Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
АПОШНЯЯ КНІГА ПАНА
АПОШНЯЯ КНІГА
ПАНА А.
Альгерд Бахарэвіч
АПОШНЯЯ КНІГА ПАНА А.
Казка
Прага — Мінск «Вясна» — «Янушкевіч»
УДК 821.161.3-31
ББК 84(4Бен)-44
БЗО
Бахарэвіч, А.
БЗО Апошняя кніга пана А. / Альгерд Бахарэвіч. — Прага — Мінск : Vesna Vasko : A. М. Янушкевіч, 2020. — 500 с.
ISBN 978-80-907359-2-7 (Vesna Vasko, Praha)
ISBN 978-985-7210-54-1 (A. M. Янушкевіч, Мінск)
«Я зайздрошчу дзецям. Ім дазволена верыць у казкі, а нам не. Больш за ўсё на свеце дарослыя любяць казкі, але людзям сорамна ў гэтым прызнацца», — кажа герой новай кнігі Бахарэвіча. Каб сплаціць доўг крэдытору, пісьменнік-даўжнік піша казкі — і цэлы месяц кожны вечар чытае іх бессаромным дарослым. 3 кожным днём казачны свет апавядальніка робіцца ўсё больш рэальным, а рэальнасць, у якой адбываецца дзея, пачынае ўсё больш ператварацца ў казку — так што ўрэшце мяжа між фантазіяй і явай канчаткова сціраецца.
Бахарэвіч у «Апошняй кнізе пана А.» зноў расчыняе дзверы ў свой мастацкі свет: так падманліва знаёмы нам з навакольнай штодзённасці і так дзівосна нерэальны, трывожны, чароўны і страшны.
УДК 821.161.3-31
ББК 84(4Бен)-44
ISBN 978-80-907359-2-7
ISBN 978-985-7210-54-1
© Бахарэвіч A. I., 2020
© Афармленне. Vesna Vasko, 2020
© Афармленне. Выдавец A. М. Янушкевіч, 2020
Той самай Ю.
Swiat istnieje tylko dzi^ki temu, ze zawsze za pozno si§ cofac.
Witold Gombrowicz
Хвала табе, Выспа, на якой мы нарадзіліся і жывем, хвала Справядліваму Ладу, што больш не забівае нас за ціхае слова. Хвала табе, о Час, што дазваляе чалавеку пісаць і чытаць у самоце і сьціплай сваёй непрыкметнасьці.
Няма іншых багоў, апрача Свабоды, Пяшчоты і Творчасьці; няма іншае веры, як вера ў сябе і тых, каго любіш; няма іншае мэты, як толькі дажыць у годнасьці, волі і прытомнасьці дадзеныя табе дні, што б ні прыдумлялі надзеленыя ўладай блазны і крыважэрцы.
Пахвалёныя й Вы, Тыя, каго яшчэ няма, тыя, каму выпадзе тут апынуцца, калі сьвятло асьлепіць зямлю апошні раз. Зь цемры вякоў, з халоднай вясны, што ўжо ніколі не паўторыцца, як не паўтараюцца ніколі ў дасканаласьці сваёй ні сьняжынка, ні старое дрэва ў парку, ні жаночы zonae, што чытае Ўітмэна ва ўтульнасьці маленькай кнігарні, як не паўтараюцца ні шэры камень, ні дажджавая кропля, што ўпала на кошчын нос, з пакоя ўласнай трывогі сваёй — адсюль пішу я да вас, Людзі Будучыні.
Пішу, кабрасказаць пра пакуты, якім не было канца, пра кароткае дрогкае шчасьце і невыноснае чаканьне, пра веру і цярплівасьць, пра няўклюдныя дотыкі і вечныя сумневы, пра смагу і зайздрасьць, пра пекнату навальніцаў і сьнегу, пра любоў і барацьбу, пра надзею, якая заўжды жыла з намі побач, як вартавы сабака на ланцугу, пра Выспу, па якой мы хадзілі, натыкаючыся адно на аднога, нібы безвач. Ці былі мы шчасьлівыя? — так, вядома; ці былі мы няшчасныя? — так, ад самага пачатку. Ці здагадваліся мы, што памром? — так, але тая загадка не была нашым штодзённым клопатам. Ці былі мы ўдзячныя за ўсё гэта? — так, былі, але ня ведалі, каму дзякаваць. Бо як можна дзякаваць
свабодзе, пяшчоце і творчасьці, калі верыш толькі ў сябе і ў таго, каго любіш ?
