Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Я...»
«Я! Ты нават не здагадваешся, што пастаўлена на кон! Дзе ты вучыўся пісаць гісторыі? Якую адукацыю атрымаў? Хто твае настаўнікі? Іх няма! Няма! Няма!»
Я пабачыў, што ён ужо не кантралюе сябе. Ён быў шчыры ў сваёй пагардзе і сваёй нянавісьці да мяне — і я быў удзячны яму за гэта. Бо я адчуў у ім чалавека, проста нешчасьлівага чалавека — і я працягнуў руку, каб яго супакоіць. На імгненьне мне здалося, што мы зь ім падобныя, такія падобныя і блізкія, як ні з кім у гэтым прыціхлым доме, які, здавалася, прыслухоўваўся цяпер да нас і нечага чакаў.
«Ты нікчэмнасьць! Зь якога перапуду ты вырашыў, што можаш расказваць гісторыі? Хто сказаў табе, што ты маеш права?»
«Я... Я думаў, гэта ад бога...» — вырвалася ў мяне.
«Ад Бога? Ах ты паскуда, — хутка загаварыў ён, схапіўшы мяне за горла. — Ты зьдзекуешся? Хто дазволіў табе бунтаваць? Хто дазволіў табе плесьці твае няздарныя казачкі ня з тым зачынам? Калі ты наступным разам не пачнеш новую гісторыйку з правільных словаў... Я зламлю табе руку».
«Ня трэба», — сказаў я.
«Якімі словамі ты пачнеш?»
«Міласэрны Бог», — сказаў я.
«Правільна, — прашаптаў ён. — Але наступнага разу ня будзе. Бо я бачу, што ты ўжо думаеш, як бы мяне падмануць. Вочкі бегаюць... Бегаюць вочкі. Гаспадар дазволіў мне правесьці з табой сёньня прафіляктычную гутарку і прасіў абысьціся з табой гуманна. Я ўсяго толькі выконваю ягонае даручэньне».
3 гэтымі словамі ён ударыў мяне ў вока. Я не пасьпеў ухіліцца. Я проста споўз на падлогу ад нечаканасьці і схапіўся за твар. Ён штурхануў мяне нагой — і я паваліўся ніцма, раскінуўшы рукі. I тады ён наступіў мне на пальцы. Магчыма, я закрычаў — бо на сходах пачуліся крокі.
«Спадзяюся, ты зразумеў мяне», — Артэміюш паляпаў мяне па шчацэ і хутка пайшоў у канец калідора, дзе зьнік у цемры, нібы яго й не было.
А да мяне ўжо ішла па сходах Маргуся. Яна дапамагла мне падняцца і адвяла ў пакой. Мілая Маргуся! Яна зьбегала ў прыбіральню па ваду, прынесла лекі, паклала мяне на ложак і села побач.
«Божа! Хто зрабіў гэта?» — спытала яна.
Я прамаўчаў, стрымліваючы сьлёзы.
«Вы маўчыце, бо думаеце, што я і сама цудоўна ведаю хто, — сказала Маргуся, прыкладваючы мне да пальцаў лёд. — На шчасьце, пералому няма. Так, я ведаю, хто гэта. Артэміюш. Так?»
Я вырваў руку і адвярнуўся да сьцяны.
«Мне вельмі падабаюцца вашыя гісторыі, — мякка сказала Маргуся і памазала нечым мне каля вока. — Кожную ноч я засынаю з радаснай і дзіўнай думкай, што заўтра пачую наступную. У вас так файна выходзіць. I кожная гісторыя не падобная да папярэдняй. Я яшчэ ніколі ня чула, каб нехта мог кожны дзень дарыць людзям па новай казцы — ды яшчэ па такой неверагоднай».
«Я не дару іх, — сказаў я. — Была б мая воля, я б заняўся нечым зусім іншым. Я проста адпрацоўваю пазыку. Хіба вы ня ведаеце?»
«Ведаю, — уздыхнула Маргуся. — Вы лічыце, што гэта няўдзячная і ганебная праца. Для вас гэта вялікі цяжар. Амаль рабства. Вы хочаце хутчэй пазбавіцца яго і выйсьці на волю. I тут вы памыляецеся. Бо гэта зусім ня так. Пастаўцеся да вашай сытуацыі інакш. Лічыце, што... Што вы проста ў часовым карантыне».
«Ха-ха», — усьміхнуўся я зь нянавісьцю.
«Вы сьмеяцеся, гэта добра, — сказала Маргуся. — I паверце, вам вельмі пашанцавала з гаспадаром. I нават калі на вас ляжыць такая адказнасьць — прыміце яе. Яна дасьць вам значна больш, чым вы думаеце».
