Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Які ж чалавек ваш дзядулечка, дай яму бог здароўя. Пры ім у пад’езьдзе і парадак, і чысьціня, ён так пра нас дбае,
што мы ў яго як у анёла пад пахаю... Здаецца, стары чалавек, а зрок арліны, а сіла як на двух маладых. I да таго ж інтэлігентны, усё ведае, усё і ўсіх, адразу відаць — начальнік. Вы паглядзіце, што ў двары робіцца — рай на зямлі. Аўсё ён, сваімі рукамі. Пашанцавала вам зтакім дзедам...»
3 таго часу ўсе ў пад’езьдзе зь Міколам віталіся, і ён пачуваўся не раўнуючы нейкім Кім Чэн Ынам. Мінуў тыдзень, пачаліся іспыты — і Мікола сам зьдзівіўся, як лёгка яму ўсё далося. Яго прынялі! Яны зь Дзядулем адзначылі гэта на кухні, зьеўшы курыцу, якую Дзядуля сам запёк у духоўцы. Быў пагодны вечар, яны выпілі па кілішку, Мікола чуў, як размаўляюць на бальконе супрацьлеглага дома суседзі, ляніва мацюкаючыся і абмяркоўваючы футбол. За футболам пайшла палітыка, потым эканоміка, потым пачалі кпіць зь нейкага знаёмага. Мікола хацеў зачыніць акно, каб ня чуць чужых, дый дурнаватых, зьдзеклівых размоваў, але Дзядуля напаўголасу кінуў:
«Пакінь як ёсьць!»
I гэта быў загад, якога нельга было не паслухацца.
Ён зьезьдзіў да бацькоў, а пад самы канец жніўня вярнуўся ў свой пакой, дзе ўсё яму было ўжо знаёма. Пачалася вучоба, аднолькавыя раніцы, усё больш цёмныя, дажджлівыя й зімныя, доўгія лекцыі, нудныя сэмінары, вуліцы, што рабіліся пакрысе ўсё карацейшымі, нэрвовыя, кепска апранутыя выкладчыкі... Яны зь Дзядулем бачыліся толькі ўвечары, разам елі, але гаварылі міжсобку мала, бо вучыцца ва ўнівэры — гэта ня семкі лушчыць. I займала тая вучоба Міколу ажно да зімы, калі ў ягоным студэнцкім жыцьці зьявіліся неўпрыкмет, адно за адным, Кампанія, Яна і Паэт.
Кампанія сабралася невялікая, але Мікола быў у ёй сваім чалавекам — упершыню ён быў для некага сваім у гэтай вялізнай сталіцы, калі не лічыць Дзядулю. Дый ці быў ён сваім для Дзядулі? Гэта, як кажуць, яшчэ вялікае пытаньне. А для гэтай тройцы — быў! У кампанію ўваходзілі ягоныя сакурсьнікі Юз, высокі і з доўгімі валасамі
хлопец, які граў на гітары, вечна паўп’яны Віталь (з націскам на першым складзе), які пісаў тым ня менш годныя вершы, і Лёнчык, ад якога Мікола даведаўся, што ў сьвеце ёсьць і іншыя літаратуры, апрача роднай, і як важна ведаць хоць адну замежную мову, каб чытаць файныя кніжкі ў арыгіналах. Сустракаючыся перад парамі, яны не згаворваючыся ішлі на піва, а потым бадзяліся па туманным горадзе, абмяркоўваючы тое, што напісалі і прачыталі, і ніхто не хацеўдумаць пра сэсію, а сэсія набліжалася, і Мікола думаў абыякава: неяк здам.
АЯе... Яе звалі Алеська, іяна быласталічная: прыгожая, крутая, вясёлая і модная. Алеська вучылася ў ягонай групе, але Мікола нават падумаць ня мог, каб зь ёй пазнаёміцца і пагаварыць. Ён толькі глядзеў на яе і адчуваў, які ён рыхлы, бясформенны, ня варты нічыёй увагі, нецікавы, некрасамоўны, недарэчны ды недаразввіты. Бо Алеська... Алеська была поўнай супрацьлегласьцю яму — ладная, эфэктная, зь ясным голасам і адважным позіркам, заўсёды дасьціпная і наогул — каралева. I прыхільнікаў у каралевы была процьма, і былі прыхільнікі ня зь іхнага філфаку, а ўсе нейкія дзелавыя, старэйшыя, чакалі яе каля ганку пасьля лекцый, і Мікола апраўдваў сябе тым, што таму ён і прагульвае заняткі: каб ня бачыць, як яна цалуецца зь імі ў шчочкі і сыходзіць у свой горад, свой уласны, жывы і яркі, зусім ня ў той, дзе жыў ён.
