Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Добра, — сказала Сабіна. — Але як?»
«М-мы зараз п-прычалім да б-берага, — сказаў капітан. — I з-запішам відэазварот. У якім я раскажу п-праўду пра б-баявы шлях нашай с-субмарыны!»
«Чакаю вас, капітан», — спакойна сказала Сабіна.
Яна ведала, што адбудзецца, калі падводная лодка прычаліць і яны і праўда запішуць відэазварот. Каманда субмарыны зробіцца сэнсацыяй. Яе кніжка перастане быць хітом продажаў. Нехта іншы, нехта зь яе канкурэнтаў напіша ўсю праўду пра неверагодную лодку і яе каманду. А яе кніжка, на пераклад якой ужо купілі правы немцы, расейцы, палякі і італьянцы, больш нікому ня будзе цікавая.
Над цёмнай вадой узьняўся чорны маленькі пэрыскоп. Забурліла вада. Пэрыскоп рухаўся да берага. He даплыўшы да парапэта нейкіх пару мэтраў, лодка пачала ўсплываць. Сабіна бачыла, як круціцца люк.
На вузкую палубу выйшаў маленькі капітан, а за ім два матросы. Капітан наставіў на Сабіну бінокль, хоць яна была зусім блізка. Божа, якой жа вялікай і тоўстай яна мусіць ім падавацца, падумала Сабіна.
Яна намацала ў кішэні хлеб.
Капітан апусьціў бінокль.
Сабіна пабачыла, як качкі, што кружлялі над ракой, сочаць за кожным яе рухам.
I тады яна кінула хлеб туды, дзе лёгка пагойдвалася на цёмнай вадзе падводная лодка. Самы вялікі кавалак трапіў проста ў капітана. Качкі кінуліся на ежу. Усе разам, б’ючы крыламі і высоўваючы наперад свае дзюбы, яны абрынуліся на тое месца, дзе ўсплыла лодка. Іх было так шмат, гэтых галодных птушак, што Сабіна на хвіліну перастала бачыць, што там адбываецца. Яна ўжо ня бачыла ні субмарыны, ні капітана, ні матросаў, толькі суцэльны ком сплеценых птушыных целаў, віхуру пер’я і пырскі вады, яна чула крыкі і званок яе мабільнага ў кішэні.
Праз хвіліну ўсё было скончана. Субмарына пайшла на дно, а ад капітана і матросаў нічога не засталося. Толькі белая пляма пены расплывалася цяпер там, дзе толькі што тырчала з вады цела маленькай падводнай лодкі.
Сабіна падняла трубку.
«Вітаю вас, дарагая, — сказаў голас выдаўца. — Mary павіншаваць, палякі купілі правы на вашую кнігу. Дарагая Сабіна... Мой слуга заедзе па вас а сёмай вечара. У мяне ёсьць для вас прапанова, вельмі важная прапанова, ад якой залежыць мой лёс...»
«Я буду чакаць вашага слугу, — сказала Сабіна, страсаючы крошкі са спартовага касьцюма. — А што да вашай прапановы... Я выслухаю яе ўвечары. Да сустрэчы».
Яна схавала тэлефон і паволі пайшла ўздоўж парапэта дамоў, разьвітваючыся з кожным дрэвам, з кожным кустом, з кожнай сьцежкай гэтага пустога і ўжо па-зімоваму халоднага парку.
Калі я падняў вочы на сваіх чытачоў, мне ўжо было ясна: я больш не магу. He магу! — хацелася крыкнуць мне проста ў гэтыя твары, на якіх застылі змрочныя маскі захапленьня. Я ведаў, што гісторыя пра субмарыну была апошняй, якую я для іх прыдумаў. Пятнаццаць гісторый за пятнаццаць кароткіх дзён — кожны пагадзіўся б, што гэта занадта нават для такога прафэсіянала, якім лічыў сябе я. Маргуся моўчкі паставіла перада мной келіх віна — і я выпіў яго за раз, адным махам. Выпіў, адчуваючы, што запасы маёй фантазіі канчаткова вычарпаліся — выпіў, нібы зазірнуў усярэдзіну сябе і пабачыў нарэшце дно.
Але другі келіх вярнуў мне сілы. Я выцер вусны рукавом свайго дурнаватага пінжака і чакальна абвёў вачыма маіх судзьдзяў.
