Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Кожны можа плесьці прыгожыя карункі, калі яго навучыць, — сказаў Артэміюш, усьміхаючыся так, нібы выбачаўся перад купцом за сваю прынцыповасьць. — Але за карункамі словаў звычайна хаваецца пустата. Аўтар вырашыў прадэманстраваць нам, як ён умее абыходзіцца са стылямі і вышываць крыжыкам. Але што ён хацеў сказаць? Дзе ягоны боль, дзе ён сам у гэтым неўразумелым, каламутным тэксьце? Мы падымаем карункавы абрусок — а пад ім
нічога. Дык нашто было дрыготкім голасам абвяшчаць, што зараз мы пабачым нешта неверагоднае? Нам абяцалі цуд а далі толькі трошкі панылага гукапісу і, як вы слушна заўважылі, пане гаспадару, старога, вытхлага, прагорклага экспрэсіянізму».
«Ну, іншага адказу я ад цябе не чакаў, — сказаў купец. Дзякуй, моіі верны Артэміюш. Ты такі прадказалыіы, што ўжо за гэта табе варта паставіць помнік на даху нашага дома, хай усе бачаць: тут жыве самы кемлівы Слуга ў горадзе. He крыўдуй... Сыне мой дарагі, што скажаіп ты? Ты — галоўны слухач гэтых дзіўных гісторый. Ці зразумеў ты казку, якую пачуў? Кожны вечар я дзіўлюся, гледзячы на цябе, бо гісторыі, якія мы слухаем, надта складаныя нават для дарослага чалавека, але табе, я гляджу, яны зусім не падаюцца заблытанымі. Бачу, яны табе нечым нават дарагія...»
Сын купца махнуў рукой, і купец адразу ж замоўк.
«Ты! — сказаў малы. — Ты абяцаў мне чыгунку! Ты забыўся пра падарунак!»
«Прабач, — твар купца начырванеў. — Чыгунка будзе! Абяцаю!»
«А ён, — сын купца паказаў на мяне пальцам. — Ён ніколі не забываецца расказаць мне гісторыю. Хто з вас лепш трымае слова?»
«Сынку! — узмаліўся купец. — Чыгунка будзе! Ох, дурная мая галава...»
«Дурная галава-а! — засьпяваў сын купца, ухапіўшы малпу за лапы і завёўшы вакол мяне карагод. — Дурная галава-а!»
«Ты любіш ягоныя казкі... — задумаўся купец. — Хто б мог падумаць. Часам мне здаецца, што наш казачнік наўмысна прыдумляе іх так, каб ты нічога не зразумеў і сказаў парэшце: годзе, выгані яго і прывядзі новага. О, мой сыне... У тваёй галаве расьце вялікі розум — і цябе чакае вялікая слава, што ўзьнясе цябе да самых нябёсаў».
Сын купца нэрвова засьмяяўся і запоўз пад маё крэсла.
«Слухай жа мяне ўважліва, вінавайца, — сказаў купец. — Сёньня ў офісе мне расказалі, што цябе шукае твая няшчасная маці. Шанаваць бацькоў — сьвяты доўг кожнага чалавека, нават грэшніка: забойцы, злодзея або, як у тваім выпадку, вялікага вінавайцы. Пазвані зараз жа любай матцы, скажы ёй, што ты жывы і здаровы, распавядзі пра свае посьпехі і паабяцай, што вы пабачыцеся ўжо менш чым празь месяц. Вось тэлефон. Звані!»
Сэрца маё сьціснулася, калі я пачуў словы купца. Адвярнуўшыся ад іх, маіх катаў, маёй новай сям’і, маіх крытыкаў і маіх прыхільнікаў, я набраў нумар маці, які ведаў на памяць. Я прыклаў трубку да вуха і цярпліва чакаў, калі яна дакульгае да тэлефона. Я не гаварыў зь ёй ужо год.
О, мая мілая мама... Ты ніколі не любіла, калі я спазьняўся. Памятаю, як ты казала мне па тэлефоне, калі я ехаў да цябе ў госьці: толькі прыяжджай, калі на дварэ яшчэ відно! Быў у мамы гэткі пункцік: сустракацца трэба ўдзень. «Мама, — іранізаваў я, — у цябе што, электрычнасьці дома няма? He пры лучыне ж жывем!» А яшчэ: бульба. «Бульба ж астыне», — казала ты роспачна, прыводзячы гэта як неаспрэчны аргумэнт супраць маіх спазьненьняў. Зорнае неба над галавой і бульба на пліце — два кантрапункты, маміна філязофія. Дзе яно цяпер — далёкае, крохкае, цудоўнае...
На шчасьце, неўзабаве я пачуў яе дрогкі, цёплы, мілы голас.
