Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Мёртвых?»
«Ды не, навошта. Жывых. Містэр Зарубі ў труны глядзець ня будзе. Ён мерцьвякоў баіцца, нам ужо з Масквы напісалі. Містэр Зарубі на нас будзе глядзець. Як мы працуем. Вось наш дырэктар і прыдумаў ход канём. Мы набралі групу, якая будзе працаваць кліентамі. Гэта ўсяго на пару дзён. Паляжыш у нас, адчуеш сябе чалавекам. Усё ўключана. А потым разьлік — і ніякіх праблем на тры капейкі. Будзеш францускае віно піць з сырам дор-блю. Ну што, згода?»
Беднасьць разважлівая. Ён падумаў: а што, была не была? I ўсё ж нешта спыняла яго, нейкая стрэмка сядзела ў душы, не давала спакойна пагадзіцца на прапанову. He любіў ён жартаваць са сьмерцю. I ўблытвацца ў сумнеўныя справы сумнеўнай канторы яму зусім не хацелася. Але:
Беднасьць сьляпая.
«Згода», — сказаў ён.
Назаўтра ён паехаў у пахавальную кантору «Экзыт» і сустрэў там калегаў — тых, хто, як і ён, пагадзіўся падтрымаць фірму ў цяжкія часы. Іх было чалавек сем: мужчыны, жанчыны і нават адзін хлопчык. Дырэктар, нэрвовы маладзён у татуіроўках, правёў зь імі кароткі інструктаж.
«Магчыма, містэр Зарубі захоча праінспэктаваць і этап непасрэдна на могілках, — сказаў дырэктар з уздыхам. —
У гэткім разе вас давядзецца закапаць. Але мы адкапаем вас адразу ж, калі містэр Зарубі выйдзе за межы могілак. Усё прадугледжана і пралічана, я даю вам асабістыя гарантыі бясьпекі. У нас нават душ ёсьць».
«Давайце заключым дамову!» — запатрабаваў адзін з будучых кліентаў. Дырэктар сувора паглядзеў на Мухіна, Мухін абурана паглядзеў на кліента.
«Ну што вы такое кажаце... — сказаў Мухін. — Я ж вам усё патлумачыў. Ніякіх дамоваў, джэнтэльмэнскае пагадненьне».
А ён... Ён стаяў убаку і ўяўляў сабе грошы. Вялікія грошы. Бясконцыя пакеты малдаўскага віна. I сэндвічы.
«Гэта ясна, — сказаў ён. — Мне асабіста ніякія дамовы не патрэбныя. Але што, калі, скажам, містэр Зарубі вырашыць праінспэктаваць крэмацыю? Вы нас потым з попелу назад у людзей ператворыце, як Фэніксаў?»
Дырэктар зноў паглядзеў на Мухіна, а Мухін на яго.
«Містэру Зарубі мы скажам, што ніхто не падаваў заяўку на крэмацыю, — пяшчотна прамовіў Мухін. — Усе кліенты выявілі жаданьне сысьці традыцыйным хрысьціянскім спосабам. Яшчэ пытаньні ёсьць?»
Надышоў ягоны першы працоўны дзень. Работа аказалася цяжэйшай, чым ён думаў. Ён нясьцерпна пацеў, нягледзячы на холад, што панаваў у залі. Да таго ж нерухома ляжаць у труне было цяжка, ён увесь час адчуваў сьверб, то пад пахай, то паміж ног, то раптам нага зачухалася так, што ён ледзь стрымліваўся, каб не выцягнуць руку і не паскрэбці неспакойнае месца. Ён ляжаў на сьпіне, заплюшчыўшы вочы, і слухаў, як работнікі фірмы, граючы ролі сям’і нябожчыка, прамаўляюць горкія словы пра ягоную асобу, такую велічную і заслужаную, такую супярэчлівую і ўсё ж дастойную пашаны. У будынку канторы было некалькі заляў, і ён ведаў, што ў дзьвюх суседніх цяпер адбываецца тое самае. Жывыя людзі ладзілі тэатр дзеля аднаго гледача, а той хадзіў нясьпешна сюды-туды
і правяраў, ці ўсё арганізавана на найвышэйшым узроўні. Містэр Зарубі і праўда зазірнуў у труну толькі адзін раз, каб памацаць калашыну нябожчыка, а галоўную ўвагу ён надаваў супрацоўнікам «Экзыту». I ўсё ж было зразумела, чаму ў труну нельга было пакласьці лялькі. Містэр Зарубі мог выкрыць падман.