У пакоі, між тым, нешта адбылося. Нешта дзіўнае, няўлоўнае агарнула купца і ягоную жонку, якія сядзелі, прысунуўшыся адно да аднаго так блізка, што ледзь не датыкаліся шчокамі. Маргуся маркотна глядзела на іх, тузаючы фартушок, быццам яна разумела, у чым рэч, і толькі я быў
тут дурнем, не далучаным да таямніцы. Сын купца вадзіў пазногцем па падлозе — і ў гэтым бессэнсоўным гуку я пачуў раптам панылую мэлёдыю. Нібы менавіта ў ёй хаваўся настрой нашага вечара...
«Не разумею! — прамовіў нарэшце купец. — Я не разумею! Як? Адкуль ты даведаўся пра ўсё гэта, казачнік?»
«Даведаўся? — я панура глядзеў перад сабой. — Я выдумаў усё ад пачатку і да канца».
«Хлусьня, — сказаў купец. — Відаць, нехта расказаў Ta66. Нехта расказаў табе гісторыю нашага знаёмства — і ты скарыстаўся ёй, бо стаміўся прыдумляць свае казкі».
Я неўразумела паглядзеў на яго і наліў сабе яшчэ віна. Купец паказаў Маргусі, каб яна прыбрала бутэльку, але тая зрабіла выгляд, што нічога не заўважыла.
«Хто расказаў табе? Прызнайся... — папрасіў купец, і ў голасе ягоным былі такія шчырасьць і горыч, што я нарэшце дапяў, у чым рэч. — Прызнайся, я не зраблю гэтаму чалавеку нічога благога. Як магло стацца, што ты даведаўся гісторыю нашага з жонкай знаёмства? Мы нікому не расказвалі пра яе. Людзі, якія працуюць у маім выдавецкім доме, прыйшлі да нас значна пазьней за часы, якія ты апісаў. Скажы ж, казачнік, дзе ты здабыў інфармацыю?»
«Гэтага ня можа быць, — сказаў я. — I ўсё ж часам бывае. Клянуся, я выдумаў усё ад пачатку і да канца. Але прыгожае пісьменства здольнае на цуды. Здараецца, што яно апярэджвае жыцьцё — а яшчэ здараецца, што яно спасьцігае таямніцы, нават калі ты не жадаеш нічога спасьцігаць. Я проста паспрабаваў зрабіць гераіняй гісторыі ваілую добрую жонку, нашую літасьцівую пані. Але я і падумаць ня мог, што патраплю так дакладна. Наадварот, мне здавалася, што несупадзеньне з рэальнасьцю пацешыць вашу мілую пару. Даруйце, пане гаспадару, і вы, шаноўная гаспадыня, што мая гісторыя пра субмарыну абудзіла ў вас успаміны. Спадзяюся, яны ўсё ж ня надта балючыя, хоць і маюць у сабе сэнтымэнтальнасьць, ад якой сэрцу робіцца цесна ў гру-
дзях. Я не хацеў вас абразіць. Я проста прыдумаў гісторыю, вось і ўсё».
«Ніхто ня ведаў гісторыю нашага знаёмства, — сказаў засмучаны купец. — Ніхто, акрамя старога кіроўцы, які даўно на пэнсіі. Усё было так, як ты расказаў, казачнік. Вядома, бяз гэтай фантастычнай падводнай лодкі... I бяз чаек, якія яе зьнішчылі».
«Качак», — сказаў я.
«Ня важна, — з прыкрасьцю працягваў купец. — Качкі, чайкі, верабейкі... Сутнасьць ты перадаў дакладна. Аднойчы, калі я быў яшчэ малады і нявопытны выдавец, хоць першы посьпех я тады ўжо спазнаў — да мяне зьвярнулася нікому не вядомая аўтарка, якая папрасіла пачытаць яе рукапіс. He, кніжка называлася зусім ня так. Гэта былі зусім не “Прыгоды маленькай субмарыны”, а пешта такое паэтычнае, незвычайнае... Дарагая, нагадай мне, якую кніжку ты напісала?»
«“Прызнаньне ў нелюбові да лілеяў”, — сказала жонка купца, і ў вачах яе зьявілася дзіўная смуга. — Так я назвала яе... Сьмешна цяпер успамінаць...»
«Я ня стаў чытаць яе, — сказаў купец. — Але я пачаў званіць аўтарцы. Яна была старэйшая за мяне, але я закахаўся ў яе зь першага позірку. Кніжку я прачытаў пазьней, калі яна зрабілася маёй жонкай».
«Ці магу я пабачыць гэтую кнігу? — спытаў я. — Мне было б цікава пачытаць, што пісала пані ў тую шчасьлівую пару яе жыцьця».
