Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Я бяру яе», — паўтарыў Корбэс і падняўся.
«Пяць тысяч даляр! — усьміхнуўся пастух. — Пяць тысяч даляр!»
Корбэс палез у кішэню, але потым вінавата разьвёў рукамі.
«На караблі, — сказаў ён, таксама ўсьміхнуўшыся. — На караблі!»
I ён паказаў у бок мора, а да таго ж яшчэ выдзьмуў зь сябе гук карабельнага гудка.
«Пяць тысяч даляр!»
«Я вярнуся на карабель, — сказаў Корбэс, паказваючы ўсё на пальцах. — Вось, глядзі...»
I Корбэс паставіў на каменны ўступ пальцы. Раз-два, раз-два... Ён паказаў пальцамі, як чалавек ідзе па дарозе, садзіцца ў шлюпку, вяртаецца на карабель, а потым робіць усё гэта ў адваротным парадку.
«Грошы на караблі, — патлумачыў Корбэс. — Я вазьму іх там і прынясу табе пяць тысяч даляр, добра?»
Пастух нахмурыўся і пацягнуўся па кнігу. Корбэс прыціснуў кнігу да грудзей, усё гэтак жа ўсьміхаючыся. Пастух падышоў да яго і схапіў кнігу за сьпінку, але Корбэс не аддаў.
«Пяць тысяч даляр! — сказаў пастух, адыходзячы. — Пяць тысяч!»
Корбэс пахітаў галавой. Пастух дастаў з-за снапа саломы вінтоўку і наставіў на Корбэса.
«Добра, — сказаў Корбэс. — Вялікі дзякуй».
Ён паклаў кнігу і павярнуўся, каб выйсьці з хаціны. Пастух правёў яго злымі, вузкімі вачыма. Корбэс выйшаў і паглядзеў на кароваў. Ён ніколі ня ведаў, як абыходзіцца
з такімі дзіўнымі, непаваротлівымі і вялікімі жывёламі. Ён нават ня ведаў, як зь імі гаварыць.
Пастух выйшаў за ім, мружачыся ад сонца. I тады Корбэс ударыў яго каменем па дурной галаве. А потым яшчэ раз. I яшчэ. I яшчэ.
Корбэс азірнуўся. Каровы глядзелі на яго і жавалі траву.
Ён паклаў кнігу пад куртку, сеў на матаролер і пагнаў назад. Спускаючыся па ціхіх вуліцах да гавані, ён успамінаў пляму ў кнізе, у ягонай кнізе, у ягонай старой і жорсткай кнізе. Нехта з тых, хто жыў тут сто гадоў таму, аднойчы ўзяў і плюнуў проста на старонку. Злачынца. Дурань, якому надакучыла жыць. Што зь ім зрабілі за гэта? Корбэс уявіў сабе, што гэта магло быць за пакараньне, і хваля асалоды накрыла яго з галавой. Ён скінуў зь сябе матаролер, колы якога яшчэ доўга круціліся, адзіныя жывыя ў гэтым нерухомым горадзе, і таропка пайшоў туды, дзе блішчала мора.
Пагойдваючыся, як п’яны, ён падбег да прычала. Матрос сядзеў там і курыў.
«Васямнаццаць нуль сем, — сказаў ён, дапамагаючы Корбэсу сесьці ў лодку. — Гуд. Вэры гуд».
Стараючыся не глядзець у бок страшнага, стрымана-рыгліва-галянтнага Сцура ў ягоных спартовых штанах, я зачыніў ноўтбук і наліў сабе віна. He прасіць жа ў Маргусі — у гэтым доме болын не было служак.
«I што гэта ўсё значыць? — сказаў Сцур, назіраючы за мной сваімі прапітымі, чырвонымі вачыма. — Я цябе прасіў напісаць што?.. Пра што? А, аўтар? А я табе нагадаю... Пра чумку! Пра людзей, якія там за вашай чортавай брамай ходзяць пад сябе ад роспачы і страху! Пра калектыўныя малітвы над морам, дзе зьбіраецца так шмат людзей, што нехта абавязкова ляціць у прорву! Ці хаця б пра нас! Пра нас, хто
ратуецца тут ад навалы! Хіба мы не заслугоўваем спагады, а? Ну добра: простай цікавасьці! Звычайнай павагі, урэшце! А што напісаў ты?»
«Прыгожая гісторыя, — прамовіў купец, нібы й ня чуў Сцуровых словаў. — Значыць, так і пачалася чума. Там, дзе жыў гэты Корбэс. Ён прывёз дамоў кнігу, у якой быў плявок невядомага бунтаўніка — і праз гэты плявок заразіў горад... Эх, казачнік... Ты, дарагі вінавайца, карміў нас апошнім часам нейкай дурной кансьпіралёгіяй. А мог бы расказваць вось такія гісторыі. I ўсё было б інакіп. Абураючыся тваімі, з дазволу сказаць, вэрсіямі, мы страцілі пільнасьць. А цяпер маем у пашым цудоўным доме вось гэтага пана, які, здаецца, зьбіраецца зьнішчыць усе запасы віна, а заадно і сваю няшчасную пячонку».
