Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Вось, трымайце», — сказала правадніца і выдала яму ўсё, што ён прасіў. Ён схапіў вялікі шмат ваты, амаль усю, якая была ў аптэчцы, і забраў цэлую ўпакоўку бінту.
«I кладзіцеся спаць, — сказала правадніца наўздагон. — Хто сьпіць, у таго і пальцы цэлыя, і радзімкі».
Ён прабурчаў нешта, не азіраючыся, яна чула, як за ім зачыніліся дзьверы купэ. Відаць, каўбасу рэзаў, падумала правадніца, супакойваючыся. Такое бывае. Зойдзе чалавек сярод ночы, і нападзе на яго жор. Дастаў у цемры нож і каўбасу, хацеў адрэзаць — і па пальцы. Па пальцы! Яна захуталася ў коўдру і зачыніла дзьверы. Сьветка штосьці прамармытала ў сьне. Хвіліны ляцелі, як сьнег — усё новыя і новыя, і ноч не канчалася; колькі яна паспала? Усяго чвэрць гадзіны.
«Усё ў парадку?» — спытала Сьветка зьверху.
«Пасажыр палец парэзаў, — сказала правадніца. — Сьпі».
«А-а...» — сказала Сьветка і зноўзасапла.
Правадніца заплюшчыла вочы. Нага над ёй пагойдвалася. Яна спускалася ўсё ніжэй і ніжэй, вось ужо і да падлогі дабралася, доўгая, доўгая нага ў цёплай шкарпэтцы. Правадніца глядзела на гэтую нагу, якая нібы ткала сама сябе ў душным цьмяным сьвятле, робячыся ўсё даўжэйшай. Hara раздражняла яе. Нага дрыжала. Правадніца ня вытрымала і схапіла тую невыносна доўгую нагу, схавала пад сваёй коўдрай, нага не зьмяшчалася, правадніца пачала яе складваць, нага згіналася — але разгіналася зноў, і тады правадніца вырашыла перавязаць яе шпагатам, дастала вяроўку, абвіла, засунула сабе пад форменны пінжак, абхапіла рукамі — якая ж я тоўстая, падумала яна, у мяне пуза, пуза, цёплае тоўстае пуза. Калі правадніца была маленькая, яна жыла там, дзе напрыканцы лета вырасталі вялізныя гарбузы — і яны зь дзяўчаткамі засоўвалі іх сабе пад майкі і кашулькі, цёплыя, нагрэтыя сонцам пузатыя гарбузы...
Яна прачнулася злая і нібы ачмураная дурным газам. У дзьверы купэ нехта грукаў. Правадніца адчыніла іх рыўком. Той самы пасажыр стаяў перад ёй, ліхаманкава азіраючыся, ён дыхаў так цяжка, нібы зараз аддасьць Богу душу. На ягоным твары быў сьвежы шнар, адкуль сачылася кроў, а швэдар быў разадраны на грудзях. Пасажыр схапіўся за край дзьвярэй і хрыпата прамовіў:
«Прабачце! Ці няма ў вас трохі сьпірту? I яшчэ нажа, добрага нажа...»
«Што з вамі?»
«Усё добра... Проста я крыху прыхварэў».
«Мужчына! — сказала правадніца, спрабуючы сфакусаваць на ім зрок. Але вочы зьліпаліся, яна бачыла толькі шнар на ягонай шчацэ, глыбокі, доўгі, сьвежы — і дзірку на швэдры. — Мужчына! Я ж сказала вам, што трэба спаць! Ноч!»
«Прашу вас, — горача загаварыў ён. — Нож і сьпірт. I яшчэ ваты! Дайце мне гэта, і я пайду спаць. Гэта важна! Дапамажыце мне!»
«А што здарылася? Вы там каўбасу ясьцё? Ці чым займаецеся?»
«Каўбасу, каўбасу! — з палёгкай падхапіў пасажыр. — Я прыхварэў і таму такі неасьцярожны. Абяцаю вам, усё хутка скончыцца!»
«Гэтак у аптэчцы нічога не застанецца, — прамармытала злосна правадніца. — А калі раптам яшчэ хтосьці так парэжацца? Сьпірту ў мяне няма, з чаго вы ўзялі... Вось перакіс вадароду, вось вата. А нож я вам ня дам. Калі трэба, прынясіце, я сама парэжу, раз ужо вы гэткі бязрукі».
«Нож! — узмаліўся пасажыр і ўкленчыў. — Я прынясу вам яго праз хвіліну! Абяцаю!»
Ён схапіў нож і бутэлечку, а яшчэ вату — і пабег да сябе. Правадніца хацела дагнаць яго, але ногі яе зрабіліся ватныя, яна павалілася на лаўку і спалохана зразумела, што ў яе кружыцца галава.
«Што са мной», — падумала правадніца, хапаючыся за Сьветчыну нагу, якая калыхалася ў паветры, але так і не змагла яе злавіць.
