Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Я хачу, каб ён застаўся!» — пагрозьліва крыкнуў малы павіян, седзячы на маіх каленях, саскочыў і паказаў пальцам на мой апухлы твар. Маці паклікала яго, але ён апусьціўся на падлогу і схапіў сваю малпу, што ляжала, як труп, пад канапай.
«Можа, ты і маеш рацыю, — пахітаў галавой купец. — Але даруй мне, мой верны Артэміюш. Гісторыя пра Дзядулю
і Міколу нам спадабалася, і мы ўжо нецярпліва чакаем, што начуем заўтра».
«Тады дазволю сабе сказаць нешта, не зьвязанае наўпрост з казкай, — бліснуў вачыма Артэміюш. — Як мог гэты нікчэмны чалавек наляцець на сьцяну, калі ў калідоры наверсе ўвесь час гарыць сьвятло? Ён што, быў п’яны? Здаецца, у гэтым доме не дазволена наліваць віно гасьцям без дазволу гаспадароў? Можа, гэта Маргуся падзялілася зь ім запасамі, пашкадаваўшы свайго ўлюбёнца? I яшчэ... Паглядзіце на яго. Ён трымае келіх правай рукой і наогул цудоўна дае сабе зь ёй рады. Хіба ён ляўшун? Здаецца, ён падмануў нас. Зноў падмануў».
«Можа, ён амбідэкстэр», — сказала Маргуся, а ў самой вусны дрыжалі так, нібы яна зараз заплача.
«Адкуль ты ведаеш? — злавесна ўсьміхнуўся Артэміюш. — Праверыла на сабе?»
Маргуся закрыла твар рукамі, але тут жа авалодала сабой, і я быў у захапленьні ад яе цьвёрдасьці.
«А што да віна... — сказала яна абурана. — Я клянуся, што не давала яму ні кроплі. Я толькі аказала казачніку першую дапамогу, узяўшы аптэчку, якая стаіць у мяне на кухні!»
«Я веру табе, дзіця маё, — сказаў купец. — Ты зрабіла ўсё, як і належыць добрай служцы. Ня плач. Што за соплі? Толькі гэтага нам пе хапала. Артэміюш, зараз жа папрасі ў Маргусі прабачэньня».
«Вашая воля для мяне закон, — сказаў Артэміюш. — Прыношу свае прабачэньні, Маргуся, я дазволіў сабе лііпняе».
Маргуся, тым ня менш, зноў залілася сьлязьмі.
«Ну до, до, — сказаў купец. — Маргуся, табе плацяць не за тое, каб ты разьлівалася тут травеньскімі дажджамі. Налі лепш віна мне і гаспадыні і пастарайся не разбавіць яго сваімі салёнымі кроплямі. Сёньня мы пачулі сёмую казку. Мінуў тыдзень з таго дня, як наш казачнік цепіыць нас сваім талентам. Гэта нямала. Я падумаў, што мушу ўзнагародзіць цябе, небарака. Сёныія я зазірнуў у твой пакой і зьдзівіўся,
які ён пусты і голы. Маргуся, пастаў казачніку на стол кветку, вось тую, што стаіць на этажэрцы. Няхай яе цьвет і сакавітая зеляніна саграваюць яму сэрца і натхняюць на новыя гісторыі. А віна яму больш не палівай, інакш ён зробіцца лянівы і тупаваты, як усе творцы, калі яны маюць больш, чым заслугоўваюць. Дабранач усім, хто жыве ў маім доме, і не дазваляйце дробным звадам псаваць тую цудоўную ўтульнасьць, якую мы ўсе разам у ім ствараем».
Купец і жонка чокнуліся. Маргуся ўзяла з этажэркі кветку ў аранжавым гаршку і паднялася са мной. Увайшоўшы, я сеў на ложак, а яна паставіла гаршчок на стол. Кветка і праўда адразу ж ажывіла маю ўбогую кельлю.
«Як яна называецца?»
«Гэта фіялка, — сказала Маргуся. — Хіба вы ня ведаеце?» «Я не абазнапы ў іншаземных расьлінах».
«Як дзіўна, — уздыхнула Маргуся, прысеўшы побач са мной. — Я думала, такі чалавек, як вы... Чалавек, які расказвае гісторыі... Вы мусіце ведаць усе назвы расьлін і жывёлаў, дзе б яны ні жылі і якія б дзіўныя назвы ні мелі. Вы мусіце ведаць вельмі шмат, вы ж...»
