Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
Мы пераглянуліся. Я ведаў, што кожны з нас, насельнікаў гэтага дому, адчувае ў гэты момант нешта сваё. Злосьць, раздражненьне, пагарду, неўразуменьне, крыўду, фанабэрыю, роспач ад недалёкасьці гэтага маладзёна, горыч за тое, што ёсьць яшчэ людзі ў аддаленых правінцыях, якія не разумеюць відавочных рэчаў.
Але ўсіх нас, тых, хто стаяў цяпер перад пацешнай фігурай пляменьніка, лучыла адно важнае пачуцьцё. Кожны з нас ведаў адказ на тое недарэчнае пытаньне — але ніхто не наважваўся яго агучыць. Урэшце герархія зрабіла сваю справу, і купец, стомлена зірнуўшы зьверху ўніз на гэтага коміка, павольна і ўрачыста прамовіў:
«Гаварыць прыгожа — значыць берагчы культуру ў сталёвым сэйфе мовы. Абавязак кожнага, каму выпала жыць у наш неспакойны час — схаваць вечную сілу культуры ў тым стылі маўленьня, які быў выпрацаваны ў пару яе росквіту. Сучаснасьць коснаязыкая, дарагі пляменьнік. Калі мы паддамося спакусе нашай гугнявай сучаснасьці, калі прызнаем нормаю яе афазію, культура зробіцца першай ахвярай пустабрэхаў і дзялкоў. Гаварыць трэба прыгожа. Xi63 ня гэтаму нас вучаць кнігі?»
У той момант я ганарыўся сваім гаспадаром, сваім крэдыторам, сваім валадаром. Купец выказаў тое, што кожны з нас зразумеў ужо даўно. Магчыма, гэтая акалічнасьць і паспрыяла таму, што лёс сабраў нас у адным месцы і ў адзін час. Я быў удзячны купцу за ягоную кароткую прамову — і ўдзячны ўсім нам, бо ў гэты момант мы былі адной сям’ёю.
Што праўда, вечар для мяне ня скончыўся. Была яшчэ адна прыгода, успамінаць якую мне даволі прыемна. Вяр-
таючыся з лазенкі ў сваю кельлю, я пачуў унізе шум. Я спусьціўся і пабачыў пляменьніка, які самым брыдкім чынам прыставаў да мілай Маргусі, якая прыбірала са стала. Падышоўшы, я паляпаў пляменьніка па плячы, і калі ён азірнуўся, я даў яму аплявуху. Яна прагучала, нібы стрэл. Сам ня ведаю, як у мяне атрымалася гэтак спрытна ўдарыць па шчацэ іншага чалавека. Эжэн недаверліва схапіўся за твар і ўжо прыўзьняў руку, каб адказаць мне, але раптам апусьціў яе і выбег з пакоя.
У калідоры стаяў Артэміюш і ўхвальна глядзеў на мяне, склаўшы рукі на сваіх антычных грудзях.
ГіСТОРЫЯ ДВАНАЦЦАТАЯ
МЁРТВЫЯ Ў ДУШЫ
Гэтае таннае паўсухое віно ў чырвоным пакеце ён называў кляшарскім. Vin de clochard, pardonnez-moi, весела картавіў ён у нос, адразаючы чарговым вечарам чарговы кардонны куток, эн вэн дэ клёшар, гугніў ён ўголас на выдуманай францускай, каб не звар’яцець, і сьмяяўся.
Беднасьць, беднасьць, бясконцая цытата; ад беднасьці заўсёды хочацца паклікаць клясыкаў. «“Дайте мне мйндального мыла”, — сказал он с достойнством». Чамусьці вось гэтае, харошае і ў лепшыя часы, пачало ў апошні год усплываць у памяці асабліва часта. Бо: «С достоннством!» Бо герой ён і ў беднасьці сваёй герой. Хай сабе і ў забытым рамане, але: з годнасьцю сказаў, а ня проста папрасіў, прыкідваючы, ці хопіць, ці назьбіраецца ў яго драбязы. 3 годнасьцю прамовіць «Дайце» ня кожнаму дадзена.
Ён вось мог.
Мог нават сказаць прадавачцы ў «Суседзях»: «Дайце мне пакецік вунь таго, майго любімага, кляшарскага». Мог, але пакуль не наважыўся. Баяўся, што ў адказ пачуе: «Какого? Лошарского?» Пошласьці ён баяўся, пошласьці; беднасьць, беднасьць — бясконцы брыдкі дотык пошласьці. Але сёньня, стоячы ў чарзе, ён вырашыў, што так і зробіць. Скажа ёй з годнасьцю: мне маё, кляшарскае, як заўжды. I яна ўсьміхнецца. I дасьць.