На дзіва, пасажыр і праўда вярнуўся. Аддаў ёй нож і пабег да сябе. Правадніца цяжка зглынула і схапілася за поручань. Недзе ў іх са Сьветкай быў каньяк. На ўсялякі пажарны. Правадніца знайшла яго за палітом. Зрабіла вялікі глыток і выйшла ў злавесна, зеленавата асьветлены вагонны калідор. Спатыкаючыся, знайшла купэ, у якім схаваўся начны пасажыр. За дзьвярыма чуліся гукі маўклівай барацьбы — быццам двое барукаліся, натыкаючыся на паліцы, або, хто ведае, двое каханкаў не маглі суняць раптоўную жарсьць.
Правадніца ўладна пагрукала. Пачуўся здушаны крык, іўсё змоўкла.
Яна пагрукала яшчэ раз, абураная, бясьсільная, змагаючыся з вачыма, якія сьлеплі з кожнай сэкундай.
«Хто там?» — сказаў спалоханы голас.
«Адчыніце! У вас усё ў парадку? Чаму вы не сьпіцё?» — выціснула зь сябе правадніца.
Дзьверы паволі рассунуліся. Яна зазірнула ў цёмнае купэ. Сьвятло калідора выхапіла бледны твар пасажыра, які сядзеў, засланяючы сьпінай столік, і сьціскаў палец.
«Чаму вы не сьпіцё?»
«Не магу, — прахрыпеў пасажыр. — Але абяцаю, я засну, ужо зусім хутка».
«Засталася пара гадзін, — цяжка рухаючы языком, сказала правадніца. — Што ў вас тут...»
Яна зазірнула ў купэ. Пасажыр не глядзеў на яе, ён глядзеў некуды ўверх, правадніца прасачыла за яго вачыма, але не пабачыла ў купэ больш нікога. За акном кружляла і білася ў шкло ноч. Цягнік ляцеў поўным ходам.
«Спаць, — сказала стомлена правадніца. — Вам трэба спаць».
«Добра, — сказаў пасажыр, ледзь стрымліваючы дрыготку. — Я зразумеў. Спаць».
Правадніца выйшла і зачыніла за сабой дзьверы. На доўгім вузкім дыванку ў калідоры чырванелі кроплі крыві. Яна нахілілася і ўпала — і праз імгненьне ўжо спала, проста на гэтым уздыбленым дыванку, па якім роўнай чарадою былі рассыпаныя плямы, спала, уткнуўшыся галавой у хвалі грубай тканіны. А наверсе ляцела па небе ноч, і цягнік лёгка ляцеў па раўніне, разразаючы сьнежныя віхуры.
Яна прачнулася ад таго, што яе нехта біў па шчоках. Правадніца адплюшчыла вочы — над ёй нахілілася Сьветка, непрыгожая, заспаная, з гнілым пахам з рота, у ружовай смузе, што мігцела над яе галавой, нібы карона.
«Ты што? — шаптала Сьветка, дапамагаючы ёй падняцца. — Дурная? Ты што разьлеглася? П’яная? Падымайся, зараз пасажыры прачнуцца, капец табе будзе!»
Правадніца, абапіраючыся на яе руку, паднялася. А тады, выпіўшы вады, усё расказала. Сьветка хутка апранулася — і яны, асьцярожна ступаючы, пайшлі да дзьвярэй, за якімі хаваўся падазроны пасажыр. Правадніца пацяг-
нула іх убок, а Сьветка бясстрашна ўвалілася, уварвалася, ускочыла ў гэтае дзіўнае купэ.
«Няма тут нікога», — расчаравана сказала яна.
Правадніца зазірнула і зразумела, што Сьветка кажа праўду. Купэ было пустое. За адчыненым акном пачынала віднець. Нерухомыя сьнежныя палі праступалі за акрываўленым шклом. На падлозе валялася зьдзьмутая, пустая торба. На сьветлай сьцяне цямнелі плямы, дэрматын сядзеньняў быў разадраны, нібы кіпцюрамі.
«Трэба начальніка клікаць», — сказала Сьветка, падставіўшы твар марознаму ветру, што струменіў з адчыненага акна.
Правадніца павярнулася, каб выйсьці. I тады яна пабачыла. Пабачыла ў акне калідора. Пабачыла, адсунула рыўком фіранку, паказала Сьветцы, і тая, як зачараваная, прыліпла да шыбы.
Высока-высока ў замерзлым небе, якое ружавела над імі, высока-высока, вышэй за ўсе пуці і плятформы, перабіраючы нагамі над першымі промнямі новага сонца, не адстаючы ад цягніка ні на крок і кранаючы валасамі празрыстую стратасфэру, у марозным паветры бег над анямелым сьветам агромністы, аголены, белы бог, народжаны ў пустой торбе — і валаскі на ягоных грудзях зьзялі і асыпаліся, нібы сьняжынкі.