«Чым хутчэй гэта адбудзецца, тым лепш, — сказала жонка купца. — Няхай п’е».
«Гэта яшчэ што за абразы? — заварушыўся Сцур, трымаючы сваю стрэльбу паміж ног. За канапай, дзе ён спаў, ляжаў сабраны ім арсэнал: уся зброя, якую ён адшукаў у доме. — Што я вам зрабіў, пане гаспадару? Здаецца, я ніколі не дазваляў сабе такіх выразаў! “Гэтага пана”... Называйце мяне “пан Сцур”! Інакш я падумаю, як вас да гэтага прымусіць! I бабе сваёй скажыце, каб была са мной больш ветлівай! Сёньня яна назвала мяне казлом!»
«Пане Сцур, — сказаў пан Гланда. — Давайце пагаворым шчыра. Лепш кідайце вашыя штукі і здавайцеся паліцыі. Калі вас будуць судзіць, вашая добраахвотная здача будзе ўлічаная пры вынясеньні прысуду».
«Судзіць? — крыкнуў Сцур. — Гэта вас будуць судзіць. Ня сёньня заўтра ў гэты дом уварвецца натоўп азьвярэлых людзей, якім няма чаго страціць. I тады ўжо я, а ня вы, буду прасіць іх, каб яны зарэзалі вас усіх гуманна, спакойна і хутка, а не чвартавалі проста ў садзе!»
«Пане Сцур, — прамовіў я ціха. — Мне здаецца, што калі сюды ўварвецца натоўп азьвярэлых, як вы кажаце, гра-
мадзянаў, дык вас зарэжуць разам з намі. Бо вы кінулі іх там, сваіх таварышаў па няшчасьці. Цяпер вы адзін з нас, і ў вашых інтарэсах лічыцца з агульнымі правіламі».
«Што? — зароў Сцур. — Пан аўтар падаў голас? Мала вы сёньня адкрывалі рот? А, пане Вольны Творца? Пане Краса-і-Сіла? Заткніцеся, вы, дзірка! Каўбаса і сілас!»
Ен пашумеў трохі і сьціх. Сядзеў, наставіўшы на нас стрэльбу, і напружана думаў пра нешта — і я бачыў, як Маргуся падкрадваецца да яго зьлева. Сцура трэба было схапіць за руку... Схапіць і таргануць рэзка ўверх. I тады стрэльба магла стрэліць у люстэрка над камінам... Але гэта было так рызыкоўна. Бо варта было кулі пайсьці крыху ніжэй — і яна цалкам магла б трапіць проста мне ў лоб.
«Пане аўтар, — нечакана сказаў Сцур прымірэнчым тонам. — Ну я не разумею... He разумею гісторыі, якую пачуў Паверце мне, я ж чытач... I я таксама некалі пісаў гісторыі. I нават публікаваўся, хоць вы мяне не чыталі, я ж ведаю, вы нікога апрача сябе не чыталі... Ну што гэта за выдумкі, а? Няма ніякага вострава Блефуску. Hi паблізу, ні дзесьці япічэ. Нават малыя дзеці ведаюць, што вакол нас адна вада, уся плянэта гіакрытая вадой, і адзінае месца, дзе ёсьць культура, дзе жывуць людзі — гэта наша цудоўная Выспа, хай бы чорт заткнуў ёй дзірку ў сваёй ракавіне. Навошта гэтыя фантазіі? Няма ніякіх пастухоў, ніякіх Новых Ладоў і ніякага пана Корбэса! Ясна? Напісалі нам казачку пра марскія вандроўкі! I дурню ясна, што ва ўсім вінаватае гэтае ваша мора зь ягонай гнілой пенай! Ад яго сьмярдзела чумкай, яшчэ калі я быў малы! Вы што, ніколі ня чулі гэтага паху? Дык чаму вы дурыце нам галовы? Я хачу спытаць вас, чаму? Чаму, замест таго каб суцяшаць нас і быць голасам адрынутых Богам, няшчасных і хворых людзей, вы пацяшаеце нас нейкімі нікуды ня вартымі байкамі?»
«А вы як думаеце? — спытала Маргуся. — А, пане Сцур?»
