Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
Саід С. глядзеў на рухі жанчыны і сабакі — і ў яго пачала кружыцца галава. Перад вачыма ўзьніклі каляровыя рыбкі: залатая, смарагдавая, фіялетавая, зялёная... I яшчэ адна. Зусім чужая рыбка. Ён ніколі ня еў такой. Зусім белая рыбка плавала вакол яго галавы і прымервалася, каб упіцца ў вока вострымі дробнымі зубамі. Саід С. перавёў позірк на чалавека, які стрыг пазногці. Той апусьціўся на кукішкі і пацёрся сьпінай аб ногі сьледчага.
«Рыбкі, — сказаў чалавек, які стрыг пазногці. — У вас дома рыбкі. Я адчуваю пах сушаных чарвячкоў. Бачыце, Саід Іванавіч, мы тут таксама сьледчыя. He зьвяртайце ўвагі. Я не ўкушу вас. Мне проста трэба трошкі адпачыць».
«Вядома, — сказаў Саід С., і голас ягоны быў нібы чужы. — He саромцеся. Я тут па справе. Мяне не цікавіць ваша асабістае жыцьцё. Я проста хачу даведацца праўду. А потым я паеду і ўсё забуду».
Уначы яны сядзелі на прасторнай тэрасе гэтага нічым не прыкметнага катэджа. Чалавек, які стрыг пазногці, жанчына, якая размаўляла з Салазарам, і сьледчы Саід С.
«Віктар Ж. і праўда выйшаў з кватэры, — стомлена сказала жанчына. — Выйшаў у плашчы, узяўшы толькі кашалёк і тэлефон. Але ён вярнуўся. Вярнуўся і ўзяў цяжкую гантэлю, якая ржавела на бальконе. Сабака пабег за ім. Віктар Ж. увайшоўу спальню і пабачыў, як Аглая П. набірае на тэлефоне нечы нумар. Аглая П. стаяла да яго сьпінай. Сабака быў паміж імі, ён прадчуваў нядобрае. Калі шчыра, ён заўжды падазраваў, што Віктар Ж. кепскі чалавек. Сабака хацеў спыніць бяду. Але не пасьпеў. Віктар Ж. выцяў жонку гантэляй па галаве, і яна ўпала. Сабака лічыць, што Віктар Ж. быў у стане афэкту, у яго быў прыступ рэўнасьці. Віктар не хацеў забіваць Аглаю, але ён не кантраляваў сябе. Аглая памерла на месцы. Віктар у жаху выскачыў з кватэры. Але гантэлю ўзяў з сабой. Сабака глядзеў у акно, як Віктар уцякае. Ліхтар гарэўярка...»
«Дзякую, — сказаў Саід С. — Вы вельмі дапамаглі сьледзтву. Цяпер мне ўсё зразумела. Як я магу вам аддзячыць?»
«Мая жонка не прымае ні грошай, ні падарункаў ад чужых людзей, — сказаў чалавек, які стрыг пазногці. — А яшчэ мы не бярэм нічога ад дзяржавы».
«Я ўдзячны вам, так бы мовіць, у прыватным парадку, — сказаў Саід С. — Што я магу зрабіць для вас?»
«Ня думаю, што мы яшчэ сустрэнемся, — спакойна сказала жанчына. — Мы зьяжджаем, праўда?»
«Так, — сказаў чалавек, які стрыг пазногці. — Мы ня можам заставацца на адным месцы».
«Ці магуя... —сказаўСаід С. — ІДі магуязабраць сабаку дамоў?»
«На вашым месцы я б не рабіла гэтага, — сказала жанчына ў чорным. — Вам цяжка будзе жыць з істотай, якая ведае пра вас больш, чым вы думаеце. Зрэшты, як хочаце».
Саід С. яшчэ раз падзякаваў і выйшаў у калідор. Салазар спаў, паклаўшы на сівыя, нібы срэбрам пасыпаныя лапы стомленую пысу. Ён шмат расказаў сёньня той разумнай самцы. Вельмі шмат... Значна больш, чым камусьці за апошні год. Ён усё зрабіў правільна. Ён ніколі не любіў Віктара Ж.
Браць да сябе Віктара Ж. было памылкай. Бедная Аглая.
Бедны Віктар Ж.
Салазар ведаў пра жыцьцё значна болып за гэтага нікчэмнага чалавека, якога прывяла некалі ў дом цудоўная Аглая. Салазар бачыў у сваім жыцьці вельмі шмат. Бачыў — і чуў. Вясёлых жанчын, якія прыходзілі, калі Віктар быў на працы, лашчылі Салазара за шыяй і абмяркоўвалі, які ж лапух гэты Аглаін муж. Іншых сабакаў, якіх прыводзілі тыя дагледжаныя жанчыны. Таропкіх і няўклюдных мужчын, якіх Аглая запрашала дамоў, калі Віктара Ж. не было. Спачатку быў адзін, потым другі, а нядаўна зьявіўся трэці. Гэтаму трэцяму яна і званіла тады, уся ў сьлязах, калі Віктар сышоў. Званіла, каб паскардзіцца на лёс. Званіла, просячы дапамогі.
