zelali jich preto i sam zgindl fari‘Un i lud jego ne-prijolSi'm drogi prawdziwij (25 lb3), mow I muchemmed pewne zabronone mi tebim ja mjdl sludic i klanac-se tim bogom ktorim wi modlice-se zanechawSi™' pana boga (104a5), tak-ted udinilismi koddemu proroku neprijacelmi Seta now lud~ij i ferejdwXil nadicha zlim duchem jedin driigim pri’ozdobiwkim klamstwa faldi zlota i slowa dim-bi mogli dSHkac
178 Q( 16:45) {bi-l-bayyinati wa-z-zuburi wa-anzalna ilay-ka d-dikra li-tubayyina li-n-nasi ma nuzzila ilayhim wa-Ia'alla-hum vatafakkaruna) = “3 яснымі знакамі i пісаннямі; i Мы паслалі да нябе напамін, каб ты тлумачыў людзям, што ім было паслана, і, магчыма, яны задумаюцца.” У ар. тэксце дзеяслоўная форма 3 ас. мн. л. цяперашняга часу yatafakkariina (яны задумаюцца) уводзіцца часціцай la ‘alia, якая мае адгартатыўнае значэнне. У польскім тэксце літаральны сэнс арабскага арыгінала (магчыма, яны задумаюцца) экзегетычна дапаўняецца, і яму надаецца значэнне папярэдняга дзеяння: azali by oni rozmysliwszy siq uwierzyli (яны, падумаўшы, уверылі). Сэнс і мэта “задумвання” выражаецца яшчэ экспліцытна як жаданне праз аптатыўны, адгартатыўны кан’юнктыў.
179 Ap.fir'awn = фараон.
l8oQ(2O:79) {fa-atba‘a-hum fir'awnu bi-gunudi-hi fa-gaJiya-hum mina l-yammi ma gasiya-hum} = “I пагнаўся за імі Фараон з войскамі сваімі, і пакрыла іх з мора тое, што іх пакрыла.” Q(20:80) {wa-adalla fir'awnu qawma-hu wa-ma hada} = “I збіў з дарогі Фараон народ свой, і не павёў прама." Ар, дзеяслоў hada (весці прама) сташь у ар, арыгінальным тэксце ў перфекце; у польскім тэфсіры ён перакладаецйа як дзеепрыслоўе закончанага трывання п.іе przyjqwszy drogi prawdziwej (не прыняўшы дарогі праўдзівай; = таму што ён не прыняў / яны не гірынялі праўдзівай дарогі), чым імплікуецца кансэкутыўнае значэнне, якое дакладна адпавядае літаральнаму сэнсу арабскага сказа.
181 Q(6:57) {qul inni nuhitu an a'buda lladina tad'una min duni llahi [...]} = “Скажы, caпраўды мне забаронена пакланяцца тым, каму вы пакланяецеся, акрамя Алага Арабская прыназоўнікавая фраза min dUni llahi (акрамя Алага, замест Алага) у польскім перакладзе перадаецца не літаральна, а ў выглядзе парафразы zaniechawszy pana boga (пакінуўшы Пана Бога), якая змяшчае з дзеепрыслоўем закончанага трывання таксама часавую інтэрпрэтацыю, што не мае адпаведніка ў арабскім тэксце.
182 Перс. peri = фея, дух.
183 Q(6:l 13) {wa-kadalika ga'alna li-kulli nabiyin ‘aduwan Sayatina n-nasi wa-l-ginni yuhi ba'du-hum ila ba'din zuhrufa 1-qawli gururan wa-Iaw §a’a rabbu-ka ma fa'alu-hu fa-dar-hum wa-ma yaftaruna} = “Так кожнаму прароку Мы зрабілі ворагамі шайтанаў з людзей і джынаў. Адны з іх паведамляюць іншым прыгажосць слова высакамерна. I калі б пажадаў Гасподзь твой, яны б не рабілі гэтага, а ты пакінь іх і тое, што яны выдумляюць”. Арабскія назоўнікі zuhruf l-qawl (прыгажосць слова) і guriir (высакамернасць) у тэксце тэфсіра эгзегетычна пашыраныя і парафразаваныя: nadycha zfym duchem jeden drugim przvozdobiwszy klamstwa falszy zloto i stowo czym by mogli oszukac i zwiec (літар.: Натхняў адзін аднаго злым духам, прыаздобіўшы хлусню, фальш, золата і слова. якімі яны маглі б ашукаць і падмануць).
i zwesc (110а7), pretd do negd jedne s-tich dzewek zakriwSi'M twar dd wstidH rekla zapewne ocec moj wziwa cebe abi dal zaplata tobe (312b3), ja ddpUSdajoncij jest grechow dla tich cd kajete Udiniwki1*5 imanWb prijenli i Udink’i dobre dinili i potim pilnowali drogi boiej (251b8).
184 Q(28:26) {fa-ga'at-hu ihda-huma tamSi ‘ala istihva’in qalat inna abi yad‘u-ka [...]} = “I прыйшла да яго адна з іх, ідучы сарамліва. Яна сказала: “Вось бацька мой кліча цябе Арабская прыназоўнікавая фраза ‘ala istihya’in (сарамліва) функцыянуе ў арабскім тэксце як акалічнасць да дзеяслова gaa (прыйсці). Перакладчык гэтае месца парафразаваў у духу экзегетычнага каментару і адначасова ўвёў дзеянне, якое папярэднічае дзеяслову qala (казаць) і якое ён выразіў дзеепрыслоўем: zakrywszv twarz od wstydu rzekla [...] (Закрыўшы твар ад сораму, сказала
КНІГІ ОНЛАЙН
