Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
Але пілёта нідзе не было.
Раніцай у вёску Немач цяжка ўваліўся трактар, які цягнуў за сабой машыну Папова. Каманда выйшла — а за ёй
выйшаў шумавіцкі міліцыянт зь пісталетам у кабуры. За міліцыянтам вылез Казя, стараючыся не глядзець на твары былых аднавяскоўцаў. Казя павёў іх да хаты, дзе жыла Тэрэза. За садам, проста за нізкай агароджаю, узвышаўся курганок. Каманда пачала капаць.
Шкілет ляжаў на сьпіне, апрануты ў лётчыцкую форму і шлем. Між рэбраў ляжалі пісталет і алюмініевая скрынка. У скрынцы быў сшытак. Вакол раскапанага кургана моўчкі стаялі немацкія — і вецер варушыў іхныя бялявыя валасы, а ў блакітных вачах была цяжкая, як застаялая вада, нянавісьць.
...Седзячы на кухні кватэры, якую здымала Ленка, каманда доўга разглядвала сшытак. А потым Ленка адкаркавала віно і пачала ім чытаць. Уголас, адразу ж перакладаючы зь нямецкай.
Обэр-лёйтнант люфтвафэ Ёахім Пройсьлер ня мусіў ведаць, што яму даручана даставіць празь лінію фронту на невялікім баявым самалёце. Ён меў чамаданчык, які яму загадалі перадаць з рук у рукі аднаму з найвышэйшых чыноў у Брэслаў. Обэр-лёйтнант Пройсьлер кіраваў самалётам, які ляцеў на Захад. Раніцай ягоная машына раптам зьнізілася над лесам, ён ня ведаў, што адбылося, і ліхаманкава спрабаваў выраўняць самалёт і падняць яго вышэй, да аблокаў. Ён ня чуў стрэлу, ён пабачыў толькі, як самалёт загарэўся, і адчуў, што падае проста ў зялёныя хвалі бясконцых дрэваў, што калыхаліся да самага далягляду.
Самалёт абрынуўся ў ваду — і балота паглынула яго, як паглынула б усё, што падае зь неба. Ёахім Пройсьлер пакінуў машыну за некалькі сэкундаў да яе падзеньня. Ён пляснуўся ў твань, ён ня мог нават ухапіцца за штосьці, у адной руцэ ён сьціскаў чамаданчык, а ў другой пісталет. Тыя, хто зьбіў яго, былі, верагодна, паблізу.
Ён быў ужо па горла ў вадзе, калі раптам пабачыў перад сабой палку. Ён ухапіўся за яе зубамі. Ён не хацеў паміраць.
Жанчына, якая прывяла яго празь лес у сваю хату, ведала, што ён вораг. I ўсё жяна ня выдала яго. Ачуняўшы, Ёахім Пройсьлер адамкнуў замок на чамаданчыку. Адамкнуў і пабачыў зашыфраванае пасланьне і алюмініевую скрынку. У скрынцы была пігулка. Усяго адна пігулка, вырабленая рускімі ў захопленай акупантамі лябараторыі.
Яму спатрэбіўся год, каб расшыфраваць пасланьне. Гэта быў галодны год. Год, калі Ёахім Пройсьлер зразумеў рэчы, якія ніколі не прыходзілі яму ў галаву. Год, за які Ёахім Пройсьлер, які жыў у таемным сховішчы ў лесе і еў тое, што прыносіла жанчына, зрабіўся іншым чалавекам.
Аяшчэ ён зрабіўся тым, кім абяцаўяму правадыр. Уладаром. Пігулка давала так шмат, а забірала толькі адно. Магчымасьць мець нашчадкаў. Тым, для каго Ёахім Пройсьлер мусіў перавезьці пігулку празь лінію фронту, не патрэбныя былі нашчадкі. Яны б толькі заміналі іхнай барацьбе.
Прыйшло лета. Вайна скончылася. У спакойныя дні Ёахім Пройсьлер ляжаў побач з жанчынай і думаў, што ён ня мае права жыць і любіць яе. Але ж ён жыве — і любіць.
Ён не казаў ёй, што прыйшло яму ў галаву тым страшным і шчасьлівым летам. Ён проста кінуў пігулку ў вядро з вадой, зь якога яны пілі, яна і ўсе яе дзеці. А сам выйшаў на двор, узяў пісталет і прыставіў да скроні.
«Мы знайшлі яго», — сказала Ленка.
«Мы шукалі яго дзесяць гадоў, — прамовіў Папоў. — I ўсё кату пад хвост. А маглі б зрабіцца тымі, хто ніколі больш не...»
«Маглі б», — сказала Ленка.