Целы нашыя разбураліся так імкліва — ці гэтаксама хуткаруйнуюцца вашыя? Целы нашыя пераставалі нас слухацца — ці знайшлі вы словы, каб навучыць іх слухмянасьці? Целы нашыя сьпявалі і любілі, калі хацелі — ці ёсьць вашым целам пра што сьпяваць і каго любіць? Тысячы дробных справаў давалі мы ім — ці занятыя вашыя целы той самай работаю? Ці былімы вінаватыя? — так, мы былі вінаватыя ва ўсім, што было і будзе; ці адчуваеце вы ўжо сваю віну? Ці гнала нас асалода туды, куды лепш было ня йсьці? — а як жа ж, гнала; ці гоніць яна вас, усё далей і далей ад саміх сябе, або вы ўжо даўно пазбавіліся яе атруты ?
Ці былі ў нас амбіцыі? — о так; і, пэўне, вы сьмеяцеся зь іх, лічачы, ійто ў амбіцыях сваіх мы сягалі так недалёка, не далей за нашыя насы. Што ж,мы даруем вам ваш пыхлівы сьмех, які ніколі не пачуем у сваёй цемры; ці ўмееце вы яйічэ сьмяяцца?
He, я не спадзяюся на вас і ня веру ў ваій лепшы кон, проста не лічыце нас дурнымі і марнатраўнымі, вы, каго яшчэ няма; мы былі велічныя ў сваёй мізэрнасьці, мы былі сьмешныя ў сваёй пэўнасьці, мы былі жахлівыя ў сваім імкненьні знайсьці палёгку, прага валоданьня гнала нас наперад, матывацыя была нашай незагойнаю ранай;мы былі апантаныя чужым і недасяжным — але нам было балюча, кожную хвіліну было балюча, і боль гэты быў непадробны. I ніякае золата не магло нас супакоіць, вылечыць і замірыць.
Вось жа, некалі я пазычыў дзесяць тысяч даляраў у аднаго багатага купца. Сума не падавалася мне нейкаю празьмерна значнаю, я спадзяваўся вярнуць яе ў належны тэрмін, рупліва працуючы і адкладаючы штомесяц частку свайго заробку. 3 дапамогай гэтай пазыкі думаў я набыць маленькі дом з садам, за дваццаць кілямэтраў ад МКАДу, і пасяліцца там з добрай жаною і будучымі дзеткамі, і дажыць адмераны мне час у ціхай працы і ўдумлівай творчасьці, між старых кніг і вечнай Вагнэравай музыкі, пад шумлівымі дрэвамі і нязрушным небам, на сваёй зямлі.
Што праўда, ні жанчыны з салодкім дыханьнем, ні ружовых шчакатых дзетак ад яе я пакуль ня меў, і дом, які я прыгледзеў па абвестцы ў сеціве, быў файным утулыіым лецішчам, зусім не прыстасаваным да маркотных, марозных зімаў — ды я быў пэўны, што варта толькі пачаць увасабляць сваю сьціплую мару, як яна сама сьцежкаю выведзе ў належным напрамку і дасьць мне ўсё, што я сабе пажадаў. Бо ці не было гэта мінімумам, на які мае права спадзявацца любы чалавек, што ўжо спускаецца паволі з узгорка свайго веку ў даліну нябыту? Большага ў лёсу я прасіць не зьбіраўся.
Купец, да якога я зьвярнуўся, меў выдавецкі бізнэс, даволі пасьпяховы — мне заўсёды здавалася, што ён адчувае да мяне дзіўную павагу, і хоць наўпрост ён ніколі не хваліў мяне, але па нейкіх камэнтарах у сацыялыіых сетках, па тым, як ён пазіраў на мяііе падчас фуршэтаў, па ягоных ухвальных намёках, якія ён дазваляў сабе ў размовах з маімі знаёмымі, я адчуваў, што ён лічыць мяне разумным і таленавітым чалавекам, зь якім варта мець справу.
Ня буду хаваць, такое адчуваньне мяне цешыла — кожнага разу, думаючы пра яго, я вырастаў ва ўласных вачах
і падаваўся сам сабе асобаю, зь якой лічацца іншыя, і гэта прымушала мяне самога ўсё менш і менш лічыцца зь імі. Так, гэта было прыемна і хвалявала мяне ўсё мацней — і я сам не заўважыў, як звыкся з думкаю, што значу для купца больш, чым нехта з маіх калегаў; я наўмысна выклікаў гэтую думку, каб адчуць ад яе ўкол задавальненьня; я пачаў шукаць у кожным ягоным слове і кожным зьяўленьні на публіцы знакі таго, што ён насамрэч мой прыхільнік, што ён увесь час вядзе са мной паважную, хоць і завочную размову — нібы мы зь ім узвышаліся над галовамі ўсіх астатніх і гаварылі бяз словаў, і ён слухаў, а я гаварыў, і гэта прымушала мяне верыць у сваю значнасьць.
