Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Менавіта прыдумляе, — сказаў той, чыіх вачэй ніхто ніколі ня бачыў. — А не расказвае тое, што было насамрэч. To бок займаецца тым, што не ўласьціва нашай культуры. Тое, чаго мы так і не разьвілі за ўсе стагодзьдзі. Мы пастараемся дасьледаваць таго, каго ты даставіш. I зрабіць высновы. Другая нашая задача — размнажэньне. Ніводная культура ня мусіць згаснуць. Згаснуць можа толькі сьвет, як ты ведаеш».
«Мы размножым іх, — сказала тая, чыіх рук ніхто ня бачыў. — Гэта праўда. Але ў разумных межах. Ім будзе добра ў нас. Яны будуць мець усе правы. Але яны ня мусяць думаць, што зробяцца тут гаспадарамі».
«На жаль, — сказала тая, хто заўжды маўчыць, — У нас ёсьць усе падставы баяцца, што тыя, каго мы эвакуюем, вырашаць аднойчы, што наш сьвет належыць ім».
«Выпраўляйся ў дарогу, Рыцар, — сказалі яны. — Ты маеш год на навучаньне ў школе. Там ты даведаешся пра іх звычаі і вывучыш іх мову. Калі дабярэшся, знайдзі экспэртаў на свой густ і розум. I з дапамогай добрых людзей выберы найлепшага».
«Я прымаю на сябе місію, — сказаў Рыцар. — I клянуся выканаць яе, нават коштам свайго жыцьця».
Ён прыбыў, калі над морам паліла сонца. Ён і праўда прыбыў у край вады. Ягоны карабель апусьціўся проста на хвалі — спакойныя і зіхоткія хвалі за некалькі кілямэтраў ад берага. На невялікім чоўне ён дабраўся да рыбацкай вёскі. У вёсцы хавалі нейкага маладога рыбака. Ніхто ня ведаў, ад чаго ён памёр.
Рыцар пражыў у вёсцы некалькі месяцаў, працуючы ў каапэратыве. А потым сеў на аўтобус і прыехаў у сталіцу.
Ён прачытаў усё, што змог. Ён ведаў, хто яму патрэбны.
Рыцар пачаў сачыць за чалавекам, якога ўсе называлі купцом. Купец меў звычкі і рытуалы. А яшчэ купец меў завядзёнку прыходзіць па пятніцах у адну кнігарню і назіраць за пакупнікамі.
Так яны і пазнаёміліся.
Калі Рыцар расказаў купцу, для чаго ён тут, той, вядома ж, не паверыў.
А не паверыўшы, адразу ж загарэўся выдаць кнігу. «Ты яе і напішаш, хлопча, — сказаў купец. — Мы выдадзім тваю гісторыю ў “Бібліятэцы прыгодаў і фантастыкі”!»
«Баюся, вы не пасьпееце», — сказаў яму Рыцар без усьмешкі.
«Гэта яшчэ чаму? Хлопча, ты зробішся багатым і знакамітым. Хіба не пра гэта мараць падлеткі накшталт цябе?»
Вядома ж, купец не паверыў. I Рыцару давялося надзець на яго маску. Ужо пасьля таго, як яе паспрабавала Рутка.
Бедная дачка купца, якая страціла розум, пабываўшы ў ідэальнай гісторыі.
Разам яны вырашылі, што знойдуць самага лепшага аўтара. Вартага вялікай Эвакуацыі, вартага самага міласэрнага Рашэньня, якое некалі прымалася ў сьвеце. Астатняе.... Што да астатняга, расказваць яго лішні раз шаноўнаму чытачу ўжо ня мае сэнсу.
Пэўна ж, працягам гісторыі ў гэты момант мог бы быць апошні вечар у доме купца. Вось людзі на вялікіх машыпах разганяюцца, колькі дазваляе вуліца, і ўразаюцца на поўнай хуткасьці ў высокую браму. Брама лаецца і гудзе, брама сьмяецца і вые ад бясьсільля, брама паддаецца. Паціху, не адразу, але машыны робяць у ёй пралом.
Тыя, хто жыве ў доме, рыхтуюцца да немінучага. Да паратунку. I тут адбываецца тое, чаго Рыцар ніяк не чакаў.
«Час спускацца ў карабель, пане казачнік, — кажа Рыцар Аўтару. — Момант прысьпеў. Можаце разьвітацца з усімі, калі вы маеце ў гэтым патрэбу».
Там, пад зямлёю, у сутарэньнях дома, у пакоі з старымі прынтэрамі і сканэрамі, у адной са сьценаў ёсьць панэль з кнопкамі. Варта націснуць іх у пэўным парадку — і ўся гэтая, як казалі ў старыя часы, оргтэхніка, засьвеціцца і пачне рыхтаваць узьлёт. Да зоркі Вэнэры, што ўжо ўзышла над морам і сушай.
