Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
«Пра сястру я ведаю, — хіхікнуў раптам пан Гланда. — Купец расказаў мне сваю таямніцу. Дайшло нарэшце, што хаваць яе ня мае сэнсу. Але... Вы чыталі тэксты няшчаснага Артэміюша?»
«Так».
«I што вы думаеце пра іх, пане аўтар?»
«Яны напісаныя прафэсійна. Словы расстаўленыя ўмела, добрая кампазыцыя, усё на месцы. Проста ў іх няма
жыцьця. Ёсьць такія гісторыі, якія напісаныя па ўсіх правілах. Іх пішуць людзі, якія доўга вучыліся пісаць і прыдумляць казкі. I ўсё ж у іх выходзяць проста словы. Я ня ведаю, як так адбываецца, але ў іх тэкстах няма нейкага трапяткога сьвятла, якое апальвае нам душы, нібы кончыкі пальцаў. Да іх роўнага штучнага агню можна дакрануцца — і нічога ня будзе... Hi болю, ні крыўды...»
«Ох, ды я не пра гэта... — зморшчыўся пан Гланда. Якія яшчэ душы... Зразумела, што Артэміюш пісаў гісторыі і моцна зайздросьціў вам. Ня ведаю, хто там з вас каму апёк пальцы... Але ў гісторыях Артэміюша ёсьць адна дэталь. Ён згадвае кагосьці, хто жыве побач зь ім. Увесь час жыве побач зь ім і назірае за ягонай працай».
«Гэта ягонае лірычнае “я”, — насьмешліва сказаў я. — Вы падазраяце лірычнага героя ў забойстве аўтара? Лічыце, што лірычны герой паклікаў Артэміюша на дах і скінуў? Баюся, гэты герой быў занадта слабы... Артэміюш проста ня меў таленту, вось і ўсё».
«Вы ня ведаеце, дзе я магу знайсьці ключы ад пакоя ўнізе? — заклапочана спытаў пан Гланда, ня слухаючы мяне. — Самага далёкага пакоя на падземным паверсе? Пан купец кажа, што ключы былі... I абвінавачвае мяне, што гэта я іх зіубіў».
«Вы цяпер слуга, — сказаў я. — А я проста госьць. Адкуль мне ведаць, дзе ключы?»
«Я яшчэ і паліцыянт, — нагадаў мне пан Гланда з раптоўнай хітрай усьмешкай. — I хачу сказаць, што ў гэтым доме занадта шмат таямніц. Што да вас, дарагі аўтару, дык вы застаяцеся адзіным, хто меў матыў забіць Артэміюша».
«Дзякуй за давер», — пакланіўся я.
«Ну што вы за чалавек? — паморшчыўся пан Гланда. — Я з вамі шчыра, нічога не хаваючы... А вы... Дарэчы, як вы лічыце, як нам ратавацца ад гэтага... Вось гэтага ўсяго?»
«Чумкі?»
«Не разумею вашай усьмешкі. Ну мусяць жа ў вас быць думкі на гэты конт».
«Думкі... — я ўсьміхнуўся. — Ведаеце, што робіць хатняя котка, калі яе перастаюць карміць? Яна проста кладзецца спаць. I сьпіць у надзеі, што калі прачнецца, усё будзе як раней і міса будзе зноў поўная ежы. Час ад часу яна прачынаецца і адплюшчвае адно вока, каб праверыць, ці не насыпалі ёй чаго. Вось так і я. Разумееце?»
«Зноў вы са сваімі прыпавесьцямі, — махнуў рукой пан Гланда. — Вы безнадзейны экзэмпляр. Дабранач, пане Галоўны Падазраваны».
«Дабранач, пане Гланда. Посьпехаў вам гэтай ноччу».
ГіСТОРЫЯ СЯМНАЦЦАТАЯ
БЛЮМЭНШТРАСЭ
Шульц зачыніў дзьверы ў пакой на ключ і, паставіўшы ў кут лёгкі чамадан, засьвістаў вясёлую песеньку — адну з тых, што ў той год напявалі ў кожнай кнайпе. Ён сьвістаў фальшыва, але гучна і няспынна, ён усяляк імкнуўся надаць сьвісту як мага болып жыцьцярадаснасьці. Яму трэба было паказаць ім, што ён — менавіта той, за каго сябе выдае. Шульц ня быў пэўны, што насьвістваньне пошлай немудрагелістай песенькі можа зьбіць іх з тропу. Але насьвістваць яе было адзіным, што ён мог цяпер зрабіць. Няхай прынамсі ведаюць, што ён не баіцца.
Хоць насамрэч ён баяўся. Яшчэ як баяўся.
