Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
He, акаўнт майстра ня выклікаў у ім ніякіх падазрэньняў. Слаўка то сьмяяўся са сваёй параноі, то, калі ніхто ня бачыў, спрабаваў разглядзець сваё вуха ў люстэрку — то раптам яго апаноўваў сапраўдны жах і ўпэўненасьць, што ў ягонай галаве пасяліліся пачварныя чарвячкі, гнала яго да доктара, але кожнага разу ён спыняўся і казаў сам сабе: позна. Калі промні насьціглі мяне і чарвячкі ўжо там, я хутка памру. А калі няма ніякіх промняў ды чарвякоў — дык трэба жыць далей і змагацца з паранояй. Настрой ягоны зьмяняўся так імкліва, што ён за пару хвілін мог двойчы зарагатаць і двойчы расплакацца. Да Ваські ён болып ня езьдзіў. Ад адной думкі пра ягоную прапахлую цёткай кватэру Слаўку рабілася млосна і хацелася адрэзаць сабе вуха.
Вядома, ён мог зьняць завушніцу й выкінуць. Ды толькі пры кожным дотыку да аздобы, што ўсё гэтак жа вісела ў ягоным вуху, ён баяўся, што варта яму зрабіць гэты рашучы крок, як зь дзіркі палезуць тыя самыя ненажэрныя істоты.
Часам я сустракаю яго ў нашым пад’езьдзе. Ён падымаецца па брудных сходах, як заўжды, п’яны, з разьвязанымі матузкамі, і нешта мармыча сабе пад нос. Ён заўсёды рады мяне бачыць, хоць я і стараюся як мага хутчэй праскочыць
міма яго, каб ня быць сьведкам чужой хваробы. Тады ён спрабуе ўхапіць мяне за руку. Калека. Ён сам вінаваты, гэта ведае кожны, хто тут у нас жыве.
«Я забыўся, — шэпча ён зь вінаватым, ціхім сьмехам алькаголіка. — Я забыўся! Як звалі спадарожніка Рабінзона ў той кніжцы?»
«Пятніца», — кажу я, вырываючы руку і намагаючыся забыць, зараз жа забыць ягоны перакрыўлены пакутай твар.
«Як? — крычыць ён на ўвесь пад’езд. — Як? Я ня чую... Я нічога ня чую. Бо яны чвякаюць, яны так гучна чвякаюць...»
«Што, зноў аднавухі разышоўся? — кажа мне суседка, калі я ліхаманкава шукаю ў кішэні ключ. — Зусім ужо дастаў гэты дзеўбануты. Усе людзі як людзі, адзін ён ня як усе...»
«А я? — кажу я. — Я як усе?»
«Вы прыстойны чалавек», — кажа суседка і зьнікае ў калідоры.
Я адмыкаю дзьверы і, не запальваючы сьвятла, падыходжу да акна. Я не баюся Слаўкавага вар’яцтва, зусім не. Яно мне не пагражае. Я дакладна ведаю, што ў паветры, проста перад маімі вокнамі, можна зрабіць дзірку. Проста працягні руку з нажом — і тыцні ў пустату. I паветра лопне. Там, у дзірцы, я пабачу тунэль, а ў канцы яго — высокія дамы, мітусьлівыя тралейбусы, дрогкія дрэвы і нават неба, якое мігціць так, нібы над маім горадам навісла Паўночнае зьзяньне. Там ёсьць свабода, там у кожнага шмат часу і ўсё ідзе паводле сваіх законаў. Там жывуць і паміраюць самыя розныя людзі. Там унізе, пада мной, у прасторы гэтай шырокай дзіркі, вісіць вялікая завушніца з узорам у выглядзе зьмяі. Я адкрываю рот і ляскаю зубамі. Я ем. Ем і ціха, задаволена чвякаю, ведаючы, што я не адзіны жыхар у гэтай вялікай і поўнай маіх маленькіх субрацьцяў чужой галаве.
Варта было мне дачытаць сваю новую гісторыю, як купец запляскаў у ладкі. Было відаць, што ён задаволены — але гэта не было знаёмае мне задавальненьне сытага і настроенага на нясьпешную размову слухача. О не, штосьці зьмянілася ў гэтым доме, і я разумеў, што з кожным вечарам мне давядзецца прыкладваць усё болыл намаганьняў каб заставацца зоркаю ў прапанаванай мне Міласэрным Богам дзіўнай кампаніі.
