Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
вывучаць кожны сантымэтр сваёй магілы, спадзеючыся знайсьці хоць нейкае выйсьце. I наткнуўся на вялікі пляскаты камень, на якім, прыціснуты меншым каменем, ляжаў тэлефон. Гай ускрыкнуў і схапіў яго, ён націскаў кнопкі і падносіў трубку да вуха, але тэлефон не працаваў. Ён быў зараджаны на сто працэнтаў, але па ім нікому нельга было пазваніць. Гэта быўтэлефон, адлучаны ад сьвету. Усё, што ў ім было — гэта адно галасавое паведамленьне. Гай праслухаўяго.
«Дарагі Гай, — пачуўся з тэлефона яе спакойны, крыху маркотны голас. — Мне вельмі шкада, што ты адмовіўся выканаць маю просьбу. Ты не сышоў, ня зьнік з майго жыцьця, у якое так несвоечасова і груба ўварваўся. Ты паспрабаваў разбурыць яго. Я зразумела, што ты зусім не зьмяніўся. Ты апантаны мной. Апантаны рэчамі, якія даўно перасталі для мяне існаваць. Апантаны сваім эгаізмам. Чаму ты вырашыў, што я належу табе? Чаму ты так вырашыў, Гай? Чаму ты вырашыў, што ўсё павінна быць так, як хочаш ты, і не інакш? Ты прымусіў мяне ўспомніць тое, што я дваццаць гадоў старалася забыць. Успомніць і скарыстацца тым, чаму ты мяне тады навучыў. Успомніць — і ўпотай завітаць да цябе, і паглядзець на Памву. Аддаць яму неабходныя загады. Так, ты зрабіў Памву, Гаю. У цябе атрымалася. Ты думаеш, гэта твой шэдэўр. He, Гаю, ты памыляешся. Проста яшчэ адной няшчаснай істотай на сьвеце зрабілася болын. Дзякуючы табе. Хіба можа быць шчасьлівым нехта накшталт Памвы? Падумай пра гэта там, добра?
Я ніколі не была шчасьлівая з табой, Гаю. Ведай гэта. Але жыцьцё — такая штука... Цяпер я ўжо ніколі не забуду цябе. Ты будзеш так блізка, Гаю. Я быццам бы і цяпер чую твой голас. Там, пад зямлёй і каменьнем. Магчыма, гэта цябе суцешыць. Бывай...»
Ім спадабалася. О Міласэрны Божа, як жа ім спадабалася. Яны ўжо не чакалі адно аднаго, каб па чарзе, як належыць прыстойным людзям, выказаць мне свае ўдзячнасьць і захапленьне. Яны гаварылі ўсе адначасова, нібы мая гісторыя ап’яніла іх, яны лапаталі і балбаталі, а я сядзеў з апушчанай галавой, падставіўшы яе іхным пахвалам. Сядзеў так, нібы хацеў схаваць ад іх сэрца. Нібы баяўся, што якая-небудзь з гэтых п’яных пахвал трапіць туды і заб’е мяне.
У гэтым гомане я не разьбіраў усіх словаў, да мяне даляталі толькі ўрыўкі, я быў нібы намазаны мёдам, і вушы мае былі поўныя таго мёду, і я ўжо не разумеў, што яны хочуць мне сказаць.
«Я адчуваю сваю віну, — казаў купец. — Віну перад гэтым чалавекам. Ён заслугоўвае свабоды і дараваныія. Якая гісторыя! Яна напісаная майстрам слова! Як я мог зьняволіць майстра, як я мог пасадзіць яго ў залатую клетку ўсяго за нейкіх дзесяць тысяч убогіх даляраў»
«Я хачу пабачыць фільм паводле гэтай гісторыі, — казала жонка купца. — Яна такая кінэматаграфічная! Ён перасягнуў самога сябе, наш казачнік!»
«Ён геній, — паўтарала Маргуся. — Геній! Геній! Кракадзіл Геній!»
«Ён мой, — вішчаў сын купца. — Мой! Ён найлепшы казачнік у сьвеце!»
«Я хачу папрасіць прабачэньня ў гэтага чалавека, — Артэміюш стаў на калені і закрыў твар рукамі. — Я быў несправядлівы да яго! Ён майстар слова, ён найлепшы апавядальнік нашага часу! Хвала яму!»
Артэміюпі? Як ён мог сказаць такое?
Я падняў галаву і паглядзеў на яго. На вуснах Артэміюша блукала пагардлівая ўсьмешка.
Шум сьціх.
«Што з вамі? — нахілілася да мяне Маргуся. — Вам блага?» «Мне добра, — сказаў я. — Працягвайце, лрашу вас».