«Ох... Вы гаворыце загадкамі, мілая Маргуся, — сказаў я. — Але вам гэта пасуе».
Легкадумнае і наіўнае дзяўчо, яна спрабавала мяне суцешыць. Нібыта яна магла ведаць, што такое быць Вінавайцам. Бяспраўным Вінавайцам, які ня мае нічога, а мусіць аддаваць усё.
«Мой дарагі казачнік... — яна пагладзіла мяне па галаве, і мне так захацелася пацалаваць яе ласкавую руку. — Нам з вамі вьшала жыць у эпоху вялікіх зьменаў Нам пашанцавала, разумееце? Раней, чытаючы кнігі пра мінулыя часы, я зайздросьціла нашым продкам. Яны перажылі войны і рэвалюцыі, эпідэміі і распад імпэрый! А мы, думала я, а як жа мы? Што засталося ад гісторыі нам, на нашай pecHaft маленькай Высыіе? Вялікія Зьмены ўжо на падыходзе, і я чакаю іх з трымценьнем у сэрцы. He сумуйце й вы, мой казачнік. Калі вы і праўда здольны на тое, каб расказаць нам усе гэтыя гісторыі да канца... Усё будзе добра. Вы нават не ўяўляеце як, але ўсё будзе вельмі добра, паверце».
«А вы — вы ўяўляеце?» — спытаў я з выклікам. He, яе нельга было цалаваць, гэтую цудоўную руку, якая ледзь дакраналася да маіх рэдкіх сівых валасоў. Ня гэтага чакала
ад мяне Маргуся. Яна хацела быць маім сябрам. Яна хацела пагаварыць са мной. He, я ня меў права цалаваць яе ў гэты момант.
«Вы і праўда не пісалі раней казак? — спытала яна, прыбраўшы руку, бо нешта адчула, нейкую маю нядобрую, нетаварыскую прагнасьць да яе. — Вы прыдумляеце іх так, нібы займаліся гэтым усё жыцьцё. Казкі — вашае пакліканьне!»
«Глупства», — сказаў я.
«Чаму?»
Я ажно прысеў на ложку.
«Таму што я сур’ёзны аўтар! Разумееце, мілае вы, добрае маё дзяўчо? Усё жыцьцё я мару напісаць вялікі, сур’ёзны рэалістычны раман! Раман пра жывых людзей, пра іх боль і праблемы, раман, у якім усё будзе як у рэальным жыцьці! Раман, дзе людзі будуць гаварыць і адчуваць так, як яны гавораць і адчуваюць насамрэч! Кнігу, дзе ня будзе ні містыкі, ні чараўніцтва, ні фантастыкі! Нічога, ніякіх дурных цудаў! He антыўтопію і не... Раман пра нашае сёньня, пра тое, што нам баліць! А замест гэтага чамусьці вымушаны год за годам выдумляць нейкія неверагодныя рэчы, пісаць пра будучыню, майстраваць пэрсанажаў, якіх не бывае — і забаўляць вас усіх казкамі! Я не разумею чаму, Маргуся! Я не разумею, як так сталася! Нават калі я сплачу гэты вар’яцкі доўг — дзе гарантыя, што ўжо празь месяц я не пачну расказваць новыя казкі, іншыя казкі іншым людзям, а мой вялікі і сур’ёзны рэалістычны раман так і застанецца марай! Далёкай і недасяжнай марай!»
Боль у руцэ і пякучы сьверб на скуле не давалі мне спыніцца, яны круцілі маім языком і прымушалі выплёўваць усё новыя і новыя папрокі самому сабе. I тут Маргуся сама супакоіла маю няшчасную душу. Яна нахілілася і пацалавала мяне ў вусны. Лёгка і хутка — а потым адсунулася ад мяне, скінула туфлікі і з сумным выглядам падцягнула пад сябе ногі. Я памкнуўся да яе, але яна спыніла мяне пырхлівым рухам пальцаў.
«Даруйце Артэміюшу, — сказала яна. — Калі ласка, даруйце. Я ведаю, гэта цяжка зрабіць. Але вы расказваеце TaKin гісторыі, што я думаю, у вас атрымаецца яму дараваць. Ен вельмі злы і вельмі няшчасны чалавек. Яго можна зразумець. Ён зайздросьціць вам таму, што... Ен хвалюецца. Перажывае. Бо ён...»
«Ну?»