«Мы памрэм, — сказаў Сыракваш і дапіў віно. — Усе трое, калі-небудзь. Ня ведаю, як вы, а я не зьбіраюся траціць час. Мы і так дастаткова нагуляліся з гэтым лётчыкам. Трэба шукаць сабе іншы занятак».
I ён, не разьвітаўшыся, выйшаў з кватэры. Празь пяць хвілін Папоў, абняўшы Ленку, таксама назаўсёды пакінуў штаб.
«Пайду ў праграмісты», — сказаў ён, назаўсёды зачыняючы за сабой дзьверы.
Ленка падышла да акна і паглядзела, як Папоў садзіцца ў машыну. Яна падышла да кніжных стэляжоў, застаўленых слоўнікамі і кнігамі па нямецкай гісторыі. Зь іх траіх нямецкую ведала толькі яна. Толькі яна ведала пра тое, што пігулак у алюмініевай скрынцы Ёахіма Пройсьлера было насамрэч дзьве.
Усё роўна ім на ўсіх не хапіла б.
Далёка ад сталіцы, у вёсцы край вялікай пушчы, у закапанай пад ялінай бутэльцы ляжала друтая пігулка — і Ленка пачала зьбірацца ў дарогу.
Дачытаўшы сваю чарговую гісторыю, я ўхмыльнуўся. Сам ня ведаю чаму. Такое здаралася са мной толькі аднойчы — на пахаваныіі аднаго калегі, у маім мінулым жыцьці, дзе ўсё было іначай. Тады я быў малады і самаўпэўнены, тады я верыў, што кожнае напісанае мною слова мае такую вагу і такую каштоўнасьць, што ўтрымаюць мяне ў сьвеце посьпеху і славы. Я ўспомніў разьвітаньне з памерлым калегам, халодную гулкую залю, у прасторы якой патаналі галасы выступоўцаў, васковы твар нябожчыка, які не любіў мяне — а я яго; успомніў кветкі, што пакрывалі труну, нібы выраслая на ёй каляровая поўсьць, успомніў, як пасьля цырымоніі пайшоў у кавярню са сваімі прыхільнікамі — і ўвесь вечар жартаваў, а яны гагаталі, і толькі адзін зь іх маўчаў, хаваючыся за куфлем піва (потым ён выклаў у сацсеткі відэа, дзе я нудна і няўдала жартую ў дзень пахаваньня, усе абураліся, мне было напляваць...)
Зрэшты, ніхто не зьвярнуў увагі на маю ўсьмешку. Ніхто, акрамя Маргусі — як заўжды ўважлівай і чулай да рухаў майго няшчаснага твару. Я пастараўся паказаць ёй з дапа-
могай сваёй багатай мімікі, мімікі беднага актора ў пошуках ангажэмэнту — як жа стаміўся яе ўлюбёны аўтар, як хоча ён хаця б дзень паляжаць у абдымках каханай жанчыны... Я і праўда адчуваў, што не магу больш.
He магу.
He магу пісаць.
«Што за гісторыя! — сказаў купец. — Паглядзіце на яго, панове. Вось той, хто штодня выдае нам па тэксьце, які хоць зараз можна публікаваць — і быць пэўным, што не прамахнуўся. Дарагі казачніку, я і раней чуў, што ты — жывы клясык нашых убогіх шыротаў. Але цяпер я ведаю: гэта праўда. Ну хто, хто яшчэ здольны кожны дзень дарыць чытачам... Добра, слухачам... Дарыць слухачам па такой першакляснай гісторыі зь нечаканым фіналам. Для гэтага трэба мець не абы-якое майстэрства — і бачыць Міласэрны Бог, наш госьць валодае ім на ўзроўні, якому можна толькі пазайздросьціць!»
Ён таксама прамовіў гэта стомлена, мой купец; было відаць, што яму ўсё цяжэй даюцца пахвалы на мой адрас. Што ж, усьведамляць такое было прыемна. He аднаго мяне мучыла наша гісторыя...
«Наша гісторыя, — сказала жопка купца. — Наша даўняя гісторыя. Міласэрны Бог уратаваў нас ад войнаў. Але загадаў нам памятаць пра ўрокі мінулага. I наш казачнік прымушае нас задумацца: што такое віна, як мы асэнсоўваем панятак ворага — і куды ўпісваць нашыя наратывы, калі масавая культура імкнецца ператварыць іх у кіч. Суцэльны кіч! Кіч пануе ў пашых уяўленьнях пра тыя даўнія падзеі, кіч і прапаганда. А тут — казка, дзе дабро і зло паўстаюць у такіх нечаканых ракурсах! Дзякуй за гэтую казку, дарагі аўтар. Дарэчы, Маргуся, чаму ў нас мокрыя вокны? Ты ўзялася іх мыць? I кінула, ня скончыўшы работу, каб паслухаць казку? Маргуся!»