Гэты трэці прыехаў — і забіў яе. Забіў, варта было ёй адвярнуцца. Салазар даўно папярэджваў Аглаю, што гэты трэці — сьлізкі чалавек, што ён пахне крывёй і вар’яцтвам, што сувязь зь ім не давядзе да дабра. Але яна ня чула. Цалавала Салазара ў пысу — і ня чула.
Гэты трэці пасварыўся з Аглаяй. Аглаі не спадабаліся ягоныя суцяшэньні, у якіх ён зайшоў занадта далёка. I гэты трэці, апантаны пажадай, забіў яе — як толькі яна адвярнулася.
Тады, на ложку, ён укусіў гада за нагу. Але той ударыў Салазара па галаве нечым цяжкім. I аглушаны Салазар нічога ня мог зрабіць. Ён ачуняў, калі ўсё ўжо было скончана.
Бедная Аглая.
Салазар вырашыў, што знойдзе забойцу — і адпомсьціць. Салазар запомніў ягоны пах. А пакуль што ён скеп-
тычна паглядзеў на чалавека, які ўзяў у руку ягоны павадок, і падумаў, што жыцьцё падобнае да дарогі дамоў.
Доўгай начной дарогі дамоў.
Яшчэ не дачытаўшы ім новую гісторыю, я ўжо адчуваў, што мяне чакае трыюмф. У гэтым не было ніякіх сумневаў. Я займаўся пісьменствам ня першы год; о не! я ведаў розныя хітрыкі, з дапамогай якіх можна даведацца рэакцыю слухачоў. Прамовіўшы: «Ён не любіў Віктара Ж.», я скасавурыў вочы на публіку: яны слухалі мяне, затаіўшы дыханьне — і па іх уважлівых тварах я зразумеў, што ім хочацца толькі аднаго — каб гісторыя скончылася і яны выдыхнулі.
Я зачыніў ноўтбук і абвёў іх вачыма з наўмыснай абыякавасьцю — і кожны зь іх выглядаў так, нібы хацеў патлумачыць мне і падказаць тое, што я сам прыдумаў дзеля іхнай пацехі. Слабыя, вартыя шкадаваньня людзі... Як жа лёгка зачараваць вас звычайнымі словамі — дастаткова толькі ўмець расставіць іх у патрэбным парадку.
Купец ня вытрымаў першы:
«Ах ты суччын сын!»
Ён выглядаў так, нібы хацеў пацалаваць мяне.
«Ты сам разумееш, што напісаў? Гэтай гісторыяй пра старога сабаку ты пераплюнуў наш улюбёны “Маўзалей”! Маргуся, нясі віно! Наш небарака заслужыў шкляначку чырвонага!»
Радасная Маргуся кінулася па бутэльку.
«Які дэтэктыў! — бушаваў купец. — Якая жарсьць і якая таямніца! Мы да канца ня ведалі адказу, ці вінаваты гэты Віктар Жэ! А калі ўпэўніліся, што ведаем — ты элегантна абвёў нас вакол пальца! Ну і вечар! Што ж, чагосьці такога я і чакаў ад цябе, мой любы! Маргуся! Дзе ты ходзіш! За такую гісторыю варта выпіць! А калі ня выпіць, дык сэрцы
павыскокваюць у нас з грудзей! Скажы ты, дарагая, бо ў мяне няма словаў!»
«Па шчырасьці, і я не магу іх знайсьці, — адгукнулася жонка купца. — 3 таго вечара, як я пачула аповед Жоўтае Малпы, я не хвалявалася так, як сёньня. Здаецца, нічога асаблівага, проста дэтэктыў. Але ён зроблены па-майстэрску. Дэтэктыў-казка... Думаю, мы ўсе мусім падзякаваць Ta66, казачнік. Налі нам, Маргуся, і сабе таксама. Але перад тым, як выпіць, я мяркую, варта ўзнагародзіць цябе воплескамі. Павер, наш казачнік, у гэтым доме яны гучаць упершыню. Прынамсі, у гонар чужога чалавека...»
1 жонка купца адклала ў бок сваю паравую машынку ды паволі, з усьмешкай пачала адлічваць удары. Далонь аб далонь, далонь аб далонь. Клач, матч, квач... Нібы дзіўны скураны ківач пачаў адлічваць раптам мае дні, а ня проста нейкая там стрэлачка-палачка. Але вось і купец далучыўся, смачпа чвякаючы шырокімі каўшамі сваіх вялікіх рук, звонка падхапіла Маргуся, забіў ручкамі, як быццам яго ў азадак укалолі, сын купца... Я паглядзеў на Артэміюша — ён таксама пляскаў з адсутным выглядам, суха і холадна, нібы выконваючы дурны загад.