Ён прыехаў у гарадок на самай мяжы раніцай і зьняў гэты маленькі пакой у старым гатэлі на Блюмэнштрасэ, дзе бываў ужо ня раз — але так даўно, вельмі даўно, яшчэ ў мінулым жыцьці. Яшчэ да таго, як Вось Гэта Ўсё пачалося. Здавалася, у гатэльчыку нічога не зьмянілася: тыя самыя шпалеры, тыя самыя вокны з сымпатычнымі, у паўднёвым стылі, аканіцамі. Тая самая ўтульнасьць. He, ня тая... Здавалася, гатэль таксама прыкідваецца, выдае сябе за кагосьці іншага. Адчайна робіць выгляд, што Вось Гэтага Ўсяго не адбылося. He магло адбыцца! Тут, у гарадку на самай мяжы, таксама рабіліся жудасныя рэчы. I Шульц думаў,
што калі яго выкрыюць, зь ім здарыцца нешта такое, што ўжо нельга будзе спыніць.
Але ён пагадзіўся ўдзельнічаць. I не зьбіраўся адступаць.
Шульц адчыніў акно і вызірнуў на вуліцу. Пакой быў на другім паверсе, але калі спатрэбіцца ўцякаць, адсюль так проста ня выскачыш. Нагу можна зламаць. Шульц зноў засьвістаў і сеў на ложку, абвёўшы вачыма сьціплую абстаноўку, якая некалі падавалася яму такой утульнай.
Карціна на сьцяне — мілы, мройны горны краявід, заліты сонцам. Горы былі зусім побач — можна было пабачыць іх, высунуўшыся з акна. Шульц сядзеў паміж намаляваных і сапраўдных гораў і думаў, што Вось Гэта Ўсё, тое, што цяпер адбываецца ў краіне, таксама спачатку было нібы намаляванае. Ніхто ня верыў, што плякаты, карыкатуры, улёткі, накрэмзаныя на платах знакі могуць прывесьці да такой катастрофы. I Вось Гэта Ўсё пачало забіваць людзей.
Краявід на сьцяне. Рыпучы ложак. Цяжкія выцьвілыя фіранкі, якія і ў выцьвіласьці сваёй мусілі радаваць нечае вока. Стол у куце, парэпаны, са сьлядамі чарнільных кропляў, якія ўпалі на яго невядома ў якім стагодзьдзі. На стале — ваза зь нясьвежай, але яшчэ цалкам жывой, ярка-чырвонай ружай. Пара келіхаў. Шафа, у якой вісеўвымыты нечым пахучым гатэльны халат. Рукамыйнік, над якім выгнулася вясёлае люстэрка з выявамі німфаў на бляклай раме.
Шульц зноў вызірнуў у акно. Пад ім гулялі старамодна, але акуратна апранутыя людзі, недалёка, у канцы вузкай вуліцы, прадавалі марозіва, а на лаўцы каля сваёй крамкі сядзеў тоўсты мясьнік. Колькі народу тут праходзіць кожную хвіліну? Ну, чалавек дзесяць. Ня будуць жа яны правяраць па дзесяць чалавек за хвіліну. Унізе зьвінелі ровары і пахла сьвежазваранай маладой шпарагай.
Вось Гэта Ўсё... Што за час надышоў, падумаў Шульц. Што за час... Той час, у якім я жыву. Час, калі раптам кожная рэч і кожная істота пачалі, нібы толькі і чакалі, служыць
новаму парадку. Цяпер паўсюль вучылі, што інакш і быць не магло. Ровар мусіць зьвінець у гонар рэжыму, і шпарага пахнуць дзеля дзяржавы, і марозіва, і атрамант павінны служыць новым правадырам, і стары гатэльчык цяпер існуе толькі для таго, каб дзяржава трымалася, квітнела і ўбіралася ў моц. I горы таксама ўзвышаліся на даляглядзе толькі для таго, каб служыць Вось Гэтаму Ўсяму.
Шульца душыў гнеў. Трэба было супакоіцца і падрыхтавацца да сустрэчы. Шульц чакаў Каца.
Ён мусіў перавесьці Каца празь мяжу. Сёньня ноччу. Шульц меў знаёмых і ведаў горныя сьцежкі. Кац мусіў прыйсьці праз гадзіну. Яны з Шульцам дамовіліся: калі на падваконьні будзе ваза, значыць, Кац проста пройдзе міма. Тыя, хто служыў новаму парадку, ня ведалі Каца ў твар. Калі ж вазы ня будзе — можна спакойна заходзіць, за Шульцам няма хваста.
Гэта была клясыка. А клясыка заўсёды спрацоўвала. Шульц любіў клясыку. Калісьці, у мінулым жыцьці. А цяпер нават клясыка працавала на рэжым. Шульц ня мог паверыць, што гэтак сталася. Клясыка падавалася яму непарушнай. Але і яна ўпала да іх ног. Яе вымусілі. Яна не супраціўлялася.
Шульц падышоў да акна і паглядзеў на гадзіньнік.