А Паэта іхная кампанія сустрэла выпадкова, у нейкай кнайпе. Паэт пачуў, пра што яны балакаюць, навастрыў вушы, падышоў — і яны пазналі яго. Пазналі! Гэта быў стары з бліскучымі вачыма і ўскудлачанай шавялюрай, жывы клясык, кніжкі якога ведалі ўсе, хто вучыўся на філфаку. Паэт папрасіў іх пачытаць — і Мікола пасаромеўся, а Віталь — не. Паэт пахваліў іх, яны купілі яму піва і сотачку, а ён сказаў, каб прыходзілі ў госьці, даў адрас. Яны і прыйшлі — прынесвлі каньяку, скінуліся ўсе трое, і засядзеліся да ночы, размаўляючы пра Радзіму і пра раманы,
пра палітыку і пра паэзію, пра ўнівэрсытэт, дзе Паэта ўсе ведалі, і пра гісторыю, якая ўжо цяпер прымала Паэта ў сваё беспакойнае ўлоньне. А яшчэ пра горад, дзе яны цяпер усе жылі — і Паэт расказваў пра тое, якім гэты горад быў у пару яго маладосьці, якія вершы тады пісаў ён і як баяўся не дажыць да моманту, калі зможа расказаць усё гэта маладым талентам. Мікола ў той вечар добра захмялеў і прачытаў Паэту сваё — і Паэт пахваліў. Пахваліў, ня ведаючы — а мо й ведаючы, ды бласлаўляючы — што канчаткова пераканаў Міколу забыцца на вучобу і прысьвяціць сябе наіўным вершыкам ды дзіўным кніжачкам.
Так і мінуў сьнежань, а за ім і студзень, Мікола неяк здаў усе іспыты і залікі, бо ўсё давалася яму лёгка, а вось Юз, Віталь і Лёнчык мусілі пераздаваць кожны па два-тры прадметы. Мікола зьезьдзіў да бацькоў, а калі вярнуўся, дык меў сур’ёзную размову зь Дзядулем.
«А скажы, галубок, што гэта?»
«Кніжкі».
«Дык не на роднай жа мове?»
«Не».
«А дзе ж ты іх узяў?»
«Сябры далі».
«Яны што ж, іншаземцы, сябры твае? Замежныя студэнты?»
«Ды што вы, Дзядуля, такія кніжкі ў любой кнігарні прадаюцца».
«У любой? А гэта што?»
«Гэта мне адзін паэт падпісаў, аўтограф ягоны».
«Што за паэт?»
Мікола расказаў Дзядулю пра Паэта — маючы нейкае бясьсільнае адчуваньне, што расказвае нешта ня тое, ня так, не пра галоўнае, а як расказаць пра галоўнае, ён ня ведаў.
«Ну вы ж павінны былі пра яго чуць, ён знакаміты».
«Трэба будзе, пачую».
«Каму трэба, Дзядуля?»
«Каму трэба, той сам раскажа».
Кожнага вечара Мікола зачыняўся ў сваім пакоі і клаўся на ложак з ноўтбукам, які падаравалі яму бацькі. Рабіў выгляд, што вучыцца — а сам перапісваўся з сваёй незвычайнай Кампаніяй, дзе кожны быў свой і дзе кожны быў за ўсіх, Кампаніяй, дзе крытыкавалі так, што сьлёзы набягалі на вочы, але заўсёды канчалі размовы той самай фразай: «Мы яшчэ ім усім пакажам!»
Дзядуля ў гэты час сядзеў у сваім пакоі, шаргатаў паперай — ён выпісваў шмат газэтаў, Мікола й ня ведаў, што ёсьць яшчэ людзі, якія чытаюць папяровыя газэты, ды яшчэ ў такіх колькасьцях. А яшчэ Дзядулю прыходзілі папяровыя лісты — відаць, ён лістуецца са сваімі колішнімі саслужыўцамі, думаў Мікола, бачачы раніцай, як у дзірачках іхнай паштовай скрыні бялеюць новыя дасланыя капэрты.
А ў сакавіку здарылася тое, чаго Мікола зусім не чакаў — хоць і мусіў быць да такога гатовы. Неяк увечары, зьмерзлы і прастуджаны, бо грошы скончыліся і кампаніі не было дзе зьбірацца, апрача як у засьнежаных парках, Мікола падышоў да пад’езда, выплюнуў брыдкую жуйку, якой намагаўся хоць неяк прыглушыць перагар, паглядзеў у вокны Дзядулевай кватэры і зразумеў, што ў іх цёмна. Ён падняўся, адчыніў — а за сьпінай зьявілася суседка і сказала, што Дзядулю адвезьлі ў шпіталь на «хуткай дапамозе».
«Што гэта будзе?» — сказала суседка.
