Апавяданні
Уільям Сомерсет Моэм
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 223с.
Мінск 1990
— Божа мой, які я шчаслівы! — усклікнуў Ганс.— Як добра жыць на свеце! Я хачу ўбачыць Анет.
— He ведаю, ці захоча яна. Нельга яе цяпер турбаваць, яшчэ малако прападзе.
— Не-не, тады не трэба. Hi ў якім разе. Калі не хоча мяне бачыць, не трэба. Але дазвольце мне хоць хвілінку зірнуць на сына!
— Пачакай. Зараз паспрабую.
Мадам Пер’е выйшла. Чутны былі яе цяжкія крокі, пакуль яна паволі падымалася па лесвіцы. Але амаль тут жа прыступкі зноў зарыпелі пад яе хуткімі крокамі. Яна, цяжка дыхаючы, убегла ў кухню.
— Яе там няма. Яе няма ў пакоі. I дзіцяці таксама няма.
Пер’е і Ганс ускрыкнулі, утраіх, не згаворваючыся, кінуліся па лесвіцы наверх. Рэзкае святло зімовага дня бязлітасна агаліла беднасць пакоя: жалезны ложак,
танная шафка, камода. У пакоі сапраўды нікога не было.
— Дзе яна? — загаласіла мадам Пер’е. Яна выбегла ў вузкі калідорчык, расчыніла там дзверы, паклікала дачку:
— Анст! Анст! 0 божухна, звар’яцела яна, ці што?
— Можа, яна ў гасцёўні?
Яны кінуліся ўніз у пакой, дзе даўно ніхто не жыў. Там было холадна і пуста, заглянулі ў кладоўку.
— Нідзе яе няма! Здарылася нешта нядобрае.
— Як яна магла выйсці з дому? — усхвалявана спытаўся Ганс.
— Праз парадныя дзверы, дурань!
Пер’е пабег да параднага ўвахода, агледзеў яго.
— Так і ёсць. Засаўка адсунута.
— Божухна! Божа літасцівы! — крычала мадам Пер’е.— Яна загубіць сябе!
— Трэба яе пашукаць,— сказаў Ганс. Па звычцы ён пабег назад у кухню — ён заўсёды заходзіў у дом праз кухню. Старыя пабеглі за ім.
— Куды ісці?!
— Божа мой! Рэчка...— раптам войкнула старая.
Ганс стаў як укопаны. У гэты момант на парозе з’явілася Анет. На ёй была начная кашуля і празрысты халацік са штучнага шоўку: блакітныя кветкі на ружовым фоне. Яна вымакла да ніткі, мокрыя валасы прыліплі да твару, брудныя пасмы звісалі на плечы. Яна бьіла белая як смерць. Мадам Пер’е кінулася да дачкі, прыціснула да сябе.
— Дзе ты была? Небарака мая, ты ўся вымакла. Што здарылася?
Але Анет адпіхнула яе. Яна зірнула на Ганса.
— Ты прыйшоў якраз калі трэба.
— Дзе дзіця? — ускрыкнула мадам Пер’е.
— Я павінна была зрабіць гэта цяпер. Я баялася, што пазней у мяне не хопіць мужнасці.
— Анет, што ты зрабіла?!
— Тое, што падказала мне сумленне. Я апусціла яго ў рэчку і трымала пад вадой, пакуль ён не памёр...
Ганс жудасна ўскрыкнуў — гэта быў крык смяротна параненага звера. Ён закрыў твар рукамі і, хістаючыся, як п’яны, выбег з дому.
Анет кінулася ў крэсла і, паклаўшы галаву на сціснутыя кулакі, заплакала так, быццам сэрца яе рвалася на часткі.
СЯБРА ПАЗНАЕЦЦА Ў БЯДЗЕ
Вось ужо трыццаць гадоў я вывучаю сваіх сяброў. Але не надта многа ведаю пра іх. Я, пэўна, не адважуся наняць слугу, калі ў яго толькі прыемны твар, але ўсё ж такі, здаецца, гэта — менавіта твар, па чым мы звычайна мяркуем пра людзей, якіх упершыню бачым. Мы робім вывады па форме падбародка, па вачах, па абрысах губ. Але я не ўпэўнены, што мы часцей не памыляемся. Раманы і п’есы часта недакладна адлюстроўваюць жыццё, таму што аўтары, магчыма па неабходнасці, ствараюць сваіх герояў падобнымі адзін на аднаго. Яны не могуць дазволіць сабе стварыць іх унутрана супярэчлівымі, таму што тады яны стануць незразумелымі, у той час як унутраная супярэчлівасць усё ж такі характэрная большасці з нас. Дый мы самі — не што іншае, як выпадковая мешаніна зменлівых якасцей. У кнігах па логіцы нам тлумачаць, што абсурдна сцвярджаць, што жоўты колер мае цыліндрычную форму ці ўдзячнасць лягчэйшая за паветра; але ў гэтай мешаніне недакладнасцей наш унутраны жоўты колер цалкам можа азначаць каня з вазком, а ўдзячнасць — сярэдзіну наступнага тыдня. Я звычайна паціскаю плячыма, калі знаёмыя кажуць, што іх першае ўражанне пра чалавека заўсёды правільнае. Я лічу, што гэта людзі не дужа праніклівыя ці занадта ганарыстыя. Сам я асабіста пераканаўся, што чым больш я ведаю чалавека, тым больш ён мяне дзівіць: якраз пра сваіх даўнейшых сяброў я магу сказаць, што амаль нічога пра іх не ведаю.