«Я тут ні пры чым, літасьцівая пані, — усхвалявана прамовіла Маргуся. — Сёньня горад палівалі сьвятой вадой
з гелікоптэра, каб прагнаць заразу. Яго Правялебнасьць сам лётаў па-над сталіцай і кіраваў апэрацыяй! Было выліта цэлае возера, цяпер гэтая пошасьць дакладна адступіць!»
Жонка купца супакоена ўздыхнула і зноў павярнулася да мяне.
«Дзякуй Вам, пані, — сказаў я ціха. — Дзякуй усім за вашую ўвагу, панове. Паверце, я хацеў пазабаўляць вас, але настойлівыя і змрочныя думкі не далі мне абмежавацца выключна добрым сюжэтам. Падзеі нашай крывавай гісторыі хвалююць не аднаго мяне...»
«Вядома! — твар Маргусі ўспыхнуў. — Вы, пане казачніку, выказалі тое, што я ўжо даўно спрабую асэнсаваць, чытаючы нон-фікшн-кнігі пра нашае мінулае. Кожная з гэтых кніг заяўляе, што кажа праўду пра тыя часы. Але каб прыняць праўду, мы маем патрэбу ў выдумцы. Безь яе тэксты сухія, як восеньскія лісты...»
«Здаецца, наш госьць навучыў цябе гаварыць, Маргуся, — сказаў купец. — Добра, мы зразумелі цябе. Сынку, ці спадабалася табе казка пра адважную Каманду “П”?»
«А каму яна магла не спадабацца, — зьдзекліва адгукнуўся малы павіян. — Мой казачнік — найлепшы. Ён лухты не раскажа. Тата, выдай яму кніжку! Паабяцай, што выдасі! Ну тата-а-а!»
«Добра, добра, — купец перапуджана закрыў малому рот. — Ясна, я выдам. Выдавец, які страціць такога аўтара, мусіць кінуць усё і падаць у адстаўку! Але ж я хацеў бы зьвярнуцца да яшчэ аднаго шаноўнага слухача. Пане Гланда! Вы прыйшлі так непрыкметна. Я дагэтуль не разумею, якім чынам вы трапілі ў дом. Само сабою, ваш прафэсіяналізм і досьвед маглі дапамагчы вам, але: як? Няўжо брама была адчыненая? Маргуся, я ж прасіў цябе ўзяць на сябе абавязкі Артэміюша, пакуль у нашым доме ня зьявіцца новы слуга!»
«Я замкнула браму, пане гаспадару, — сказала Маргуся. — Усё, як вы загадалі. Я схадзіла ў будку перад вячэрай!
Пан казачнік мог бачыць мяне з акна! Мне быў відаць ягоны сылюэт, калі я выходзіла з будкі!»
«Так, Маргуся кажа праўду, — сказаў я, хоць ня бачыў яе ў двары, ня бачыў, хоць ты трэсьні. — Яна выходзіла з будкі, і брама была зачыненая».
«Здаецца, я стаўся прычынай невялікай спрэчкі, — падаў голас пан Гланда, які стаяў на месцы Артэміюша. — Але брама была адчыненая. Я не хачу кінуць цень ні на кога, але, на жаль, дом быў безабаронны цягам пэўнага часу. Застаецца парадавацца, што ніхто, апрача мяне, ня ведаў пра гэта. 3 вуліцы цяжка заўважыць, ці замкнутая брама. Думаю, усе, хто праходзіць міма, перакананыя, што браму не адчыніць».
«Хвала Міласэрнаму Богу! — прагудзеў супакоены купец. — Хвала Справядліваму Ладу!»
«Хвала», — сказалі мы хорам.
«Я завітаў у будку слугі і замкнуў браму, — працягваў пан Гланда. — Даруйце мне гэтае ўмяшаньне, але я адчуваю адказнасьць перад вамі. Што да пачутай мной гісторыі...»
I пан Гланда зноў хітра паглядзеў на мяне.
«Я ня знаўца літаратуры, — сказаў ён з усьмешкай, якая не прадвяшчала нічога добрага. — Але тое, што вы пішаце... У-у... Гэта цікава, гэта захапляе, гэта добра зроблена. I ўсё ж дазвольце задаць вам адно пытаньне, пане аўтар».
«Я слухаю», — сказаў я.
«Вашая гісторыя прымусіла мяне абярнуцца ў слых на цэлыя сорак хвілін, — сказаў пан Гланда. — Мне было страшэнна цікава, чым усё скончыцца. Але... Я зноў прашу мне прабачыць неабазнанасьць у прыгожым пісьменстве. У мяне ёсьць пытаньне. Што вы хацелі ёй сказаць?»
КНІГІ ОНЛАЙН