Чарга рухалася павольна. Ён яшчэ раз пералічыў манэты: пяцьдзясят, ды яшчэ пяцьдзясят, ды яшчэ шэсьць дваццатак, ды яшчэ восем дзясятак, ды зеленаваты, нібы плесьняй пакрыты рубель, ды іншы рубель, навюткі, бліскучы, нібы фальшывы, ды цэлая жменя незьлічоных капеечак — хопіць, мусіць хапіць, ня можа не хапіць, якраз на кляшарскае, а большага яму і ня трэба.
Беднасьць, беднасьць — бясконцыя жарты зь сябе; а як інакш ацалець? Зараз, зараз, яшчэ два чалавекі ў чарзе, і тады ён спакойна скажа: а мне кляшарскага. Вы што, дзевушка, ня ведаеце, што такое кляшарскае? Ня сорамна вам? Кляшарскае — гэта рай. Рай у пакеце. Цэлы літр раю. I ніякіх яблыкаў, фінікаў, ніякіх пладоў і ягадаў, апрача цудоўнага прыднястроўскага вінаграду.
Адзін чалавек перад ім. Купіў гарэлку, шмат гарэлкі, дванаццаць бутэлек. I бутэльку пэпсі-колы. П’янчуга. He кляшар, не.
Чалавек склаў бутэлькі ў плястыкавы пакет, бутэлькі дзьвягнулі. Гарэлка гучная, гучная, дурная і дарагая, гарэлка ліхая, а віно — ціхае.
Чарга нарэшце выштурхнула яго да прылаўка.
«Добры вечар», — сказаў ён з годнасьцю.
«Добры», — сказала прадавачка.
«Мне...»
«ТТТто?»
«Мне вунь тое, чырвоненькае, у сінім пакеце. За пяць пятнаццаць».
Яна нахілілася, паставіла на прылавак кляшарскае. Ён высыпаў манэты.
Яна, хмурачыся, пералічыла.
«Тры капейкі не хапае».
«Як? — сказаў ён. — Там было роўна».
Яна пералічыла яшчэ раз.
«Тры капейкі, мужчына».
«Ня можа быць, — абурыўся ён. — Вось, рубель, і яшчэ рубель: два, вось два па пяцьдзясят: тры... Вось дваццатачкі...»
Чарга неспакойна абступіла яго.
«Тры капейкі».
«Ды кінь ужо тры капейкі, мужык, і валі».
«Няма, — сказаў ён. — Слухайце, як жа так? Я ж добра пералічыў, там... Дзевушка, а можа, я потым прынясу, а?»
«Нельга, — сказала яна. — Можа, мне вам яшчэ і закускі купіць? Што за нахабнасьць!»
«Не, закускі ня трэба, — пачаў гарачыцца ён, — Я прынясу, я тут паблізу жыву, вы ж мяне ведаеце, я ж кожны вечар да вас заходжу».
«Шмат хто заходзіць, — прадавачка адвярнулася. — Кожнаму па тры капейкі дай: ведаеце, колькі набяжыць?»
Яго адцясьнялі — ня злосна, але рашуча. Ён супраціўляўся, ён усё яшчэ не выпускаў пакет зь віном са сваіх дрыготкіх рук, але было ўжо ясна: тры капейкі. I тут пачуўся голас з-за сьпіны:
«Дзевушка, давайце я за яго заплачу. Вось за віно, і сэндвічаў яму яшчэ пакладзіце парачку, з каўбасой. А мне “Мальбара” пару пачкаў».
Ён азірнуўся, ня верачы вушам. 3 чаргі за ім матэрыялізаваўся чалавек у модным доўгім палітоне. Чалавек дастаў кашалёк і расплаціўся карткай.
Му... Мухін. Ён так даўно ня бачыў Мухіна, што адразу й не пазнаў. Добры Мухін. Бог паслаў Мухіна ў гэты вечар, каб несьці людзям трохкапеечнае дабро. Так не бывае — і ўсё ж: здарылася.
Ён з годнасьцю забраў пакет з пакетам і сэндвічамі і пачакаў Мухіна. Яны выйшлі разам на халодную вуліцу.
«Ну дзякуй, — сказаў ён Мухіну. — Выручыў. Як у кіно проста. А ты добра выглядаеш, дарэчы».
Беднасьць — бясконцая лісьлівасьць.
«А ты зараз куды?» — спытаў Мухін.
«Сяду ў парку, глыну кляшарскага», — сказаў ён Мухіну.
«Чаго-чаго?»
«Кляшарскага. Ведаеш, хто такія кляшары?»
«Не».
«Парыскія жабракі! Ты быў у Парыжы?»
«Быў, там адны чарнажопыя. А ніякіх кляшараў я там ня бачыў, — сказаў Мухін. — Слухай, а можна з табой?»
«Ясна можна, — сказаў ён. — Вунь там лавачка ёсьць».