Яму было сьмешна і страшна думаць пра гэта. Часам ён праплюшчваў адно вока і вызіраў у залю. Той містэр Зарубі быў невялікага росту чалавекам у дарагім загранічным пінжаку, джынсах і бліскучых туфлях, ягоную шыю ўпрыгожваў шалік, а вочы ягоныя закрывалі акуляры ў залатой аправе. Ён ня ўмешваўся, ён кантраляваў: зіркаў сям і там, пасопваў і нешта адзначаў у сваім пляншэце. Містэр Зарубі выявіў жаданьне выправіцца на могілкі.
Лежачы тварам да шэрага неба, ён пачуў, як труну зьбіраюцца апускаць у зямлю. Як толькі века труны зачынілася, ён нарэшце пачухаўся паўсюль, дзе мог, і гэта была такая асалода, якой ён ня ведаў ужо даўно. Труну апусьцілі, зьверху пачуўся грукат земляных грудаў. Ён адплюшчыў вочы, разумеючы, што гэта ўнікальнае перажываньне. Магчыма, апошняе ўнікальнае перажываньне ў ягоным жыцьці. Потым прыйшоў жах: ён быў пэўны, што яго болыіі не адкапаюць. Час ішоў марудна, у яго пачаўся прыступ кляўстрафобіі, ён успомніў усё сваё жыцьцё. Яму падалося, што ён ляжыць у труне пад зямлёй ужо гадзіну. Але неўзабаве ён з радасьцю пачуў шоргат лапаты. Аказалася, яго і закапаць як сьлед не пасьпелі, містэр Зарубі зьехаў з могілак у гатэль адразу ж, як толькі зямля паляцела ў яміну. Проста супрацоўнікі выдыхнулі і вырашылі перакурыць. Калі ён выбіраўся з труны, на яго глядзелі так, нібы ён і праўда паўстаў зь мёртвых.
Яго адвезьлі ў кантору і правялі ўніз, дзе былі душавыя. Ён зьняў дарагі касьцюм і ў чым маці нарадзіла прайшоў туды, дзе шумела вада. Душавых кабін было дзьве — адна насупраць адной, безь дзьвярэй. Як у школьным басэйне.
Ён узяў кавалак мыла і стаў пад струмень. За сьцяной шумела вада ў жаночым аддзяленьні.
Ён змываў зь сябе пот доўга — яму ўсё здавалася, што ён брудны, што зямля не выходзіць зь яго, што яна пралезла ў самае ягонае нутро. У дзьвярах зьявіўся голы мужчына, густа зарослы валосьсем, ён прайшоў па калідоры і стаў у суседнюю душавую. Яны мыліся, рухаючыся амаль сынхронна.
Мужчына паглядзеў на яго і падміргнуў. Відавочна, яго таксама сёньня хавалі. А можа быць, яму таксама давялося паляжаць у труне пад зямлёй.
Ён падміргнуў у адказ і нявесела пасьміхнуўся.
«Ну і работа ў нас», — сказаў мужчына і выйшаў, выключыўшы ваду.
«Ага», — сказаў ён і зрабіў тое самае. Выйшаў і пасьлізнуўся, наступіўшы на кавалак мыла. Нага паехала, ён ужо ляцеў галавой на бліскучую кафлю, разумеючы, што зараз шандарахнецца лбом аб выступ сьцёку. Але мужчына спрытна падставіў рукі — і ўратаваў яго ад падзеньня.
Ён быў у абдымках голага мужчыны — і не адчуваў сораму. Толькі ўдзячнасьць.
«Дзякуй, — сказаў ён. — Чортава мыла».
«Чортава, — сказаў з усьмешкай голы. — Вы асьцярожней тут, усё гладкае, як лёд. Хоць бы тапачкі выдалі».
Яны разам прайшлі ў разьдзявальню. Ён выцерся насуха ручніком зь лягатыпам «Экзыту», а мужчына сядзеў, расставіўшы ногі, і, як кажуць, дыхаў порамі.
«Чортава мыла, чортава работа, — сказаў голы. — Як вы, не шкадуеце, што пагадзіліся?»
Ён думаў прамаўчаць, але ўспомніў, што абавязаны голаму, таму неахвотна прамовіў:
«А што было рабіць? Грошы патрэбныя. Сям’ю карміць...»
Беднасьць хлусьлівая. Беднасьць цісьне на шкадаваньне, нават тады, калі яго не заслугоўвае. Беднасьць глядзіць вочы ў вочы — нават тады, калі мусіла б адвярнуцца.
«Разумею... — сказаў голы. — Мяне завуць Валеры. Валеры Львовіч».
Ён таксама назваў сваё імя і паціснуў голаму руку. Ён ня мог адвесьці вачэй ад валасатага цела мужчыны. Той быў увесь пакрыты поўсьцю, як жывёла. Поўсьць павольна высыхала, мужчына шырока расставіў ногі і з усьмешкай глядзеў на яго.