«Працягваць? — засьмяяўся купец. — Мы нават не пачалі... Здаецца, наш казачнік яшчэ блукае дзесьці ў падзямельлях сваёй гісторыі. Трэба вярнуць яго. A то зусім згубіцца ў тых сутарэньнях фантазіі. А ён вінен мне яшчэ два дзясяткі казак...»
«Іх мусіць быць трыццаць?» — спытала жонка купца.
«Так, — сказаў купец. — Ці ўсё ж трыццаць адна? Колькі дзён у гэтым месяцы?»
«Трыццаць адзін, — уздыхнула Маргуся, палічыўшы. — Трыццаць адзін, гаспадару».
«Дзякуй Міласэрнаму Богу! — сказаў купец. — Мне ўжо зусім ня хочацца адпускаць цябе, вінавайца. Бо, шчыра кажучы, я палюбіў твае гісторыі і не ўяўляю, як мы будзем бязь іх абыходзіцца. Твая казка мне даспадобы... Я ажно пракусіў сабе губу, чаго не здаралася са мной са студэнцкіх часоў. Але я хацеў сказаць крыху пра іншае. Герой гэтай гісторыі, Гай... Вось да чаго даводзіць чалавека апантанасьць. I вось што значыць паддавацца ёй, асьлепнуць і страціць кантроль і адказнасьць. Мне здаецца, мой вінавайца, ты расказаў нам гісторыю пра сябе. Твая апантанасьць словам падобная да апантанасьці жанчынай. У той самы момант, калі ты вырашыў, што нрысьвеціш тваё няшчаснае жыцьцё слову, ты перастаў быць уладаром самому сабе і выпаў з шэрагаў нармальных людзей, чальцоў нашага справядлівага грамадзтва. Падумай сам, казачніку? Я ўратаваў цябе ад тваёй апантанасьці. Я накіраваў яе ў вызначанае рэчышча, я паставіў тваю апантанасьць на службу людзям. А інакш тваё жыцьцё магло б скончыцца так, як скончылася ўбогае жыцьцё эгаістычнага Гая. Ты проста апынуўся б пад зямлёй, у сутарэньнях праблем, якія сам наклікаў на сваю галаву. Магчыма, гісторыі, якія ты выдумляеш, зробяцца тваёй платай людзям за тое, што яны так доўга цярпелі тваю бескарысную прысутнасьць у нашай грамадзе...»
«Усё гэта праўда, мой уладару», — жонка гаспадара зноў закурыла сваю электронную цыгарэту, і я раптам адчуў, нібы сяджу ў гэтым пакоі ўпершыню. Нібы я толькі што прачытаў ім гісторыю пра зубы, пра лекарку Эстэр і яе чароўныя путы. Нібы не было ўсіх тых цудоўных казак, якія я прыдумаў дзеля іх пацехі і сваёй свабоды.
«Усё гэта праўда... — паўтарыла жонка купца і зноў зацягнулася. — Але ж якая гісторыя... Думаю, мы ўсе можам падзякаваць аўтару».
«Дзякуй! — сказала Маргуся, кінуўшы на мяпе пяшчотны позірк. — Дзякуй вам! Вы ведаеце, кожная ваша казка — мая любімая...»
«Можаце дзякаваць колькі заўгодна, — сказаў купец. — Але, здаецца, разумныя людзі робяць гэта напрыканцы, калі ўся работа ўжо зробленая. А не тады, калі выкананая толькі траціна. Зараз ён наслухаецца вашых “дзякуй” і вырашыць, што ён пуп зямлі. Ох, гэтая зямля... Мне падаецца, я чуў галасы, што даносяцца з-пад яе. Ты добра напужаў нас... Артэміюш, скажы ж хутчэй, чаму гэтая гісторыя найгоршая ў сьвеце і чаму мы мусім выгнаць няздару з дому. А потым мы паслухаем нарэшце майго мілага сыночка і пойдзем спаць, чакаючы новай казкі. Ня ведаю, як хто, а я ўжо так нецярпліва чакаю заўтрашняга дня, нібы ў мяне прызначанае спатканьне з саудаўскім інвэстарам!»
«Дзякуй, пане гаспадару, — Артэміюш выступіў наперад і засяроджана пачаў разглядваць свой нос. — Гэта быў слабы, другасны, вялы тэкст з прадказальным фіналам. Але гэта відавочна толькі для абазнаных у літаратуры людзей. Я толькі хачу зьвярнуць вашую ўвагу на тое, што гісторыі, якімі нас частуе гэты няздара, ніяк нельга назваць казкамі. Хоць мы ўсе робім выгляд, што гэта казкі. I нават ад добрага сэрца называем іх аўтара казачнікам. Якія ж гэта казкі? Гэта проста апавяданьні містычнага кшталту. Бледныя копіі вялікіх арыгіналаў, пазбаўленыя таленту пародыі на Борхеса... А хутчэй, капіяваньне апавяданьняў Стывэна Кінга. Я ха-
цеў бы зьвярнуцца да аўтара, як зьвяртаюцца слухачы да танных музыкаў: штосьці сваё, калі ласка! Прачытайце нам нарэшце штосьці сваё!»