Яны прыселі, ён дастаў ножык і зрэзаў кардонны куток, выцягнуўз кішэні складны кубак. «Будзеш, Мухін?»
«Давай».
Мухін выпіў і скрывіўся.
«Гэта ж не віно».
«Ты што? Гэта ж Малдова. Хоць, канечне, Прыднястроўе. Зроблена зь вінаграднай сыравіны, разьліта ў нас. Як ты, Мухін?»
Мухін закурыў.
«Нармальна, толькі работы куча, — сказаў Мухін. — А ты што, нармальнага віна не купляеш? Лепш бы гарэлкі ўзяў. У такі холад. Ці твае кляшары чыста па віне?»
«Па віне, — сказаў ён і паволі выпіў усю шклянку. — Мне, як бачыш, і на пакет прыднястроўскага не хапіла. Я бедна жыву. Работы няма. Бяры сэндвіч, адзін твой. За цябе, Мухін. Хоць у цябе ўсё добра, і тое радуе, а то з кім ні пагаворыш: ва ўсіх крызіс».
Беднасьць шчырая. Беднасьць добрая. Мухін ляніва пажаваў і аддаў яму палову.
«Ладна, налівай яшчэ, — сказаў Мухін. — Дык табе, значыць, работа патрэбная?»
«Ага».
«Слухай, — Мухін адпіў крышку і паставіў кубак на лаўку. —У мяне ёсьць для цябе работа. Толькі не зьдзіўляйся. I не кажы нікому. Работа ня пыльная, як кажуць, а плацяць добра. Праўда, работа... хм... дзіўнаватая. I толькі на пару дзён...»
Беднасьць уважлівая. Беднасьць усё чуе і ўсё запамінае. Але беднасьць гордая.
«А колькі?» — спытаў ён, прагна даеўшы за Мухіным.
Лічба была добрая. Нават вельмі.
«Ну добра, — здаўся ён. — Раскажы. Я ж бачу, што табе патрэбная дапамога. Ты мне, Мухін, дапамог. А я табе дапамагу. Давай, расказвай».
«Ведаеш, дзе я працую? — пачаў Мухін, ужо без агіды папіваючы вінцо. — У прыватнай пахавальнай канторы. Мы арганізуем элітныя паховіны...»
Ён уважліва слухаў. Мухін расказваў. Парк пакрысе пусьцеў. Пакет рабіўся ўсё лягчэйшы.
Прыватная пахавальная кантора «Экзыт» арганізоўвала пахаваньні па найвышэйшай клясе, яе кліентамі былі заможныя людзі — як жывыя, так і мёртвыя. Прадпрыемства брала на сябе ўвесь працэс: ад афармленьня сьмерці, вытворчасьці элітнай труны з элітных пародаўдрэва з удзелам элітных дызайнэраў, браніраваньня элітных участкаў на могілках — да арганізацыі жалобнай працэсіі, элегантнага і стылёвага разьвітаньня і, калі неабходна, урачыстай крэмацыі. Кантора існавала дзякуючы замежнаму капіталу, фірма мела інвэстара, шэйха з аднаго маленькага, але неверагодна багатага ўсходняга княства, які па дзіўным капрызе вырашыў укласьціся ў такі незвычайны бізнэс так далёка ад дому.
Спачатку ўсё ішло добра, супрацоўнікі пасьпяхова асвоілі капітал, нягледзячы на тое, што кліентаў у «Экзыту» нават у найлепшыя часы было вобмаль, бо хто ў гэтай краіне гатовы столькі прамантачыць на сьмерць. Ды ніхто пакуль што асабліва не цікавіўся, як ідуць справы ў фірмы. А цяпер вось замежны інвэстар рыхтаваўся зноў даць канторы вялікую суму грошай. Але гэтым разам з усходняга княства прыехаў чалавек, містэр Зарубі, каб праверыць на месцы, як супрацоўнікі канторы спраўляюцца з сваімі абавязкамі і ці падтрымліваецца імі высокі ўзровень паслуг. Ад выні-
каў ягонай інспэкцыі залежала, ці перавядуць фірме «Экзыт» з-за мяжы наступны транш.
«Разумееш, — сказаў Мухін. — Кантора працуе выдатна. Узровень найвышэйшы. Кожны кліент для нас — як папа рымскі. Абліжам і ў зад пацалуем перад сыходам на той сьвет. Заробкі нам плацяць такія, што огого. Толькі вось адна праблема...»
«Якая?»
«Кліентаў нешта няма».
Ён міжволі ўсьміхнуўся, але Мухін нічога не заўважыў.
«А пасьлязаўтра прылятае гэты самы містэр Зарубі. Вось мы і шукаем людзей на ролю кліентаў».
КНІГІ ОНЛАЙН