Карабель так доўга спаў пад зямлёю. Купец успамінае, як заплаціў вялікія грошы, каб адтранспартаваць яго ў горад і незаўважна ўмантаваць у падмурак. Дом-касмапорт — вось дзе яны жылі. А цяпер іх не пускаюць на борт. He пускаюць на борт?!
«Што? — крычыць купец. — Што значыць “пане казачнік”? А мы? Мы ўсе?»
«А вы застаяцеся тут, — спакойна кажа Рыцар. — Вы дарослыя людзі і самі несяце за сябе адказнасьць. Хіба ня так? Здаецца, вы заўжды ганарыліся сваёй даросласьцю і разважлівасьцю».
Твар купца зьмяняецца. Здаецца, ён сам ня ведае, што запярэчыць. Некалькі імгненьняў ён думае, то хмурнеючы, то ўсьміхаючыся сам сабе, і твар ягоны то цямнее, то сьвятлее, быццам за акном мяняецца надвор’е, хоць там з самага ранку цёмна і непагодна.
«Мы дамовіліся, што ты забярэш з сабой усіх нас! Мяне, маю жонку! I Рутку! Маргусю і пана Гланду, будзь ён пракляты з усімі ягонымі ашчаднасьцямі!»
«На жаль, гэта немагчыма, — кажа Рыцар, — Я не казаў вам, але... У маім падземным караблі месца толькі для аднаго пасажыра».
Жонка купца бялее. Маргуся плача. Пан Гланда бярэ бутэльку шампанскага і замахваецца на Рыцара, але, сустрэўшыся зь ім вачыма, апускае бутэльку на стол — і яна разьбіваецца. Рутка шчасьліва сьмяецца.
«Але гэта... — шыпіць купец. — Гэта падман! Гэта нізкі і брыдкі падман!»
«Як жа мы? — паўтарае жонка купца. — Як жа мы?»
«Нават калі б я меў найвялікіпае жаданьне ўзяць вас з сабою, — спакойна і крыху маркотна кажа Рыцар, — я ня змог бы гэтага зрабіць. Паўтараю, панове. У караблі месца толькі для аднаго пасажыра. I мы ўсе, параіўшыся, выбралі на гэтае месца пана казачніка».
«Ты падмануў нас!» — крычыць пан Гланда.
«Там, дзе было прынятае Рашэньне, вас бы не зразумелі, — не павышаючы голасу, кажа Рыцар. — Там папросту не існуе такога панятку. Мы ніколі ня хлусім, мы прымаем рашэньні — а прыняўшы, ужо ня збочваем».
Купец укленчвае перад Рыцарам. Ён махае рукой жонцы і Маргусі, каб яны зрабілі тое самае, але тыя не кранаюцца зь месца.
«Але ты ня там! — крычыць купец. — Ты тут! Тут, у нас! Ты, сьвіньня! Малая брыдкая іншаплянэтная сьвіньня!»
«Што ж, — кажа Рыцар. — За час сваёй місіі я пабываў дзіцём, павіянам і сьвіньнёю. Няблага для першага разу. У нас мала часу, панове. Расстацца вам час. Разьвітвайцеся, пане Аўтар».
«Ведаеце, — раптам кажа казачнік. — Я перадумаў».
Усе з надзеяй паварочваюцца да яго.
«Дзякую за давер, панове, — кажа Аўтар. — Вы прызналі мяне найлепшым, аплацілі мне білет, і гэта мяне, чорт, неверагодна радуе. Але я саступаю сваё месца іншаму аўтару. Рутцы».
«Каму?» — крычаць яны.
«Рутцы, — кажа з усьмешкай Аўтар . — Яна самая таленавітая з нас».
«Не, — кажа купец. — Я не аддам яе. Яна мая адзіная дачка! Яна сэнс майго жыцьця! Гэта падман! Гэта брыдка, пане Рыцар! Я дапамагаў вам, мы ўсе... Мы зрабілі ўсё... А вы!»
«Мяркую, што тычыцца падману, — спакойна адказвае Рыцар, — дык у гэтым доме ёсьць людзі, якія без усялякіх згрызотаў сумленьня карысталіся ім кожны дзень. I чамусь не лічылі яго нізкім і брыдкім сродкам залагоджваць справы. Разьвітвайцеся, пане Аўтар. Або проста хадземце ўніз, у нас няма часу, старт празь пятнаццаць хвілін».
