Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
I купец адвярнуўся да жонкі, якая, сьцяўшы тонкія вусны, неадрыўна глядзела на...
He, не на мяне. А на свайго сына. Малы павіян паволі падняўся і стаў перада мной. Я бачыў ягоную сьпіну і па-дзіцячаму выстрыжаную патыліцу.
«Казачнік застанецца, — сказаў малы. — I раскажа ўсе свае гісторыі да канца. Ясна вам?»
Цяпер ужо ўсе ў пакоі маўкліва і ўважліва глядзелі на малога павіяна. Пан Гланда кіўнуў Купец апусьціў галаву.
«Што ж, — сказаў купец. — Калі ты так хочаш, сынку... Няхай застаецца. Але скажы яму болын не расказваць такой лухты!»
«Я ўжо прасіла нашага госьця прыдумаць нам штосьці сьветлае і добрае, — сказала жонка купца. — Але ён не паслухаў мяне...»
«Наш госьць проста ня ўмее прыдумляць сьветлыя гісторыі, — сказала Маргуся і як нічога ніякага пачала прыбіраць са стала. — Але мог бы паспрабаваць. Хіба ня ён казаў некалі ў сваіх інтэрвію, што заўжды адкрыты да экспэрымэнтаў. Дык чаму б не паэкспэрымэнтаваць і не зьмяніць тэму, а заадно і настрой, і стыль, калі ўсе просяць?»
«Разумныя словы, Маргуся, — сказаў купец. — I вельмі смачная вячэра. Паста дэлла карантына! Дарэчы, пытаньне
да цябе. Як там наш хворы? Гэты вар’ят, якога ледзь не забіла токам? Ці ёсьць паляпшэньні?»
«Ён ачуняў, але не гаворыць ані слова, — сказала Маргуся. — Я заходжу да яго кожную гадзіну. Ён яшчэ вельмі слабы. Ляжыць, адвярнуўшыся да сьцяны... Я кармлю яго булёнам з лыжачкі».
«У цябе добрае сэрца, Маргуся, — сказала жонка купца. — Міласэрны Бог аддзячыць табе за тваю дабрыню. Магчыма, прыстойным жаніхом, а можа, нават прынцам. Пра што яшчэ мараць дзяўчаты-служкі ў тваім узросьце?»
«Дзякую за вашу спагаду, наша добрая пані, — пачырванела Маргуся. — Нашыя мары застаюцца ў нашых пакоях. Выходзячы адтуль, мы мусім верна служыць нашым гаспадарам, Міласэрнаму Богу і Справядліваму Ладу, хвала ім».
«Хвала», — сказалі мы хорам і разышліся, кожны да сябе.
ГіСТОРЫЯ ДВАЦЦАЦЬ ТРЭЦЯЯ
ТАЯ, ШТО ЖЫВЕ ПАД ЗЯМЛЁЙ
Цяжкавата гэта — жыць у доме, дзе ўсім кіруе твой малодшы брат.
Затое весела. Весела, як быццам у доме заўсёды сьвята.
Рыта наогул не такая, як усе. Ну, па-першае, яна жыве пад зямлёй. У яе пакой, падобны да жытла маладой і актыўнай коткі. Паўсюль горкі, канаты, сховішчы і нішы. Часам Рыта думае, што яна сапраўды котка — і вострыць аб мяккія сьцены свае кіпцюры. Удзень у пакой прыходзіць маці і займаецца зь ёй навукамі. Калі маці стамляецца, яна дастае зь дзівоснага футарала цыгарэту — і ў пакой прыходзіць духмяны туман. Туман растае адразу ж, як толькі на яго зірнеш. А водар застаецца. Сьлівавы водар маці.
Па-другое, увечарыдаяе прыходзіць служкаўпрыгожым фартушку. Служка расчэсвае Рыту і сочыць, каб яна ўмывала твар і чысьціла зубы. Раніцай служка прыходзіць зноў. А ноччу Рыта робіць выгляд, што сьпіць.
Таму што ёсьць па-трэцяе. Па-трэцяе, ноччу да Рыты прыходзіць малодшы брат і расказвае ёй, што адбылося за дзень там, на зямлі. Ён прыходзіць ня кожную ноч, не. Калі б ён прыходзіў кожную ноч, Рыце было б ня так цікава. Рыта ўмее чакаць. Таму, калі ноччу замок прачынаецца
ад таго, што ў яго раптам нырнуў ключ — Рыта радуецца па-сапраўднаму. Яна нават мяўкае ад прадчуваньня. Яна ведае, што брат прынёс шмат навінаў. А яшчэ яна ведае, што брат раскажа ёй казку.
Таму што там, наверсе, на зямлі, у іхным доме пасяліўся Госьць. Кожны вечар Госьць сядзіць на крэсьле пасярод гасьцёўні і расказвае ўсім гісторыі, якія ёй нельга слухаць. А потым уначы прыходзіць малодшы брат і пераказвае ўсё сваімі словамі. Рыта хацела б паслухаць, як чытае Госьць. Але ёй не дазваляюць.