Мікола паехаў да Дзядулі, але той ляжаў непрытомны і ня мог гаварыць. Мікола вярнуўся ў пустую кватэру. Пастаяў перад дзьвярыма Дзядулевага пакоя, сам ня ведаў чаму. Ён памятаў правілы. Лёг спаць. Назаўтра замест лекцый памчаўся да Дзядулі — але і гэтым разам пагаварыць не ўдалося.
«Стан благі, — сказалі яму без асаблівых эмоцый. — Што вы хочаце. Стары чалавек. Вельмі стары».
Мікола сустрэўся з кампаніяй каля помніка Песьняру. Сакавіцкі мароз пагнаў іх у вялікі гандлёвы цэнтр, але там ім не было чым заняцца. Яны выйшлі пакурыць; ружовая фэя прадавала каля ўваходу гарачую кукурузу.
«Можам да мяне», — сказаў Мікола тое, што ўжо даўно круцілася на языку.
Праз паўгадзіны яны ўжо сядзелі на кухні, Мікола на Дзядулевым месцы, Юз на падлозе, Віталь на падваконьні, а Лёнчык там, дзе звычайна, апусьціўшы вочы ў талерку, моўчкі слухаў Дзядулю ягоны ўнук. Выпілі гарбаты, сагрэліся — і тут Міколу ў галаву ўдарыла свабода. Ён дастаў Дзядулеву бутэльку, разьліў тое, што было. «За нас, геніяў».
Ён ведаў, што парушыў адразу два правілы. Заставалася трэцяе.
Галасы іхныя рабіліся ўсё гучнейшымі; Мікола глядзеў на твары сваіх сяброў як скрозь каламутнае шкло. У галаве ягонай тупа стукала пытаньне: а як жа заўтра? Але заўтра было заўтра. Неяк усё мусіла вырашыцца. Яны пакурылі ў акно; Мікола пачуваўся п’яным. Ён ужо быў амаль упэўнены, што Дзядуля ня вернецца са шпіталя. Кампанія распаўзлася па кватэры — і вось ужо Віталь дайшоў да Дзядулевага пакоя і...
«Чакай», — сказаў Мікола.
«А што там?»
«Там можа быць гарэлачка», — сказаў Юз і адчыніў.
Проста так адчыніў дзьверы ў Дзядулеў пакой. Ды ня проста адчыніў, а зайшоў. Мікола хацеў нешта сказаць, але ягоныя госьці былі ўжо там, усярэдзіне, і Лёнчык азіраўся, прыгаворваючы: «Я яе за кілямэтар чую, тут яна, тут...»
Мікола ўвайшоў і, заміраючы ад таго, што яны нарабілі, агледзеўся.
Пакой быў абстаўлены бедна: жалезны ложак ды старая шафа, мапа на сьцяне, пісьмовы стол зь лямпай. У куце стаяла яшчэ адна шафа — невялікая, вузкая.
«А дзед твой хто быў?»
«Чаму — быў?»
«Ды канчай, Мікола, проста так кажуць: быў... Пра старых людзей», — сказаў Юз.
«Усё норм, — сказаў Мікола. — Проста... Можа, ён і праўда — быў. Можа, няма яго ўжо».
Лёнчык пачаў адчыняць шуфляды. Мікола хацеў даць яму па руках, а замест гэтага сам палез у нетры таго стала. Папкі, папкі, папкі...
«Глядзіце», — сказаў Лёнчык і выцягнуў аднекуль пісталет. Прыцэліўся ў Міколу, потым перавёў зброю на Юза, потым на Віталя.
«Баявы дзед!» — сказаў Віталь і ўпаў на падлогу, быццам яго застрэлілі напавал.
«У яго ордэн быў», — сказаў Мікола.
«Чаму быў? — спытаў п’яным голасам Юз, адчыняючы вузкую шафу ў куце. — Чалавек памірае, ордэн жыве».
Мікола падумаў, што Дзядуля, відаць, і ў шпіталі не здымае той пінжак з узнагародай. А Юз раптам засьвістаў і зьдзіўлена павярнуўся да іх:
«Ого!»
У вузкай шафе вісеўчорны скураны плашч, а пад ім: гімнасьцёрка з ромбікамі, сіняя фуражка, галіфэ. А ўнізе стаялі да бляску начышчаныя боты, ды так усё выглядала роўна, чыста ды ладна, нібы ў музэі за шклом.
«Няпросты ў цябе быў дзед...»
«Ды ну, паправіцца ён і заўтра будзе дома», — сказаў Мікола, адчуваючы, як страх камяком засеў у горле, замінае гаварыць, душыць прадчуваньнем расплаты. А Віталь знайшоў бутэльку — цэлую бутэльку горкай за шафай. Бутэлька выглядала незвычайна — этыкетка выцьвіла, літары на ёй пабляклі і сьцерліся, дый корак быў такі, якіх не пабачыш на нармальнай тары.
КНІГІ ОНЛАЙН