Калі я ўпершыню прыйшоў да яго ў офіс, у кабінэце не было нікога, толькі нейкі хлопчык сядзеў на заваленай дакумэнтамі канапе, ледзь зьмяшчаючыся між папераў, і разглядваў кнігу. Відавочна, гэта быў сын купца, і я спытаўся ў яго, што ён такое чытае.
«Пра сьмерць», — сказаў ён сур’ёзна.
Я міжволі ўсьміхнуўся, як на маім месцы зрабіў бы любы дарослы, пабачыўшы дзіця, што з сур’ёзным выглядам удае зь сябе філёзафа. I пры гэтым падумаў, што мой сын ніколі ня будзе сядзець у пыльным офісе з нуднай і страшнай кнігай у руках — не, я буду даваць яму кнігі пра жыцьцё, вясёлыя і яркія гісторыі, ад якіх ён будзе сьмяяцца і марыць, і адкрываць сьвет, і перажываць галавакружныя прыгоды, якія ніколі не напаткаюць яго ў сталым веку, і пачувацца шчасьлівым у тую пару, калі шчасьце прэ з усіх пораў.
«Ці не зарана табе чытаць такія кнігі?»
«Не», — сказаў ён, гледзячы на мяне без усьмешкі.
«Тады пачытай мне», — папрасіў я, але ён раптам раздражнёна скінуў кнігу з каленяў, быццам мая просьба ператварыла яе ў нудную рэч, зь якой хлопчык ня ведаў, што рабіць.
Я падняў кнігу і пабачыў, што гэта і праўда выданьне для дзяцей. Дзіцячая кніга пра сьмерць. Я і не здагадваўся, што існуюць такія кнігі.
«Цікава, — сказаў я. — Значыць, ты ўжо ведаеш, што такое сьмерць?»
«Так».
«I што?»
Ён адвярнуўся, я быў яму непрыемны. I тады я зразумеў, што хлопчык наўрад ці ўмее чытаць. Ён проста разглядваў карцінкі. А я яму перашкодзіў.
«Хочаш, я табе патлумачу?»
He чакаючы адказу, я падышоў да стала ягонага бацькі, растапырыў указальны і сярэдні пальцы і паставіў іх на самым краі. Атрымаліся дзьве нагі.
«Усё мае свой пачатак і свой канец. I стол, і я, і твой бацька. I гэты пакой. I горад, дзе мы жывем. I твая кніга — у ёй жа ёсьць першая і апошняя старонка? I ты таксама маеш пачатак і канец. Уяўляеш?»
Ён пахмурна назіраў за мной — малы на канапе паміж дзьвюх горак з рукапісаў, брашураў, накладных, дамоваў і актаў, ён сядзеў там, як кароль на папяровым троне, і, здавалася, зусім мяне ня слухаў. Колькі ж яму было гадоў? Я заварушыў пальцамі, раз-два, раз-два, дзьве ножкі, што вырасьлі з маёй рукі, рушылі па стале, крок за крокам.
«Глядзі, вось ідзе чалавечак. Ён яшчэ толькі пачаў свой шлях. Гэта ты. Да самага канца стала яму яшчэ так доўга. Так шмат усяго яшчэ можа здарыцца па дарозе. Цікавага, вусьцішнага, нуднага, цудоўнага, рознага. I там, дзе цудоўнае і файнае, чалавечку, вядома, хацелася б прыпыніцца і застацца. Але ён ня можа. Трэба ісьці. Ён ня можа спыніцца і перастаць перабіраць ножкамі».
Я пераставіў пальцы на самую сярэдзіну.
«А гэта я. Вось я ўжо колькі прайшоў. I таксама не магу спыніцца. Іду і іду. I мы з табой ведаем, што стол, па якім мы
ідзем, не бясконцы. Калі мой чалавечак дойдзе да канца — што зь ім здарыцца? Ён жа ня можа перастаць ісьці».
Я запытальна павярнуўся да хлопчыка, але той моўчкі глядзеў на мяне, проста ў твар, а зусім не на пальцы, якімі я адчайна варушыў, каб прыцягнуць яго ўвагу.
«Ну падумай. Добра, я табе падкажу. Чалавечак у... У... У-па-дзе».
Я паказаў, як чалавечак ляціць у бездань, проста на лямінат офіснай падлогі. Ляціць і росначна дрыгае нагамі. А потым я схаваў руку за сталом і сказаў:
«Вось. Быў, ішоў, і няма. А за ім крочаць па стале жыцьця іншыя чалавечкі. I яны будуць ісьці яшчэ доўга, і ў іх усё будзе цудоўна, і пакуль яны дойдуць да канца, яны пасьпеюць стаміцца, і ім зусім ня будзе страшна падаць, бо нарэшце яны змогуць адпачыць пасьля такой доўгай і цяжкай дарогі».
КНІГІ ОНЛАЙН