«Я адчуваю тваю стому, дарагі госьцю, — сказаў з усьмешкай купец. — Калі казаць шчыра, дык на сярэдзіне тваёй новай гісторыі я ўжо вырашыў, што гэтым разам ты не заслужыш столькіх шчырых пахвалаў, як paHeft. He, твая новая казка зусім не благая, але мне падалося ў пэўны момант, што ты пачынаеш буксаваць, седзячы на возе сваёй галоднай фантазіі. Але ты ўразіў мяне, казачнік. Бо канцоўка тваёй гісторыі проста зьнішчыла мой розум. Гэта было так нечакана і так моцна! У патрэбны момант ты па-майстэрску зьмяніў інтанацыю, павярнуў аповед туды, куды ніхто не чакаў, і скончыў казку такім вусьцішным вобразам, што я нават ня ведаю, як апісаць свае адчуваньні...»
«Мае пачуцьці блізкія да тваіх, дарагі, — прамовіла жонка купца і адарыла мяне воблакам свайго салодкага туману, смак якога я пасьпеў палюбіць. — Я й чакаць не магла, што ўсё скончыцца так раптоўна і так страшна. Страшна і прыгожа... Аповед зусім не даваў надзеі...»
«Казачнік проста стаміўся, — сказала Маргуся, і купец нават не зрабіў ёй заўвагу за тое, што яна выказалася без дазволу. — To бок я хацела сказаць, чалавек стаміўся... Пане гаспадару, пані літасьцівая гаспадыня, мне здаецца, мы ня мусім забываць, што наш госьць — найперш чалавек, а не машына для вытворчасьці аповедаў. Прабачце, напэўна,
я сказала штосьці ня тое... Але мне так спадабалася новая гісторыя! Казачнік даказаў, што ён можа ўсё!»
«Супакойся, Маргуся, — нарэшце спыніў яе купец. — Мы зразумелі. Ніхто не зьбіраецца мардаваць твайго любімага казачніка. Ён стаміўся... Ці ня думаеш ты, Маргуся, што ўсе прысутныя тут — абібокі й дармаеды? Кожны з нас працуе ў меру сваіх сілаў. Кожнаму сваё. Дарэчы, ведаеце, якая Hama кніга зрабілася бэстсэлерам месяца? Здагадайцеся! Ваіпа вэрсія, пане аўтар?»
«Біблія?» — няпэўна махнуў я рукой.
«Ня проста Біблія! — пляснуў рукамі купец. — А Біблія, Каран, Тора, Камю і “Дэкамэрон” Бакача ў адным томе з ілюстрацыямі мастакоў-сацрэалістаў! Гэта была мая задума — і я не прагадаў!»
«Мае віншаваньні, пане купец».
«О, гэта лішняе... — скрывіўся купец. — Я не чакаю віншаваньняў і салюту ў свой гонар. Я толькі хачу сказаць, што ў кожнага свая работа. У адрозьненыіе ад нашага дарагога госьця, які можа сядзець дома, я сёньня, папрацаваўшы як сьлед над повым двухтомнікам аднаго клясыка, наведаў галоўны склад і меў дзьве дзелавыя сустрэчы з замежнымі партнэрамі. I ўсё гэта на таксі! О, дзе тыя блаславёныя дні, дзе мой улюбёны “пакард”, дзе мой кіроўца, які адзіны ўмеў аб’ехаць усе заторы... А потым некалькі гадзін я ня мог дабрацца дамоў, бо маё таксі было заблякаванае нейкімі лайдакамі, якія, замест таго, каб працаваць на карысьць Справядлівага Ладу, гойсаюць па вуліцах і гарлаюць штосьці, зарыфмаванае так кепска, што я нават не хачу ведаць, чаго яны там патрабуюць. А потым таксіст адмовіўся везьці мяне да самай брамы — што за дурань... Так што, Маргуся, ідзі лешп правер камэры, зірні, што там робіцца. Я чую, што гэтыя недалёкія людзі грукаюць у браму. Вядома, брама вытрымае. Але не хацелася б, каб паважаныя людзі, праяжджаючы па нашай вуліцы, думалі, што ў гэтым доме жывуць нейкія маргіналы і нябогі».
Маргуся выйшла ў калідор, дзе былі ўсталяваныя камэры. Купец памаўчаў крыху, нібы намагаючыся ўспомніць, дзеля чаго мы тут усе сабраліся.