Аднойчы яна сказала малодшаму брату: выйду і пагляджу на яго. I раскажу маме і тату, што я таксама хачу слухаць гісторыі ў гасьцёўні.
Брат засьмяяўся. «Не, Рыта. Ты мусіш спытаць у мяне, ці можна табе ў гасьцёўню».
«Але чаму? — зьдзівілася Рыта. — Чаму я старэйшая, а бацькі яшчэ старэйшыя, а ўсё вырашаеш ты?»
«Таму што мы ўсе любім цябе, Рыта, — сказаў малодшы брат. — А там, наверсе, ты памрэш».
«А што такое “памрэш”»? — спыталася Рыта.
Малодшы брат засьмяяўся.
«Глядзі, — сказаў ён. — Глядзі на мае пальцы».
Ён выставіў наперад два пальцы, указальны і сярэдні, і паставіў на нізкі шырокі стол, які, здавалася, вырастаў з падлогі.
Пальцы заварушыліся і пайшлі — нібы ногі нейкага сьмешнага чалавечка.
«Вось мы пачалі жыць, — паказаў брат бровамі на свае пальцы. —Жывем, жывем, жывем. Крочым. Крочыць весела...»
Пальцы бадзёра рухаліся па стале: раз-два, раз-два...
«А потым ужо ня так весела...»
Пальцы закульгалі.
«Апотым ужо й зусім цяжка... Мы стамі-і-іліся...»—зарумзаў малодшы брат так, нібы гэта пальцы скардзіліся на стому.
А потым пальцы нарэшце дайшлі да краю і ўпалі.
Рыта засьмяялася.
Калі малодшы брат сышоў, яна залезла на шырокі канатны масток, які быў нацягнуты пад стольлю, над канапай, заваленай мяккімі падушкамі.
«Глядзі, — сказала яна. — Вось я пачынаю ісьці. Раздва!»
I яна пайшла па канатным мастку.
А потым адпусьціла рукі і павалілася ў падушкі.
«Вось што такое сьмерць, — сказала яна камусьці, каго прыдумала толькі што. — Павалілася — і ўсё. Калі захацела, тады і павалілася».
Часам малодшы брат пакідаў дзьверы адчыненымі. Ён ішоў спаць, а за дзьвярыма Рыту чакала ноч. Яна не баялася, яна ўжо нічога не баялася з таго дня, як малодшы брат патлумачыў ёй, што такое сьмерць. Рыта ўспамінала, якія казкі расказваў ёй брат. Пераапраналася (у яе было так шмат розных апранахаў!), выходзіла ў цемру і падымалася па прыступках. Начны дом вітаў яе ціхім гудам лямпаў і рыпам знаёмых дзьвярэй. У кожных дзьвярэй была свая мова. I Рыта размаўляла зь дзьвярыма на іхных мовах — з аднымі яна рыпела гучна, пранізьліва, зь іншымі каркала, як варона, а зь некаторымі сьпявала. Яна жыла тут доўга. Яна ведала гэты дом, як свае пяць пальцаў. А можа, як толькі два? Указальны і сярэдні?
Калі малодшы брат расказаў ёй, што ў доме пасяліўся казачнік, Рыта падумала, што яму будзе прыемна даведацца, як ягоныя казкі слухаюць нават пад зямлёй. А яшчэ яна падумала, што лепш за ўсё гэта можна выявіць з дапамогай тэатру. А яшчэ лепей: танцу! I таму ўначы, калі малодшы брат, заміраючы ад нячутнага рогату, пакідаў дзьверы ў яе пакой адчыненымі, яна пачала прыходзіць да казачніка, які жыў на другім паверсе, і расказваць яму — няголасна, толькі целам і касьцюмам — як ёй падабаецца тое, што ён піша. Яна памятала, што сказала ёй маці: ніхто
ня мусіць ведаць, што ты жывеш тут. Бо інакш ты памрэш. Таму Рыта ніколі не паказвала казачніку свой твар. Хоць ёй вельмі хацелася!
Але аднойчы, калі яна зайшла ўначы ў пакой Госьця, яго не было на ложку. Рыта так пакрыўдзілася, што ўжо хацела штосьці зламаць. Напрыклад, разьбіць акно. Або — узрадавалася яна — можна было сесьці на пусты ложак і пасікаць.
I толькі яна сабралася гэта зьдзейсьніць, як казачнік выскачыў з-пад канапы і схапіўяе, паваліўшы на ложак. Ён садраў зь яе маску і паглядзеў ёй у твар. А яна паглядзела на яго. Яны ляжалі на ложку, амаль абняўшыся, і разумелі, як было б кепска, калі б у пакой зараз нехта ўвайшоў.
«Раскажы мне казку», — сказала Рыта.
«Добра, — прамовіў казачнік. — А потым ты мне».