«Я мала што ведаю пра гэты сьвет, — сказаў я. — А пра гэты дом яшчэ меней. Вы, Маргуся, значна больш абазнаны за мяпе чалавек. Вы ўсёведная ў параўнаньні са мною. Раскажыце ж мне гісторыю. Толькі не прыдуманую, а рэальную. Проста падзяліцеся са мной тым, што ведаеце. Што тут адбываецца, у гэтым доме? Хто ўсе гэтыя людзі? I што за сьмешны тыгр наведвае мяне ўначы? Дый, пэўна ж, ня толькі мяне».
«Не, — сказала Маргуся. — Я не магу. He цяпер. He. Скажу вам толькі, што мне здаецца, ён больш ня прыйдзе, ваш тыгр».
«Чаму?»
«Прыйдзе нехта іншы. Так заўсёды бывае».
Я пацягнуўся, каб нацалаваць яе, а сам... А сам паваліў бедную Маргусю на ложак. Сам ня ведаю, якая сіла пры-
мусіла мяне зрабіць гэта — а можа, усё залежала не ад мяне, можа, гэта зусім іншая сіла апанавала нас і прымусіла Маргусю апусьціцца перада мной і падставіць сваю шыю пад мае вузкія, згаладалыя, гульлівыя вусны.
Яна ўскочыла, расчырванелая і зьбянтэжаная.
«Хвала Справядліваму Ладу, — зашаптала яна, — што не забівае нас болып за ціхае слова. Хвала Высьпе, па якой мы ўсе жывем, хоць маглі б нарадзіцца зусім на іншай зямлі. Хвала Часу, які дазваляе нам слухаць іншых людзей у ціхай сваёй непрыкметнасьці».
«Хвала, — адгукнуўся я. — Вечная Хвала. Маргуся...»
Але яна выскачыла з пакоя, на хаду завязваючы свавольны фартушок.
ГіСТОРЫЯ ВОСЬМАЯ
ПЕРШЫ ПУЦЬ, ПЕРШАЯ ПЛЯТФОРМА
Стылы тамбур страсянуўся й замёр; цёмнае акно злавіла ў кадр ліхтар на пэроне і ўжо не выпускала. Стопкран на месцы, завучаныя рухі, скрыгат: раз-і-два-і-тры, прыехалі — на пэрон вывалілася жалезная раскладная лесьвічка, завісла над сьнегам, страшна. Страшна, бо нага адна, толькі адна нага! Нага ў высокім боце першая ступіла на прыступкі кароткага трапа — і каля вагона вырасла яна.
Правадніца.
У сінім шынялі з пагонамі, у шапцы сіняй, з-пад якой — пасма асьветленых хіміяй валасоў; самавітая гаспадыня нечай будучай бессані, пастырка сонных пасажыраў. Высыпалася на пэрон разам са сьнегам, які прыліп на дзьверы вагона. Правадніца-прывід.
...На гэтай маленькай станцыі цягнік спыніўся толькі на пару хвілін. Пасажыры спалі, ніхто ня выйшаў нат’ пакурыць, з закупораных купэ чуўся хітраваты храп. Сны пасажыраў перамешваліся між сабой у адзін вялікі і сіні, як шынель правадніцы, Сон; час ад часу ў канцы вагона нехта тэатральна стагнаў. Голас зь неба прысьпешыў пусты вакзал: першы пуць, першая плятформа. Правадніца строга паглядзела на ліхтар, чакаючы сьвістка.
Пасажыр зьявіўся ў той самы момант, калі сьвісток праляцеў уздоўж саставу і яна ўжо зьбіралася падымацца ў вагон. «Пашпарт». Пасажыр быў невысокі, захутаны ў шалік да самага носа, з торбай, зашпіленай на маланку. Яна сказала яму месца — ён шмыгнуў носам і шмыгануў па лесьвічцы ў вагон.
Скрыгат, тры-два-адзін-паехалі... Стоп-кран на месцы, скоры поезд, стылы тамбур, такая работа. Натоплены смуродлівы сьвет, стомленае штучнае сьвятло. Цягнік крануўся, ліхтар прабег трохі — і адстаў, застаўся. Правадніца зірнула ў праход: пасажыр баязьліва зірнуў на яе, рвануў ручку купэйных дзьвярэй і зьнік унутры.
Цягнік разганяўся. Правадніца села каля акна, зьняла шапку і шынель. За акном паблішчала трохі — і зноў пачалася ноч.
Яна адчыніла прыбіральні, паправіла доўгі дыванок, ссунула калідорныя фіранкі. Колы калацілі ёй у пяты — яна прысела на сядзеньне, наверсе спала яе Сьвета, ранішняя правадніца, цягнік імчаў скрозь завею, зімовыя вёскі ляцелі з-пад колаў, справа і зьлева.