«Я пе чытаў Стывэна Кінга», — змрочна сказаў я, прыгадаўшы, што ўжо некалі спрачаўся з Артэміюшам на гэтую тэму.
«Я таксама, — сказаў купец, не міргнуўшы вокам. — Праўда, я выдаў збор ягоных твораў пазалетась. Але навошта мне было яго чытаць, там паўтары тысячы старонак. Кінг і ёсьць Кінг, калі яго чытаюць мільёны ва ўсім сьвеце, значыць, яго варта выдаваць у беларускім перакладзе. Пры чым тут нейкі Кінг? Добра, а цяпер скажы ты, сыночак. Табе спадабалася казка пра апантанага злога Гая і пачвару Памву?»
«Гэта самая класная гісторыя, — сказаў сын купца, хітравата пазіраючы на мяне. — Самая класная з усіх, якія ён расказаў Але я ведаю, што ён раскажа яшчэ лепшую!»
«Ці зразумеў ты, хто такая рыэлтарка?» — працягваў дапытвацца купец.
«Я што, дурны? — сказаў сын купца. — Цётка, якая прадае дамы».
«Малайчына, — сказала жонка купца. — А ці зразумеў ты, навошта Гай хацеў скрасьці тую жанчыну?»
«Памва, — сказаў сын купца. — Калісьці яны разам рабілі пачвару Памву. А потым жонка ад яго сышла, а ён дарабіў Памву сам. А цяпер хацеў паказаць ёй, што ў яго атрымалася».
«Сынок, — сказала жонка купца. — Ты вельмі разумны. Але была яшчэ адна прычына. Падумай...»
«Ну, ён яе... Гэта... — сказаў малы павіян. — Кахаў».
«На гэтым цудоўным слове прапаную скончыць наш вечар, — сказаў купец, пляснуўшы ў ладкі. — Ідзіце і не грашыце, дзеці мае. У кожнага з нас свае абавязкі. Твой абавязак, казачніку, пацешыць нас заўтра добрай гісторыяй. Або апавяданьнем, як гэта называе наш добры Артэміюш. Мне, калі шчыра, пляваць».
Лежачы ў ложку, я адчуваў сорам. Як я мог так паддацца чароўнасьці ўласных словаў, ведаючы, што самая падманлівая рэч на сьвеце — гэта словы, якія ты напісаў сам? Так лёгка паверыць у тое, што ты пішаш цудоўныя гісторыі, калі слухаеш іх ва ўласным выкананьні. Я даўно зразумеў, піто калі нешта пішаш, заўсёды трэба ставіць сябе на Meena іншага: як ён успрымае напісанае табой, ён сам, а ня ты, аўтар? А маё ачмурэньне? Я і праўда пачуў іхны ўхвальны хор, і праўда адчуў мёд іхных пахвалаў — нібы мяне насьцігла галюцынацыя. Я прагнуў пачуць усе гэтыя пахвалы, я страціў самакрытычнасьць! Я паверыў у тое, што яны мае верныя фанаты! Яны, якія проста адпачывалі пасьля вячэры. Я быў для іх усяго толькі пацешны казачнік, абмеркаваньне гісторый якога было для іх прыемным маленькім рытуалам. А я і праўда вырашыў, што зрабіўся для гэтых людзей нечым болыпым... Што яны — мая сям’я...
Ты ж ведаў, ведаў, паўтараў я сам сабе, шалеючы, што нельга верыць большасьці. Ніколі нельга верыць большасьці. Калі чацьвёра зь пяці слухачоў кажуць табе, што ты цудоўны аўтар, і толькі адзін — што ты поўнае гаўно, значыць, ты нешта робіш ня так. Болыпасьць заўсёды памыляецца. Калі цябе любіць і прызнае большасьць — ты заблукаў ва ўласнай маніі велічы, дарагі мой. Значыць, ты дастаткова сярэдні, каб цябе ацанілі і палюбілі.
Але ці гэта было тваёй задачай: зрабіцца сярэднім? Усярэднена-цікавым, памяркоўна-таленавітым, зразумелым большасьці і даступным кожнаму?
КНІГІ ОНЛАЙН