«Што ж, — сказаў ён. — Перш чым працягнуць абмеркаваньне, я хачу прадставіць вам новага слугу. Магчыма, вы ўжо здагадаліся, што я нарэшце знайшоў яго. Вы ўсе цудоўна ведаеце пана Гланду. Мы перамовіліся зь ім сёньня, і ён пагадзіўся выконваць абавязкі Артэміюша, пакуль усё ня сьціхне. Я рады, што пан Гланда заменіць няшчаснага Артэміюша, пагатоў пан Гланда — дасьведчаны, прафэсійны паліцыянт, які добра абазнаны ў пытаньнях бясьпекі. Дарагі пане Гланда, я вітаю вас у гэтым доме ў вашай новай іпастасі. Спадзяюся, усе тут прысутныя таксама радыя вашаму рашэньню дапамагчы нам. Згодна з нашай традыцыяй вы, пане Гланда, запрашаецеся да абмеркаваньня гісторый, якія мы слухаем тут штовечар. Калі ласка, падзяліцеся з намі ўражаньнямі пра гісторыю пад назвай “Муракамскія промні”, якую вы толькі што пачулі. Мы з радасьцю вас выслухаем. Няшчасны Артэміюш, калі быў жывы, браў на сябе ў нашай кампаніі функцыі бязьлітаснага і справядлівага крытыка. Але гэта ня значыць, што й вы мусіце граміць творы нашага казачніка, нібы перад вамі закаранелы рэцыдывіст, якога трэба вывесьці на чыстую ваду».
«Дзякую, пане купец, — сказаў пан Гланда, прыслухоўваючыся да гукаў, што несьліся з вуліцы. — Я ўжо казаў, што не лічу сябе знаўцам добрых гісторый. Зазначу толькі, што не разумею, чаму вы называеце іх казкамі. Мне здаецца, гэта апавяданьні ў духу Франца Кафкі... Філязофскія, змрочныя і падобныя да прыпавесьцяў».
У пакой вярнулася Маргуся і трывожна загаварыла, гледзячы на мяне:
«Яны грукаюць у браму і патрабуюць выслухаць іх. Я не магла сама прыняць рашэньне і таму проста яшчэ раз праверыла ўваход і ўсе вокны. Пакуль што ніхто не спрабаваў забраццаўдом».
«Паспрабавалі б яны забрацца, — купец пагладзіў жонку па руцэ. — Мала б ім не падалося. Гэты дом — сапраўдная крэпасьць. Кожнага, хто палезе праз высокую агароджу, чакае разрад току, здольны працьверазіць нават самага шалёнага фанатыка. А брама вытрымае нават выбух. Калі мне прапаноўвалі пабудаваць дом з найвышэйшым узроўнем бясьпекі, я толькі адмахваўся. А цяпер бачу, што не дарма даў сябе ўгаварыць. Грошы, якія я аддаў на гэтую сьціплую хацінку, былі вартыя таго. He разумею толькі, чаго яны хочуць?»
«Я чытала, што ў горадзе шмат уцекачоў, — сказала, адвярнуўшыся, жонка купца. — Але, відаць, гэта чуткі. Зноў гэтыя бязглуздыя чуткі...»
«Гэта не зусім чуткі, пані, — сказала Маргуся. — Сёньня я крыху пагаварыла праз агароджу з суседзкай кухаркай. У горадзе і праўда шмат прышлых людзей з поўдня. Іхны горад змыла морам. Зрэшты, шмат хто памёр, не дачакаўшыся катастрофы. Але, вядома, гэта не прычына, каб гвалтам лезьці ў прыстойны, а да таго ж прыватны дом».
«Твая праўда, дзіця маё, — уздыхнуў купец. — Тут ім не гатэль і не прытулак. Я таксама чуў сёе-тое. Напрыклад, я чуў, што на Ўсходнім беразе, жыхары якога славяцца сваёй пабожнасьцю, вынайшлі эфэктыўны сродак лячэньня ад гэтай чумкі. Адсячэньне галавы!»
Я засьмяяўся, але купец строга зірнуў на мяне і павярнуўся да малога.
«Запытаемся ж нарэшце ў нашага мілага разумніка, які, я гляджу, ужо не гуляе са сваёй малпаю і зусім забыўся пра чыгунку, што падараваў яму бацька. Ты настолькі зачараваны новай гісторыяй, сынку? Або ты баішся грукату? Ты нейкі хмуры сёньня, ці не захварэў ты, сыночак?»
«Я думаю, — сказаў сын купца, уважліва гледзячы на мяне. — He замінайце мне».
«Думаеш над казкай?» — спытала, нахмурыўшыся, ягоная маці.
«Казка файная, — сказаў хлопчык, ухмыльнуўшыся. — Я думаю пра чарвякоў».
«Вы не баіцеся, што гісторыі вашага госьця могуць траўмаваць нявіннае дзіця? — асьцярожна спытаў пан Гланда. — Усё ж яны не для дзіцячага вуха».
КНІГІ ОНЛАЙН