Усе гэтыя развагі прыйшлі мне ў галаву, калі я даведаўся з ранішняй газеты, што Эдвард Хайд Bep-
тан сканаў у Кобе. Гэты камерсант доўга жыў у Японіі, займаўся гандлем. Мы былі вельмі мала знаёмыя, але ён аднойчы мяне дужа ўразіў. Калі б я не чуў гэтай гісторыі ад яго самога, я ніколі б не паверыў, што ён здольны на такі ўчынак. Цікава, што вонкава і манерамі ён ствараў даволі дакладны тып. Тут якраз — тыповы цэльны характар. Гэта быў маленькі чалавек, не болей пяці футаў чатырох цаляў росту, вельмі зграбны, з сівымі валасамі, маршчыністым чырвоным тварам і блакітнымі вачыма. Здаецца, яму было каля шасцідзесяці, калі я пазнаёміўся з ім. Адзяваўся ён заўжды акуратна, з густам, адпаведна гадам і месцу ў грамадстве.
Хоць яго кантора была ў Кобе, Бертан часта паяўляўся ў Іякагаме. Аднойчы мне давялося жыць там некалькі дзён, чакаючы карабель. Нас пазнаёмілі ў Англійскім клубе. Мы сталі партнёрамі ў брыдж. Гуляў ён вельмі добра. Гаварыў мала, як за картамі, так і пасля за кактэйлем. Кожны сказ яго быў старанна ўзважаны, але не пазбаўлены мяккага і стрыманага гумару.
Бертан карыстаўся папулярнасцю ў клубе, і пасля, калі пайшоў, мне сказалі, што гэта адзін з найлепшых наведвальнікаў.
Так здарылася, што мы разам спыніліся ў Грандатэлі, і на другі дзень ён запрасіў мяне паабедаць. Я пазнаёміўся з яго жонкай, тоўстай, вясёлай, у гадах жанчынай, і дзвюма дочкамі. Гэта была, безумоўна, дружная сям’я. Але больш за ўсё мяне здзівіла Бертанава дабрыня. У лагодным яго позірку было нешта дужа прыемнае. Слухаеш яго мяккі голас, і ўявіць цяжка, што Бертан калі-небудзь можа яго павысіць. На твары—заўсёдная дабрадушная ўсмешка. Гэты чалавек прыцягвае вас, відаць, таму, што вы адчуваеце шчырую любоў яго да сваіх сяброў. Бертан безумоўна быў чалавек абаяльны. Але нічога саладжавага ў ім не было:
ён любіў пагуляць у карты і выпіць, мог расказаць пікантную гісторыю, а ў маладосці нават захапляўся спортам. Гэта быў багаты чалавек, але кожную капейку ён зарабіў сваёй працай. Думаю, адзінае, што прымушае вас пашкадаваць Бертана, гэта яго маленькі рост і нейкая няўпэўненасць: кожны раз інстынктыўна хочацца абараніць яго. Сам жа ён, здаецца, не можа і муху пакрыўдзіць.
Аднойчы я сядзеў у гасцінай Гранд-атэля. Гэта было яшчэ да землетрасення, і там стаялі скураныя крэслы. 3 вокан бачылася прасторная, ажыўленая гавань. Тут былі велізарныя марскія лайнеры, што накіроўваліся ў Ванкувер і Сан-Францыска ці праз Шанхай, Ганконг і Сінгапур — у Еўропу; грузавыя судны амаль з усіх куткоў свету, якія бачылі і буры і непагадзь, джонкі з высокай кармой і каляровымі парусамі і незлічоныя сампаны. Напружанае, клапатлівае жыццё, але, не ведаю чаму, гэта відовішча супакойвала душу. Рамантыка была побач: здавалася, выцягні руку — і дакранешся да яе.
Неўзабаве ў гасцінай з’явіўся Бертан. Убачыў мяне, падышоў і сеў у крэсла побач.
— Ці не прапусціць нам па чарачцы?