Ёй падалося, што нехта прабег па калідоры. 3 другога канца — і да яе. Крокі рабіліся ўсё гучнейшыя — і раптам сьціхлі. Нібы дзіця тупала, тупала — і не дабегла, схавалася, спужалася. Правадніца вызірнула ў праход, але там не было нікога. Толькі прыглушанае сьвятло — і доўгі рад зачыненых дзьвярэй.
Яна не любіла, калі пасажыры ня спалі. Ноччу ў цягніку трэба спаць. Няма больш бессэнсоўных размоваў, чым трызьненьне пасажыраў у начным вагоне. Няма болып бязглуздых позіркаў, чым тыя, што глядзяць у чыгуначнуто ноч, быццам спрабуючы нешта там разгадаць. Але гэты вагон, яе вагон, вагон № 5 — быў правільны. Спалі ўсе — бо ўсе ведалі старую ісьціну: хуткасьць цягніка наўпрост залежыць ад таго, ці сьпяць пасажыры. А хто ня можа спаць — мусіць рабіць выгляд. Ляжаць у цемры, паралі-
заваны няспынным ляскатам, і лічыць дні, грошы, твары, словы, лічыць і чакаць прыбыцьця.
Правадніца вярнулася на месца. Але варта было ёй прысесьці, якяна зноўпачула гукі ўканцы вагона. Яна выйшла, рашуча і ўладна — але праход зноў быў пусты. Толькі фіранкі калыхаліся ў такт колам. Правадніца павольна прайшла ўздоўж усіх купэ — але там былі толькі храп і стогн, сон і начная матэматыка. Усё было ў парадку. Усё было разьбітае на пары, верх-ніз, верх-ніз. Цягнік працаваў, сэрцы рухаліся, у вокнах мільгала ноч. Правадніца замерла ўсярэдзіне вагона, прыслухоўваючыся.
Яна мела добры слых. Недзе паблізу нешта штурхалі, цяжка дыхаючы — а потым пачуўся гук, які яна ня зблытала б ні зь якім іншым на сьвеце. Гук маланкі, якую зашпільваюць.
Гук ішоў з таго самага купэ, куды зайшоў яе апошні пасажыр. Яна ведала, што ён там адзін, усё купэ было ягонае — пашанцавала. Зараз ён выйдзе, пойдзе ў прыбіральню, а потым здасца: далучыцца да Вялікага Сну. Тады і яна зможа падрамаць крыху ў сябе. За дзьвярыма купэ дыхалі так цяжка, быццам пасажыр быў цяжка хворы. Правадніца вырашыла пачакаць, стала крыху воддаль: зараз ён выйдзе, і яна праверыць, ці ўсё ў яго ў парадку.
Але пасажыр не выходзіў. Дыханьне сьціхла. Улёгся. «Ну і чорт з табой», — падумала правадніца трохі пакрыўджана і пайшла да сябе. I толькі яна села каля акна — у нетрах вагона пачуўся прыдушаны крык і нехта забарабаніў у сьценку. Яна ўскочыла і вызірнула. Нікога. Зноў схадзіла да таго самага купэ — у ім было ціха.
Яна асьцярожна пагрукала, але ёй ніхто не адказаў. Можа, пасажыр заснуў, а мо затаіўся. Правадніца пастаяла трохі і вярнулася да сябе, вырашыўшы больш не праймацца дзіўнымі гукамі. Цягнік упэўнена ляцеў наперад.
Напэўна, яна і праўда задрамала. Сьветка звычна пахропвала наверсе, яе нага ў цёплай вязанай шкарпэтцы высунулася з-пад коўдры, на шкарпэтцы быў геамэтрычны
малюнак — і гэты малюнак, на які правадніца атупела глядзела, закруціўся перад ёй, нібы падхоплены завірухай, ён памнажаўся і мігцеў, павялічваўся і зноў памяншаўся. Толькі калі правадніца з намаганьнем адплюшчыла вочы, малюнак зноў неахвотна вярнуўся на месца. Сьветка перавярнулася на другі бок, паліца рыпнула. Нехта тармасіў правадніцу за плячо. Яна падняла асавелыя вочы — перад ёй стаяў той самы пасажыр, што зайшоў на апошняй маленькай станцыі.
«Чаму вы не сьпіцё?» — сказала правадніца, ледзь варушачы вуснамі.
«Прабачце», — сказаў ён, азіраючыся.
«Трэба спаць».
«Я парэзаў палец, — сказаў пасажыр, хаваючы вочы. — Ці няма ў вас бінту? А яшчэ б ёду і ваты».
«Палец? Як вы маглі яго парэзаць? — спытала правадніца, падымаючыся. —Аб што? Ох...»
«Сам ня ведаю, як так выйшла», — таропка прамовіў пасажыр, схапіўшыся за ўказальны палец правай рукі.
КНІГІ ОНЛАЙН