Але ж авацыя. Гэта была авацыя, чорт мяне бяры. Я з годнасьцю ўстаў і лёгка, нязмушана пакланіўся. Магчыма, гэта было ўжо занадта — бо раптам яны нібы працьверазелі, і воплескі ўмомант змоўклі.
«I ўсё ж — хораша... Усё ж хораша...» — прамармытаў купец, абдымаючы жонку.
Маргуся глядзела на мяне поўнымі радасьці вачыма, твар яе сьвяціўся. Ёй хацелася нешта сказаць, але ніхто не даваў ёй слова. Я падміргнуў ёй.
«Ня ведаю, ня ведаю, — сказаў купец. — Але мне здаецца, ты шмат чаму навучыўся ў маім доме. Хай адсохне твая татарская галава, калі ты ўпотай шкадуеш пра нашую дамову, мой бедны вінавайца! Маргуся, як ты думаеш? Здаецца, ты не дарма адорвала яго пяшчотнымі паглядамі?»
Маргусіны шчокі заліліся непрыемнай, нейкай занадта ўжо відавочнай чырваныпо — і ўсё ж яна дражніла мяне, гэтая вычварэнская чырвань. Я сядзеў на сваім крэсьле, ня здольны адвесьці вачэй ад яе нібы нарысаванага хараства, і думаў пра тое, што ў мяне і праўда ўсё атрымалася.
Як заўжды ў хвіліны трыюмфу, я пачаў успамінаць, як жа ў мяне напісалася тое, што прынесла мне гэтую заслужаную славу. Напісалася? О не, я не любіў гэтае слова. Быццам яно неяк само напісалася... He, не само! Гэта напісаў я, я! Вось гэтымі рукамі!
Як жа я мучыўся, з самага сьвітанку... Як праклінаў сябе за апатыю... Я ня мог напісаць ні слова ажно да пяці гадзін вечара. Я проста сядзеў і тупа грыз пазногці. Я быў пусты, я быў у пастцы! Я быў ніхто. Мне заставалася ўсяго пара гадзін, каб прыдумаць казку і перанесьці яе на халодны экран ноўтбука. Усяго пара гадзін! Дзіўныя пульсы імкнулі зь мяне, галава гарэла, у роце перасохла, ныла ў жываце... Я меў цьмяную, зусім не адшліфаваную ідэю гісторыі — але як перадаць яе словамі, я ня ведаў. Проста сядзеў увесь дзсі іь за сталом і думаў, які я няздара і хлус. Я слухаў, як грае ў двары на сваім расьпешчаным д’ябальскім «пакардзе» дзікун-Артэміюш, я ўзіраўся ў фіялку, якую паставіла Маргуся на мой працоўны стол, фіялку ў аранжавым гаршку — быццам фіялка магла дапамагчы мне ператварыць у словы ўсё тое бясформеннае і крохкае, што я пасыіеў надумаць, усё тое, што ніяк не магло зрабіцца Творам — але зрабілася. Фантастыка!
Пакуль я думаў, піто рабіць, і ўжо рыхтаваўся маральна да гаііьбы, якая мяне чакала, фіялка на маім стале пасьпела перажыць мноства пераўтварэныіяў. Япа пабыла словам «фіялка», словам, пазбаўленым значэньняў, проста пустым словам — і я гадзіну дзівіўся, як сьмешна і бязглузда выглядаюць словы, калі ўспрымаць іх як набор гукаў і ня больш. Фіялка... Фі-ял-ка. Што за лухта? Кветка. К-в-е-тк-а. О, мільёны, мільёны кветак згнілі ў сотнях тысячаў тэкстаў. I што? Хіба фіялка перастала быць фіялкай, а кветка
кветкай? Анягож! Сьвет жыве сабе спакойна бяз нашай mobbl Расьліны растуць, жывёлы жывуць, людзі лютуюць, сьмерць прымірае, дым дыміць, пара паруе, любоў любіць, а голад агаляе ўсіх, і словы, і людзей, і падзеі, пазбаўляе ўсё ад лішніх значэньняў.
О, мова... Фіялка — гэта ілюзія фіялкі! Мова — ілюзія мовы! Кветка — ды няма ніякай кветкі! Толькі нешта, што паўзе зь зямлі і задыхаецца ад голаду і смагі, варта толькі прыродзе трошкі зьбіцца з рытму. А я хіба — ня кветка? А купец? А сып купца? Нават Артэміюш — і той: кветка. Кавун, які некалі ўпадзе на зямлю, перапоўнены салодкай зайздрасьцю.
КНІГІ ОНЛАЙН