«Таму што ў яго самога нічога ня выйшла. ЕІекалі гаспадар літасьціва дазволіў яму расказаць другую гісторыю пасьля першай, падараваў яму яшчэ адзін шанец. Але ў яго нічога ня выйшла. Ягоныя казкі было нецікава слухаць. Пасьля другой гісторыі Артэміюшу далі выбар: сысьці з гэтага дому вінавайцам або адпрацаваць пазыку работай у садзе і гаражы. I ён застаўся, зрабіўся слугой. Божа міласэрны... Я ня мусіла расказваць Вам пра гэта».
Дык вось яно што, падумаў я, значыць, я мог знацца з Артэмііошам і раней, а ён са мною... Я ліхаманкава пачаў перабіраць усіх сваіх знаёмых, якіх бачыў на фуршэтах і прэзэнтацыях, на фэстывалях і на прэміяльных цырымоніях. Хтосьці зь іх і праўда раз-пораз зыіікаў, зьяўляліся новыя твары, новыя імёны, але хутка зьнікалі і яны. Але праўда была ў тым, што я ніколі не запамінаў іх, ні тых, хто зьяўляўся, ні зьніклых; я ніколі не цікавіўся тымі, хто называў мяне калегам. Я ставіўся да ўсяго гэтага народзіка зь ягонымі патугамі на талент з глыбокай пагардай, да каго з болыпай, да каго зь меншай, але — з пагардай. I розьніца была толькі ў тым, што пагарду да адных я мусіў прыхоўваць, а да іншых яе можна было дэманстраваць адкрыта, бо тыя другія не маглі мне ні адпомсьціць, ні нашкодзіць. I вось як яно выйшла.
«А вы, Маргуся?»
«Я?»
«Як сюды трапілі вы?» — спытаў я, прысунуўшыся да яе.
«Я і так нагаварыла вам лішняга... — сказала Маргуся і ўстала. — Ведаеце што. Я хацела папрасіць вас зрабіць нешта незаконнае».
«Добра, — сказаў я. — Пасьля таго, што зрабіў Артэміюш, я з радасьцю парушу законы гэтага жорсткага дому».
«Хадземце са мной», — і я паслухмяна выйшаў за ёй у калідор. Мы спусьціліся на першы паверх, цёмны і зусім чужы, бо там прыбралі і стол, і маё крэсла, і адсунулі цяжкія фіранкі, упусьціўшы начныя водбліскі і брэх сабакаў. Маргуся пацягнула мяне далей, па калідоры, у нейкі незнаёмы пакой, шчыльна зачыніла дзьверы і ўключыла сьвятло.
У тым пакоі стаялі толькі стэляжы, поўныя розных хімічных сродкаў для праньня, чысткі і прыбіраньня, ды ўсялякія ночвы, мётлы і пыласосы. А каля сьцяны паблісквалі дзьве пральныя машыны.
«Я доўга наважвалася, а потым падумала, што лепш зрабіць гэта з вамі... — сказала Маргуся. — Бо вы ж лепш ведаеце, што гэта такое і як яно робіцца».
«Што? Пра што вы, мілая Маргуся?»
«Пра тое, што мы зараз зробім. Пачуўшы вашую казку, я мару паўтарыць подзьвіг Ромуся. А вы, мабыць, рабілі гэта ўжо тысячу разоў. Ці прынамсі адзін, праўда? Так і бачу вас, як вы засунулі галаву ў пральную машыну і вашая сьпіна ўздрыгвае ад страху... Такі паважаны чалавек і ў такой позе... I як вам не было страшна, што вас засыіеюць?»
I яна засьмяялася.
«Я ніколі, чуеце, ні-ко-лі не засоўваў галаву ў пральную машыну», — сказаў я.
«Як? — яна ажно абурылася, яна не паверыла мне, яна засланіла ад мяне тыя клятыя машыны, нібы я падмануў яе і зганіў іх. — А як жа гісторыя пра Ромуся? Вы ж ня проста так яе напісалі? Гэта ж вы яе напісалі?»
«Гісторыю напісаў я. Але для таго, каб яе напісаць, мне ня трэба было засоўваць у машыну галаву. Я ўявіў гэта сабе, вось і ўсё».
«Але вы апісалі ўсё так... Нібы пісалі пра сябе!»
«Дарагая Маргуся, паверце, нічога з таго, пра што я расказваў гаспадару і вам усім, ніколі не здаралася са мной.
Гэта ня мае ніякага значэньня: праўда, няпраўда... Важна мець фантазію, фантазію, стыль і свабоду, вось і ўсё...»
«А я ўсё роўна зраблю гэта, — сказала Маргуся. — Зараз жа. I вас прымушу. Вы абавязаныя даведацца, што насамрэч бывае, калі засоўваеш галаву ў пральную машыну. Давайце па чарзе. Спачатку вы».
Я неахвотна стаў на калені і... Я зрабіў гэта.
КНІГІ ОНЛАЙН