Дакараючы сябе, я асьцярожна зачыніў ноўтбук і прыслухаўся да цішыні, якая апанавала маіх слухачоў. О, мне было за што дакараць сябе! За свой здрадніцкі голас — як я ні стараўся прачытаць апошнія радкі роўна, спакойна і ўрачыста, у голасе маім усё роўна праскочыла агідная патэтычнасьць; Божа міласэрны, што ж за слова прыдумалі людзі, каб назваць цябе — кожнага разу, калі яго вымаўляеш, пачуваешся
кепскім акторам! Ды за вадкія фарбы, якія я так і ня здолеў згусьціць — болей, болей трэба было напусьціць змроку ў мой аповед! Ды за дрыжыкі ў руках — мне падалося, усе іх заўважылі, ды за ляноту, што вымусіла мяне скончыць гісторыю раней, не памучыўшы публіку як сьлед інтрыгай. Ды яшчэ шмат за што...
Аднак усё сталася інакш, чым я думаў.
«Прыгожая казка, — сказаў купец. — Суцэльны экспрэсіянізм. Ты майстар вусьцішы і чараўнік слова, мой бедны вінавайца. Быў час, я жыў у беднасьці і мусіў часта вандраваць у пляцкартных цягніках, каб знайсьці ўдачу і прымусіць яе палюбіць мяне. Падчас тых падарожжаў я часта лавіў сябе на думцы, што чыгунка вартая таго, каб быць апетай у прыгожым пісьменстве. Яе пахі, гукі, сьвятло, яе задуха і сны, што тонуць у ёй — я сабраў цэлую калекцыю твораў пра чыгунку. He, я ня маю на ўвазе бібліятэку... Я зьбіраў толькі цытаты, якія найдакладней перадавалі мае адчуваньні. Мяркую, што твая гісторыя мела б гюўнае права заняць пачэснае месца ў маёй калекцыі».
«Не скажу, што мяне расчараваў канец, — прамовіла жонка купца. — Але... Я чакала іншай разьвязкі. He такой містычнай. I ўсё ж: я добра ўявіла сабе тую ноч у цягніку... I нават адчула сябе правадніцай. Ты зьдзівіў нас, казачнік. Зноў зьдзівіў нас. Ніколі не ўгадаеш, што за гісторыю ты падрыхтаваў нам. Твая праца хвалюе, такога са мной не здаралася ўжо даўно».
«Я памятаю, як ты чытала гэтага.... — сказаў купец, узяўшы жончыну руку і гуляючы зь яе пярсьцёнкамі. — Забыўся імя. Ты не магла заснуць, пакуль не дачытаеш яго кнігу да канца. Як жа яго звалі?»
«О, гэта было даўно... — сказала жонка купца, вызваляючы руку і запальваючы сваю электронную цыгарэту. — Тады я яшчэ курыла сапраўдны тытунь. J праўда, як жа звалі таго аўтара? Ня памятаю, не магу ўспомніць, імя растала ў памяці, як дым».
«Людзі маёй прафэсіі часта застаюцца без імя, — мякка сказаў я, супакоены іхнымі пахваламі. — Трэба напісаць шмат кніг, каб імя аўтара замацавалася ў сьвядомасьці чытача».
«Ну, табе няма чаго на гэта наракаць, — сказаў купец. — Калі мы заключылі з табой угоду, ты ўжо быў даволі вядомы аўтар. Але гэтую тваю кнігу мы выдадзім ананімна, бо таямніца прыцягвае людзей. Няхай гадаюць і спадзяюцца, што маё выдавецтва адкрыла новае імя. Людзям надакучылі старыя аўтарытэты, яны радуюцца, калі прыходзіць нехта малады й сьвежы, іх гэта хвалюе, а да таго ж яны бачаць пераемнасьць традыцый! Хай жа прыйдзе цёмны конік і заваюе іх стомленыя сэрцы. Ну, Маргуся, ты, я бачу, зачараваная новай гісторыяй?»
«Так, — сказала Маргуся. — Я хацела б...»
«Ня трэба, дзіця маё, — спыніў яе купец. — Я ведаю, што ты скажаш. У цябе на лбе напісана, што ты купіла б любую кніжку з тых, што напісаў гэты фацэт. Гісторыя пра правадніцу і праўда добрая... Цёмная і інтрыгоўная — з прыгожым фіналам... Калі ўсе думаюць пра жорсткасьць і дэтэктыўны сюжэт, ты агаломшваеш людзей ранішнім сьвятлом і радасьцю новага дня. Але ж мы мусім спытаць Артэміюша. Няхай ён верне нас з ружовых нябёсаў, па якіх скачуць разнастайныя голыя багі з выгаленымі падпахамі, на нашую няголеную зямлю, дзе мы, людзі, шукаем сабе паціху ратавальных ілюзій і дазваляем падманваць свае прагныя душы, каб жыцыдё не падавалася нам такім панылым. Артэміюш?»
КНІГІ ОНЛАЙН