Ён пляснуў у далоні, падзываючы слугу, і заказаў два кактэйлі. Калі слуга з’явіўся з падносам, па вуліцы праходзіў чалавек, які ўбачыў мяне і прывітаўся.
— Вы ведаеце Тэрнера? — спытаўся ён.
— Мы пазнаёміліся ў клубе. Мне расказвалі, што ён эмігрант і жыве на грошы, якія атрымлівае з дому.
— Мабыць, праўда. Такіх людзей тут шмат.
— Ён добра гуляе ў брыдж.
— Як і ўсе яны. Тут быў адзін летась, уявіце, мой цёзка — лепшага гульца я не сустракаў у жыцці. Думаю, у Лондане ён не трапляўся вам. Называў ён сябе Лені Бертан. Я лічу, раней ён належаў да якога-небудзь арыстакратычнага клуба.
— He, не памятаю такога прозвішча.
— Цудоўна гуляў у карты. Здавалася, ён валодаў нейкім асаблівым чуццём. Нават страшнавата. Я часта гуляў з ім. Нейкі час жыў у Кобе.
Бертан адпіў віна.
— Даволі забаўная гісторыя,— сказаў Бертан.— Неблагі хлопец. Мне падабаўся. Адзяваўся заўжды з густам, нават франтавата. Прывабны, з кучаравымі валасамі, белатвары і ружовашчокі. Жанчыны на яго заглядаліся. Чалавек, увогуле, някепскі, ведаеце, толькі крыху валацуга. Піў шмат. Такія людзі заўжды многа п’юць. Трохі грошай ён атрымліваў з дому, раз у тры месяцы, дый выйграваў нямала ў карты. I ў мяне таксама.
На твары ў Бертана з’явілася лагодная ўсмешка. Я ўжо ведаў са свайго вопыту, што ён мог выкідваць вялікія грошы, гуляючы ў брыдж. Ён правёў па сваім добра выгаленым падбародку тонкай, амаль празрыстай рукой з напухлымі жыламі.
— Відаць, таму ён і прыйшоў да мяне, калі апынуўся без капейкі ў кішэні, і яшчэ, можа, таму, што ў нас былі аднолькавыя прозвішчы. Аднойчы ён зайшоў да мяне ў кантору, шукаў работы. Я здзівіўся. Ён растлумачыў, што больш не атрымлівае грошай з дому і таму яму трэба працаваць. Я спытаўся, колькі яму гадоў.
— Трыццаць пяць.
— А што вы рабілі?
— Папраўдзе, нічога.
Я рассмяяўся.
— Баюся, што пакуль нічым вам дапамагчы не змагу,— адказаў я.— Прыходзьце яшчэ праз трыццаць пяць гадоў, тады пабачым.
Ён не зварухнуўся. Збялеў. Памарудзіўшы крыху, урэшце шчыра сказаў, што апошнім часам яму не шанцуе ў карты. Надакучыла гуляць толькі ў брыдж, пе-
райшоў на покер і прайграўся ўшчэнт. He засталося ні капейкі. Залажыў усё, што меў. За атэль плаціць няма чым, у доўг ужо не вераць. Хто цяпер дапаможа? Калі не знойдзе аніякай работы, застаецца самагубства.
Мінуту-дзве я вывучаў яго. I зразумеў, што хлопцу канцы. Відаць, піў ён апошнім часам больш звычайнага, і цяпер яму можна было даць усе пяцьдзесят. Наўрад ці жанчыны захапляліся б ім, калі б убачылі яго ў гэтую хвіліну.
— Але ўсё ж такі, ці ўмееце вы што-небудзь яшчэ рабіць, акрамя як гуляць у карты? — спытаўся я.
— Я ўмею плаваць,— быў адказ.
— Плаваць!
Я ледзьве паверыў сваім вушам: ах, якое глупства.
— Я плаваў за універсітэт.
Я пачаў здагадвацца, куды ён хіліць. Я сустракаў шмат людзей, якія ў студэнцкія гады былі кумірамі сярод сваіх аднакашнікаў, але гэта не выклікала ў мяне павагі.
— Я сам быў някепскі плывец у маладыя гады,— сказаў я.
Але нечакана мяне працяла думка.
Перапыніўшы свой расказ, Бертан пытаецца ў мяне:
— Вы добра ведаеце Кобе?
— He,— адказаў я,— быў там некалі праездам, але толькі пераначаваў.
— Тады вы не ведаеце Шыойя-клуб. Калі я быў малады, я праплываў адтуль вакол маяка да вусця ручая Тарумі. Гэта больш за тры мілі, праплыць якія было нялёгка, улічваючы моцную плынь за маяком. Ну, я расказаў майму цёзку пра гэта і паабяцаў, што, калі ён праплыве там, я дам яму работу.
КНІГІ ОНЛАЙН