«Я нікуды не паеду, — кажа Аўтар. — I мой сурок са мной. Я вырашыў гэта раз і назаўжды. Канец сьвету, кажаце? Ведаеце, панове, я пісьменьнік. У тым, што адбываецца, для мяне няма нічога новага. Усё гэта ўжо было, было... Чума. Халера. Гішпанка. СНІД. Каранавірус. Пра іх навалы напісана ў старых кнігах. Хоць мне ўсяго сорак пяць, усё гэта я ўжо перажываў разам з чалавецтвам, дзякуючы напісанаму старымі майстрамі. Нічога новага пад нашаю поўняй, панове. Таму: бярыце лепш Рутку. Яна мае сапраўдны дар, кажу вам! Рутка вам яшчэ там усім пакажа, што такое зямная літаратура!»
«Я не аддам ім Рутку, — змрочна заяўляе купец, хапаючы вінтоўку. — He аддам, чуеце? Яна застанецца тут, нават калі мы ўсе памрэм».
«Тады няхай ляціць Маргуся, — кажа Аўтар. — Яна заслугоўвае, яна вельмі таленавітая дзяўчына, у яе ёсьць стыль, а яшчэ ёсьць фартушок!».
«Што значыць Маргуся? — раве пан Гланда, па ягоным твары цякуць сьлёзы. — Якая Маргуся? Хрануся вам! Я! Я заплаціў! Я аддаў усё, што меў! Я і палячу! Я ўжо іду з вамі, пане Рыцар, я ня буду разьвітвацца з гэтымі ідыётамі! Я гатовы!»
«Не, — спыняе яго Рыцар. — Вы ня Аўтар, пане Гланда, вы паліцыянт. А я маю місію ўратаваць Аўтара. Калі пан Аўтар адмаўляецца ляцець са мной, што ж: я забяру Маргусю. Прашу вас, Маргуся, карабель гатовы да ўзьлёту».
«Я нікуды не паеду, — сказала Маргуся з вачыма, поўнымі сьлёз. — Тут Родас, тут і падскокну разам з усімі. Я застануся са сваім народам. О Міласэрны Божа!»
Купец і ягоная жонка глядзяць адно на аднаго так закахана, што Аўтар пя можа стрымаць плачу.
«Мы таксама застанемся тут», — кажа жонка купца.
«Вядома, мы застанемся, — кажа купец. — О Міласэрны Божа! Што з намі будзе?..»
Рутка ідзе да іх і абдымае. Яна паварочвае твар да Рыцара.
«Вінавайцы», — кажа яна і сьмяецца.
Людзі ўжо ў двары. Яны спыняюцца перад ганкам, яны баяцца, што з дома зараз пачуюцца стрэлы. Яны думаюць, што гаспадары не здадуцца жыўцом. Людзі хаваюцца за дрэвамі, поўныя рашучасьці давесьці справу да канца. Такой чалавечай рашучасьці Рыцар яшчэ не сустракаў, такой рашучасьці і такога зацятага жаданьня судзіць сабе падобных.
«Паслухайце, — кажа Аўтар. — Здаецца, мы забыліся. У доме ёсьць яшчэ нехта. Пан Сцур казаў нам, што таксама некалі складаў гісторыі і нават публікаваўся. Пане Рыцар, вазьміце пана Сцура. Лепш яго, чым нікога. Пан Сцур будзе шчасьлівы пакінуць нашае таварыства і гэты асуджаны
на гібель пракляты Богам край. А вашыя начальнікі будуць мець выдатны матэрыял для дасьледаваньня і размнажэньня. Пан Сцур — проста скарб для вашых вучоных! А мы... Мы застаемся тут».
«Вы ўпэўненыя, панове?» — уздыхае Рыцар.
«Так! — крычаць яны ўсе наперабой. — Мы застаемся! За-ста-ем-ся!»
«Што ж, — кажа Рыцар. — Здаецца, у мяне няма выбару. Усяго найлепшага. Бывайце. Хутка ўсё скончыцца. Яшчэ месяц, два... Магчыма, нехта з вас нават застанецца ў жывых. I пастарайцеся адбегчы ад дома як мага далей. I адвесьці народ... Інакш будуць ахвяры. Карабель пакіне на месцы дома вогненную яміну... У вас дзесяць хвілін, панове».
«Копіес і bomba, a kto czytal ten tr^ba, — кажа Аўтар. — Бывайце, пане Рыцар. Трымайся там, малы павіяне».
Рыцар усьміхаецца. Ён ківае і спускаецца ўніз. Яны чуюць ягоныя лёгкія хлапечыя крокі на сходах.
Вось яна і канчаецца, мая трыццаць першая гісторыя, мая апошняя кніга.
Яны па чарзе выходзяць на ганак. Купец з жонкай, радасная Рутка, Маргуся ў мокрым фартушку, паніклы пан Гланда.
А за імі, ступаючы цяжкай хадою госьця і паўтараючы пра сябе «Раз-два, раз-два», каб не было так вусьцішна, нясьпешна іду я.
КНІГІ ОНЛАЙН