«Шчасьлівую? — ускінула бровы гаспадыня. — He, тады я не была шчасьлівай. Мне споўнілася трыццаць пяць, я сапраўды кінула тады курыць і пачала сачыць за вагой... Я пераконвала сябе, што шчасьце магчымае, што яно яшчэ наперадзе, што жыцьцё толькі пачынаецца».
«Кніжка была пра гэта? — спытаў я. — О, як бы я хацеў пачытаць яе».
Купец усьміхнуўся.
«Лісьлівец... He, я ня стаў яе выдаваць. Я проста прачытаў рукапіс. Але сам падумай, як бы гэта выглядала: муж публікуе жончыну кніжку ў сваім выдавецтве? I як паставілася б да маёй жонкі чытацкая публіка, калі б даведалася, што яе выдавец — адначасова і яе муж? Вядома ж, нічога добрага такую кніжку не чакала б. Яе б успрымалі як апублікаваную выключна дзякуючы таму, што кніжку напісала мая жонка. Я ўжо і ня ўспомню, дзе той рукапіс... Павер, казачнік, нам было чым заняцца ў тыя часы і бяз кніжак пра лілеі. Шчасьце прыйшло да нас так раптоўна... Як і зьвязаныя зь ім клопаты. Нарадзілася... Нарадзілася надзея на тое, што мы зможам забясьпечыць дастойнае жыцьцё нашай...»
«Нашай сям’і, — сказала жонка купца. — Павер, казачнік, тая кніга ня вартая тваёй увагі. Я пражыла безь яе столькі гадоў, і, як бачыш, кніжка пра нелюбоў да лілеяў — зусім не абавязковы атрыбут шчасьця».
«Праз паўгода ты зноў закурыла... — успомніў купец, пяшчотна гледзячы на жонку. — I стала яшчэ болын ладнай і хударлявай. Ніхто ня скажа, што ты выглядаеш на свае гады».
«Дзякую, мой уладару, — сказала жонка купца. — Але мы, здаецца, зусім забыліся пра гісторыю, якую расказаў нам наш мілы госьць. Здаецца, яна — брыльянт у ягонай калекцыі».
Брыльянт... Калекцыя... Як жа вымучана, як жа перабольшана, як перасалоджана і перасолена гэта прагучала. Мне раптам зрабілася іх шкада — у такіх рэчах важная правільная дазіроўка, а яны ўжо, здаецца, самі ня ведалі, што яшчэ насыпаць у пахлаву сваіх пахвалаў.
«Так і ёсьць, дарагая, — сказаў купец. — Маргуся, табе слова, толькі ня трэба залівацца салавейкам, мы ўсе ведаем, як ты цэніш нашага казачніка. He забывай, што служцы і добрай дзяўчыне не да твару балбатлівасьць».
«Я не забыла пра гэта, пане гаспадару, — сказала Маргуся, кінуўшы на мяне хуткі позірк. — Апошнія два тыдні я жыву нібы ў казцы...»
«Сынку! — нахіліўся купец да сына і сур’ёзна паглядзеў яму ў вочы. — Што ты скажаш? Я ўпэўнены, гісторыя пра маленькую падводную лодку спадабалася табе, нават нягледзячы на тое, што яе экіпаж напаткаў такі жахлівы канец?»
«Я люблю жахлівыя гісторыі, — сказаў сын купца. — Няхай ён расказвае толькі жахлівыя, такія, як сёньня!»
«Здаецца, я проста ня ўмею прыдумляць іншыя, — нявесела ўсьміхнуўся я. — Трэба парадаваць вас добрай казкай. Але я вельмі стаміўся. Ня ведаю, як патлумачыць вам, добрыя людзі. Аднак мая стома робіцца ўсё болып цяжкай...»
«Ня пі так шмат віна, — параіў купец. — Гэта ня тое кляшарскае віно ў пакеце, пра якое ты напісаў у “Мёртвых у дўшы”. Гэта вельмі добрае паўднёваафрыканскае віно са старых запасаў, уратаваных з таго “Лятучага Галяндца”, які разьбіўся на ўсходнім узьбярэжжы дзесяць гадоў таму. I дзе цяпер тая Афрыка... Ну, ня важна. Я маю на ўвазе, што гэта напой для асалоды, а ты п’еш яго шклянкамі. Што ж, ты стаміўся, казачнік, мы таксама мелі сёньня поўны трывог і клопатаў дзень. Маргуся, правер камэры ў калідоры і не забудзь наведаць будку, правер усе замкі. I паглядзі, ці прыбралі тое цела перад брамай. Яно ляжала там з самай раніцы».
КНІГІ ОНЛАЙН