«Заткніся, ты, нямытая служка, — сказаў Сцур. — Макрашчолка! Думаеш, мыеш тут клязэт, дык ужо можаш мне
камандаваць? Мне, культурнаму чалавеку? Я пісаў ня горш за гэтага вашага генія, дык хто ж будзе чытаць чалавека не з тусоўкі... Я... Я шмат чаго думаю. Але хто я такі. Я ня ведаю, якога лысага чорта ён гэтым займаецца, таму і пытаюся. Пане аўтар! Гэй, вы! Чуеце мяне? Я так зразумеў, што вы ўжо амаль месяц тырчыце тут і расказваеце ім свае бескарысныя гісторыі. Добра, давайце я задам вам іншае пытаныіе. Яно мяне вельмі хвалюе, пане аўтар».
«Я слухаю вас, пане Сцур», — сказаў я.
«Чаму вы пішаце? — спытаў ён, разглядваючы мяне. — А? Вось для чаго? Можаце мне адказаць?»
Я паглядзеў на свае рукі.
«Я пішу, каб не было так нудна, — сказаў я. — Каб не было так нудна жыць. Бадай, гэта галоўная прычына».
«Нудна? — Сцур ажно выпусьціў стрэльбу з рук, і яна з грукатам упала на падлогу. — Што? Нудна? Вам нудна жыць? Там на вуліцы сьвет коціцца ў задніцу, а вам нудна? Там гэткія самыя двухногія дохнуць як мухі, а вам, значыцца, нудна?»
Ніхто ня кінуўся на Сцура, каб падняць стрэльбу і завалодаць ёй. Ніхто нават не паварушыўся. Яны ўсе сядзелі з паніклымі галовамі і глядзелі на падлогу так уважліва, нібы там, пад нагамі, адкрылася раптам адтуліна і нехта клікаў іх, гулка, адтуль, адтуль: сюды, сюды!.. Імбыло сорамназа мяне. Яны чакалі зусім іншага адказу. Але я быў шчыры. Я яшчэ ніколі ня быў гэткі шчыры ў гэтым няшчырым доме, пабудаваным з падману і лісьлівасьці, зь недагаворак і паўнамёкаў.
I толькі малы глядзеў на мяне з усьмешкай — як на героя.
«Не, вы чулі? — Сцур упіўся вачыма ў купца, а потым у ягоную жонку, а потым зноў у купца... — Вы чулі? Яму нудна. Ён нават не падумаў, што нудна нам. Нудна мець у нашай кампаніі такога пустабрэха і дармаеда. Нудна... Слова ж якое, а? Няўжо вам зусім напляваць на рэальны сьвет, пане аўтар? Няўжо вы так любіце сябе? За што вы так ненавідзіце людзей? Чаму так пагарджаеце імі? Нават
я, Сцур, седзячы тут, люблю вас усіх, люблю шчыра, бо вы ўсе людзі, людзі! Людзі! I мне не напляваць на тых, хто застаўся там, за агароджай! I нават калі яны ўварвуцца сюды і будуць рваць мяне на кавалкі, я буду любіць іх, я падохну з пачуцьцём, што я чалавек і мяне забіваюць людзі! Божыя тварыны! Гэткія, як я сам!»
Я ўсьміхнуўся. Я пакрыўдзіўся. Сцур ня мог гэтага ведаць, але купец, яго жонка, Маргуся — усе яны ўжо навучыліся чытаць эмоцыі на маім твары, О, яны ведалі, як я крыўдую...
Ніколі не размаўляй з ідыётамі. Ніколі не чытай ім і не дазваляй увязваць сябе ў размовы пра тое, што табе дорага. Так казаў я сабе, з усяе сілы спрабуючы застацца ў сваёй пыхлівай, палахлівай, прадажнай і пераможнай усьмешцы, бо толькі яна магла ўтрымаць мяне ў прытомнасьці, а здрадлівы язык мой ужо вёрз, вёрткі, заварны язык, пірожнае ў роце ружовай прастытуткі, ён лез на ражон — і перад кім, перад кім?
«Ведаеце, Сцур, — казаў мой язычок-чок-чок, — ведаеце, Сцур, вы кажаце лухту. Вы ня чулі і траціны маіх гісторый. I не мая віна, іпто вы ніколі не чыталі маіх кніг. О, вы ня мусілі гэтага рабіць, дзякуй Справядліваму Ладу, які ня толькі не забівае нас за ціхае слова, але не прыбівае і вас за тое, што вы ня можаце вымавіць ніякага, ні ціхага, ні гучнага, ні нават проста: свайго! Усе словы ў вашым роце, Сцур, чужыя, вы скралі іх і працягваеце красьці. Вы злодзей, Сцур, проста дробны злодзей. На вашае пытаньне: чаму вы пішаце, пане аўтар? — ужо адказалі тысячы іншых паноў, значна болыв таленавітых і важных за мяне. Я ўсяго толькі цень таго, што я некалі чытаў, Сцур. Але я хаця б паспрабаваў зрабіцца ценем. А вы і на гэта ня здольныя. Вас проста няма, Сцур! Вы ніхто, для вас нават не існуе асобнага слова...»
КНІГІ ОНЛАЙН