Рыта кіўнула. I казачнік расказаў ёй пра хлопца і дзяўчыну, якія пайшлі ў кіно, а потым пабачылі, што побач зь імі ў пустой і цёмнай залі сядзіць галоўны пэрсанаж.
«Страшна», — сказала Рыта.
«А цяпер ты», — нагадаў ёй казачнік.
«А пра што ты хочаш?»
«Пра дзяўчыну, якая жыве пад зямлёй, — усьміхнуўся казачнік. — I пра дом, у якім усім камандуе яе малодшы брат».
«Ого, — сказала Рыта. — Здаецца, я ведаю адну такую дзяўчыну».
I яна расказала яму казку.
Калісьці Рыта жыла зусім не пад зямлёй. I нават зусім ня ў доме з чорнай брамай і высокімі надзейнымі сьценамі. Калісьці ў яе не было нават малодшага брата. Лягічна, пагадзіцеся? Калісьці ў кожнага з нас не было ні малодшага брата, ні малодшай сястры. Але потым яны аднекуль зьяўляюцца, маленькія, чырвоныя і крыклівыя. I растуць, растуць, растуць...
Калісьці Рыта з бацькамі жыла ў звычайнай кватэры на звычайнай вуліцы. Яна займалася танцамі, хадзіла ў школу
і нават мела свой пакойчык за кухняй. А яшчэ Рыта пісала апавяданьні. Яна сама ня ведала, як так выйшла. Можа, рэч была ў тым, што яе бацька любіў кнігі? 3 самага маленства Рыта звыклася, што ў доме жывуць кніжкі, тоўстыя і маленькія, дарослыя і для дзяцей, з карцінкамі і без, чужыя і свае. Кніжкі займалі палову іхнай кватэры. I Рыта, колькі сябе памятала, жыла сярод кніжак. Яна дыхала імі, яна спала зь імі, яна гуляла зь імі, спачатку як з кубікамі, а потым як зь лялькамі, яна рабіла іх сама з каляровай паперы, нітак і клею, яна не магла ўявіць, што недзе ў сьвеце бывае інакш.
У бацькі быў кабінэт, большую частку якога займалі кнігі, а на вольных месцах заўсёды сядзелі якія-небудзь Аўтары. Яны сядзелі ў бацькі з ранку да ночы, а почасту і ўсю ноч да раніцы, яны курылі і пілі віно, і Рыта чула праз сон: кнігі, кнігі, кнігі, кнігі... «Мая новая кніга...», гаварыў які-небудзь Аўтар... «Ваша новая кніга...», казаўбацька, то з захапленьнем, то раздражнёна, то дзелавіта. Асабліва Рыце спадабалася, калі нейкі з Аўтараў сказаў бацьку: «Што мы ўсё пра мяне ды пра мяне... Я ж не якісьці там нарцыс. Давайце пагаворым пра вас. Як вам спадабалася мая новая кніга?» Рыта сьмяялася. Рыта ведала, што гэта і яе сьвет таксама. «Хто твой бацька, Рыта?» — пыталіся ў яе ў школе настаўнікі. «Ён выдавец», — казала яна.
«I за каго ж ён сябе выдае?» — сьмяяліся настаўнікі. Яны яшчэ ня ведалі, што бацька Рыты неўзабаве зробіцца самым вядомым у краіне чалавекам, які робіць для людзей кнігі. О, гэтыя недальнабачныя настаўнікі... Калі б хоць нехта зь іх паспрабаваў зазірнуць у будучыню... У тую самую будучыню, якую яны так няўмела малююць на чыстых душах сваіх вучняў.
Калі ёй споўнілася чатырнаццаць, яна набралася сьмеласьці і паказала бацьку свае гісторыі. Яна проста пакінула іх на стале ў ягоным кабінэце — стос паперы пад назвай «Гісторыі Рыты». Каб ён адразу ж зразумеў, хто Аўтар. Увечары бацька паклікаў яе да сябе.
«Я прачытаў твае гісторыі, — сказаў бацька. — Ты маеш талент. Але менавіта таму, што ты маеш яго, я мушу адгаварыць цябе пісаць далей. Бо я занадта добра ведаю, як робяцца Аўтарамі. Я не хачу для цябе такога лёсу, мая мілая Рыта. Калі я выдам тваю кніжку, усе скажуць, што ты проста карыстаешся сваім бацькам. Калі я ня выдам яе, ты праклянеш мяне і пойдзеш да іншага выдаўца. I калі ён выдасьць тваю кніжку, ты апынешся ў злым і цёмным сьвеце, дзе пануюць зайздрасьць, пыха і вечны сумнеў. Хіба я хачу такое долі сваёй дачцэ? Калі ласка, Рыта, займайся далей танцамі або тэатрам. Але не пішы болей, прашу цябе. Ты будзеш няшчаснай і ніколі ня выйдзеш замуж. А калі і выйдзеш, дык за няўдаліцу і алькаголіка. Ты разбурыш сваё жыцьцё».
КНІГІ ОНЛАЙН