«Бачу, што вам усё жлягчэй, чым мне, — пахітаў галавою голы. — Прабачце, але гэта так. Вы не адчуваеце віны... Ая адчуваю. Адчуваю, што падманваю ня толькі гэтага містэра Засячы, ці як яго там. А кагосьці значна болыіі уплывовага і магутнага...»
«Каго ж?» — спытаў ён, адзеўшыся.
«Я ня ведаю, — сказаў голы. — Слухайце... Пачакайце мяне, давайце вып’ем з вамі пакет віна, я частую».
Сам ня ведаючы чаму, ён пагадзіўся. Яны выйшлі з канторы і купілі ў краме пакет віна — і выпілі яго, схаваўшыся ў арцы нейкага шматпавярховіка. Ён піў віно і разумеў, што зараз усё раскажа: пра ўсё сваё бязглуздае жыцьцё, у якім не засталося ўжо нічога, нічога такога, за што варта было б ухапіцца. «Кляшарскае, — сказаў ён. — Вэн дэ кляшар». Яго сабутэльнік зарагатаў. Яму было прыемна. Парданэ муа, сказаў ён і, памаўчаўшы, прамовіў:
«Я вам схлусіў... Няма ў мяне ніякай сям’і. Проста беднасьць...»
«Я так і падумаў, — усьміхнуўся Валеры Львовіч. — Ну нічога. 3 кім не бывае».
I тады ён і праўда ўсё расказаў Валерыю Львовічу. Той уважліва слухаў, і яму было цёпла: сэрца яму грэла віно, душу — аповед, а цела — густая мужчынская поўсьць. Ён ніколі ня мог пахваліцца такой поўсьцю.
Заўтрашні дзень быў не лягчэйшы. Разважаючы над тым, як доўга яшчэ прабудзе ў іхным горадзе містэр Зарубі, ён ляжаўу дарагой труне з элітных пародаў дрэва, загрыміраваны пад старога дзеда, і слухаў, як яго ўзносяць да нябёсаў за да-
сягненьні ў шматгадовай дзяржаўнай дзейнасьці. Ён адчуў, як рука містэра Зарубі праверыла накрухмаленасьць каўняра на яго кашулі. I ўсё паўтарылася: паездка на могілкі, пахаваньне — і ўваскрэсеньне зь мёртвых. А потым ён зноў стаяў пад цёплым бясконцым душам і вымываў зь сябе зямлю. Валерыя Львовіча не было, насупраць мыўся нейкі незнаёмы чалавек, які хутка сышоў. Валеры Львовіч зьявіўся, калі ён ужо зьбіраўся выключаць ваду. Кіўнуў яму і стаў у воблак пары. Здавалася, ён пакрыўсяяшчэ болып густым валосьсем.
Ён выйшаў з душу, уважліва гледзячы пад ногі, каб зноў не наступіць на тое падступнае мыла. Зірнуў на палічку, куды паклаў яго, калі яшчэ стаяў пад вадой, але мыла там не было. Значыць, усё ж высьлізнула і ўпала. Ён пайшоў у разьдзявальню. Голы дагнаў яго.
«Паслухайце, — сказаў Валеры Львовіч, увесь у карунках пены, чорна-белая жывёла, якая адбівалася ў кафлі. — А давайце адмовімся ад гэтай работы? Разам? Вось зараз жа падымемся ў кантору і скажам, што заўтра ня прыйдзем. Няхай заплацяць нам за два дні і забудуць пра нашае існаваньне. А мы пра іхнае».
«Не, — сказаў ён. — Мне грошы патрэбныя. А работа... Вы ведаеце, я ўжо пачынаю звыкацца. Работа як работа. Нічога ня робіш, а грошы капаюць. Містэр Зарубі пасьлязаўтра зьедзе. А ня зьедзе, я гатовы працаваць далей».
«Няўжо вы не адчуваеце? — мякка сказаў Валеры Львовіч. — Мы з вамі займаемся нядобрай справай. Ладзім гэты тэатр... Там, дзе ён зусім недарэчы. Дапамагаем нейкім махлярам. А як жа сумленьне?»
«Я вам расказаў, — ціха прамовіў ён. — Мне патрэбныя грошы. А работа лёгкая. Дзе я яшчэ атрымаю столькі, ня робячы практычна анічога?»
«Што ж, — сказаў Валеры Львовіч. — Я разумею вас. Магчыма, вы маеце рацыю. Але ўсё ж я не магу пазбавіцца ад пачуцьця, што мы з вамі ўвязаліся ў справы, зь якіх нельга сьмяяцца...»
«Сьмяяцца можна з чаго заўгодна, — сказаў ён груба. — Яўрэі сьмяюцца нават з галакосту. Падумаеш. Беднасьць мае права быць цынічнай. Дый што мы такога робім? Забіваем каго, калечым, рабуем? Няхай віну Мухін адчувае. I ягоны дырэктар».
КНІГІ ОНЛАЙН