«Усё добра, мама, — сказаў я, спыняючы яе бясконцыя пытаньні, якія сыпаліся адно за адным, лашчачы мой слых. — Я пішу новую кнігу, якая прынясе мне грошы, свабоду і радасьць. He, цяпер я ня дома, я ўдзельнічаю ў фэстывалі за мяжой, чытаю свае тэксты добрым людзям. Я здаровы і вясёлы, чуеш, якая радасьць напаўняе мяне? Вакол таленавітыя і вольныя людзі, якія зычаць мне толькі дабра і ўдачы, я атрымаю агромністы ганарар і тады прыеду да цябе зь вялікім тортам. “Ленінградзкім”, як ты любіш! I мы вып’ем па кропельцы віна і паставім старую кружэлку
з італійскай папсой, і ўспомнім старыя часы. Я добра апрануты, усе мне зайздросьцяць, жанчыны глядзяць на мяне зь пяшчотай, а ўсе мужчыны хочуць быць маімі сябрамі. Пра мяне пішуць самыя вядомыя сайты, ты можаш пачытаць, калі ўключыш кампутар, і паказаць тваім старым сяброўкам мае партрэты, зробленыя найлепшымі фатографамі. Няхай сяброўкі зайздросьцяць і дзівяцца: як мог вырасьці такі цудоўны чалавек з нашага абібока, неслуха і вар’ята? Няхай усе ганарацца табою так, як ты ганарышся мною, мілая мама. Спадзяюся, і ты здаровая і жывеш у цеплыні і дабрабыце, мая мамачка. Хутка мы пабачымся, і я абдыму цябе моцна і аддана, як ты любіш. У цябе ўсё ў парадку? Можа, даслаць табе грошай? Мама? Мама?»
«Вось і добра, — сказаў купец, калі я аддаў яму трубку. — Хлусьня, усё хлусьня... Але нашым бацькам патрэбная такая хлусьня, каб яны дажылі свае дні ў спакоі і шчасьці. Ці ты маеш нешта супраць маіх развагаў?»
«Я згодны з вамі, пане купец, — сказаў я. — Блізкім, слабым і пагарджаным ніколі ня варта казаць усю праўду. Праўду варта казаць моцным і надзеленым уладай. Начальству. Генэралам. Багацеям. Усім тым, хто ня хоча яе чуць. Але навошта праўда тым, хто і так зь ёй жыве? Казкі для іх важнейшыя за праўду».
«А ў тваіх словах нешта ёсьць, — зь цікавасьцю зірнуў на мяне купец. — Эх, вінавайца, усё магло стацца зусім інакш. I мы маглі б весьці гутарку ў зусім іншых абставінах. Добра. Заўтра я дашлю тваёй маці грошы, скажу, што яны ад цябе. А ты ідзі і думай над новай гісторыяй. Мы пачулі восем і хочам яшчэ тузін, ды яшчэ дзесяць, ды яшчэ адну! Ідзі ж нарэшце спаць — і памятай маю дабрыню!»
ГіСТОРЫЯ ДЗЯВЯТАЯ
НАШДОБРЫ
СТАРЫ САЛАЗАР
Сабака пачаў выць а трэцяй гадзіне ночы. Ён усё выў і выў, выцягваючы суседзяў зь іхных сарамлівых сноў: першай прачнулася старая за сьцяной пакоя, дзе ён сядзеў, паставіўшы на ложак сівыя лапы; прачнулася — і заварочалася, зайшлася шапатлівымі праклёнамі. Потым прачнулася дзіця зьверху, зараўло ад страху, падняліся бацькі, забегалі — пачулі: вые, вылаяліся. Сусед зьнізу прадраў вочы, выйшаў пакурыць на балькон, задраў галаву — у кватэры, дзе выў сабака, гарэла сьвятло.
«Зноў гэтыя сабаку аднаго дома кінулі», — сказала жонка мужу справа за сьценкай.
«Я ж іх увечары бачыў, — сказаў муж. — Дома былі».
«Значыць, самі дрыхнуць у навушніках, а сабака вые. Вось жа парачка. Свалачэй кусок. Ім пофіг, а мне галава баліць».
«Трэба зь імі разабрацца», — вырашыў муж. Неахвотна вылез з ложка, накінуў спартовы касьцюм, сунуў ногі ў TanKi. Выйшаў на пляцоўку, пазваніў у тыя дзьверы, за якімі выводзіў жаласьлівыя песьні сабака. Ніхто не адчыніў.
«Можа, і праўда зьехалі», — сказаў муж, вярнуўшыся.
«Ну як так можна, а?»
Прыйшла раніца, але сабака працягваў выць. Голас ягоны рабіўся ўсё болын хрыпаты і надрыўны. Суседзі ўсталі і пайшлі на работу. Пайшлі ня ўсе — тыя, хто застаўся дома, увесь дзень чулі сабачае выцьцё праз тонкія сьцены. А потым нехта з суседзяў вярнуўся з работы, увайшоў у пад’езд, зноў наткнуўся на чортавы енкі беднага сабакі, што даносіліся з-за дзьвярэй, мацюкнуўся — і выклікаў міліцыю. Міліцыя дзьвярэй ламаць ня стала, але пазваніла гаспадарам на мабільныя: спачатку Аглаі П. Стоячы каля дзьвярэй зачыненай кватэры, у якой няспынна выў сабака, міліцыянты і суседзі пачулі, як унутры зазваніў тэлефон. Аглая П. не здымала трубку. Яе тэлефон быў у кватэры, а яна не здымала трубку — і гэта ўжо само па сабе было падазрона. Пазванілі другому гаспадару — мужу Аглаі П. Віктару Ж. Але і той чамусь не падымаў. Пазванілі Аглаі П. на работу — там сказалі, што яна сёньня на працоўным месцы не зьяўлялася. Пазванілі на работу Віктару Ж. — тая самая карціна.
Што робяць у такіх выпадках? Чакаюць. Сабака выў. Міліцыя зьехала, а той сусед, што абяцаў разабрацца, вырашыўдзейнічаць. Пералез праз балькон, зазірнуў у вокны кватэры, дзе жылі Аглая зь Віктарам — і пабачыў пакой, у якім гарэла сьвятло, а ў пакоі Аглаю, што нерухома ляжала на ложку ў дзіўнай позе, тварам у падушку. А перад ёй, паставіўшы белыя лапы на край ложка і выцягнуўшы пысу, сядзеў сабака і выў.
Увечары прыехалі людзі ў форме, са зброяй і ўзламалі дзьверы. Сабака не хацеў іх пускаць, брахаў, загарадзіўшы праход, шчэрыў гнілаватыя зубы — яго ледзь не застрэлілі. Але неяк супакоілі, пакарміўшы, надзелі ашыйнік і прывязалі да батарэі. Аглая была мёртвая з учарашняга вечара. Нехта выцяў яе па галаве ззаду тупым прадметам. Ніякіх сьлядоў Віктара Ж. у кватэры не было — апрача ягоных рэчаў, акуратна разьвешаных у шафе, апрача той дробязі, якую называюць прыладамі гігіены, апрача ягоных кніг і ягонага ноўтбука, які адразу ж адправілі на экспэртызу.
Віктара Ж. знайшлі ўначы на вакзале. Ён сядзеў у залі чаканьня, жаваў сасіску ў цесьце і піў распушчальную каву. Білета на цягнік у яго не было. Яны з Аглаяй пасварыліся ў той вечар, патлумачыў Віктар Ж. Моцна пасварыліся. Вырашылі разысьціся. Вырашылі, што ня могуць больш разам. Крычалі адно аднамуўтвар...
I ён сышоў. А ісьці яму не было куды. Ноч ён прабавіў, бадзяючыся па горадзе, удзень сядзеў у кавярнях, купіў сабе кнігу. А калі сьцямнела, прыйшоў на вакзал і пачаў чытаць. Ён ня ведаў, што яму рабіць.
He, ён не забіваў. Ён нікога не забіваў. А пагатоў Аглаю, якую ён кахаў больш за ўсё на сьвеце.
Гэтага ня можа быць. Няможаняможаняможаняможа.
Гэта ня ён і гэтага ня можа быць і гэта ня ён.
Яго прывезьлі ў пустую кватэру, дзе па скамечанай прасьціне яшчэ можна было ўгадаць, у якім месцы ляжала Аглая. Сабака вітаў яго радасным, крыху дакорлівым брэхам. Віктар Ж. апусьціўся на кукішкі, сабака тыцнуўся пысай яму ў далоні і ціха забурчаў. Віктар Ж. пагладзіў яго за вушамі і заплакаў.
«Салазар, — сказаў ён. — Наш стары Салазар... Як жа так?»
Саід С. быў сьледчым у гэтай справе. Саід С. быў чыстакроўны беларус, нягледзячы на імя, абазнаныя людзі казалі, што ў яго карані беларускіх татараў, якія пасяліліся некалі ў ВКЛ і змагаліся разам з нашымі продкамі пад Грунвальдам, але Саід С. ніколі ня чуў, каб у ягоным родзе былі мусульмане. Саід С. меў блакітныя вочы і сьветлыя валасы, белую скуру, якая ўлетку чырванела і злазіла ад загару, і славянскі нос. Ісьцінны арыец! Ягоная старая маці сама ня памятала, чаму яго назвалі Саідам. А бацька, які, магчыма, здолеў бы ўсё патлумачыць, даўно памёр ад раку. Саід С. ніколі не задумваўся над тым, каб памяняць імя. Ён лічыў, што калі маці і бацька далі яго табе, яны лепш ведалі, якое імя прынясе сыну шчасьце. Саід С. бачыў забі-
КНІГІ ОНЛАЙН