Пяцьдзясят хвілін. Потым, калі ўсё будзе добра, яны з Кацам выправяцца ў горы — двое турыстаў з наборам для пікніка. А заўтра Кац будзе ўжо ў бясьпецы.
У дзьверы пагрукалі. Гэта была гаспадыня гатэлю. У яе ў руках была бутэлька мясцовага віна. Калісьці Шульц любіў яго.
«Падарунак ад нас, — сказала з усьмешкай гаспадыня. — Найлепшае віно ў Гінтэрляндзе».
Ён падзякаваў, зачыніў дзьверы і паставіў віно на стол. Позірк гаспадыні падаўся яму падазроным. Надта ўжо ільсьніліся яе вочы. Яны што, сабраліся падпаіць яго?
Шульц зноў засьвістаў, вызірнуў у акно і ўбачыў іх.
Мясьнік. Мясьнік... Вось хто ўважліва, учэпіста ўзіраўся ў твары мінакоў. Вось хто вывучаў бесклапотныя позіркі турыстаў — ці не цікавіцца хто адчыненым акном на другім паверсе старога гатэльчыка. Шульц перавёў позірк на прадаўца шпарагі, які якраз вываліў сваё багацьце на імправізаваны драўляны прылавак. I гэты... Гэты таксама.
Шульц паволі падышоў да стала, узяў вазу з ружай і паставіў на падваконьне. Засьвістаў яшчэ гучней, панюхаў бутон, паправіў вазу, нібы неўпрыкмет прысунуўшы бліжэй да краю. Ён раптам спужаўся, што Кац не заўважыць знаку. Але ваза з ружай стаяла надзейна і была навідавоку. Яркая, яркая ружа. Яе было відаць здалёк. Кац проста пройдзе міма, у адной руцэ газэта, у другой марозіва. Звычайны турыст.
Шульц разумеў, што яны глядзяць на яго. Ён павярнуўся і сеў на ложак. Што ж, прыдумаем іншы плян, падумаў ён зь нечаканым спакоем. Галоўнае — не здавацца.
Ён сядзеўтак доўга. Да зьяўленьня Каца на Блюмэнштрасэ заставалася яшчэ хвілін пятнаццаць. Ён засьвістаў так гучна, як толькі мог, а сам праверыў пісталет. Калі яны пабачаць, што Каца ім ня ўзяць, яны могуць прыйсьці па яго, Шульца. Але ім няма чаго яму прад’явіць. Што ён зрабіў ім?
Ён засьпяваў, нібыта радуючыся новамудню. Як дурная птушка, у якой не было ні слыху, ні голасу. У сьцяну пагрукалі. Відаць, нейкі мэляман больш ня мог трываць ягоных вакальных практыкаваньняў. Шульц зрабіў выгляд, што ня чуе. Ён выводзіў сваю партыю — ён паводзіўся так, як яны. Народ. Тыя, хто дапусьціў Вось Гэта Ўсё.
Ён паглядзеў на гадзіньнік. У калідоры пачуўся шум. Шульц змоўк. Некаму круцілі рукі, Шульц чуў, як чалавек асуджана дыхае, нібы яму ў рот устаўляюць кляп. Шульц падбег да дзьвярэй і адчыніў іх.
Мясьнік і прадавец шпарагі вялі ўніз Каца. Шульц пабачыў толькі ягоную сьпіну — пахілую, нібы намаляваную на шпалерах.
Яшчэ двое стаялі перад ягонымі дзьвярыма. Яны адштурхнулі Шульца, і ён зноў апынуўся ў пакоі, перад настаўленай на яго зброяй.
Шульц бездапаможна зірнуў у акно. Вазы на падваконьні не было.
Калі яго выводзілі з гатэлю, ён пабачыў на бруку пад акном разьбітую вазу. Чалавек у форме даставаў з-пад аскепкаў кветку, асьцярожна трымаючы яе за тонкі стан. Яркачырвоная ружа легла на шырокую далонь прафэсійнага забойцы ў пагонах службы бясьпекі. Легла і выцягнула пялёсткі ў партыйным вітаньні.
Шульц ня ведаў, што адбылося, але ён здагадаўся. Калі яго запіхнулі ў машыну, ён уявіў сабе гэта і закрыў рукамі твар.
Ружа, якая рухае ўсім сваім целам, цягнучы вазу да краю падваконьня. Ваза нахіляецца і...
I падае.
Ружа, якая служыць новаму парадку. Ружа з парадкавым нумарам і мянушкай. Ружа, якую завэрбавалі толькі ўчора ўвечары. Цікава, падумаў Шульц, што ёй паабяцалі за службу? Няўжо крыху больш месца пад сонцам? Тое, што яны абяцаюць кожнай расава чыстай істоце на сваіх убогіх плякатах?
КНІГІ ОНЛАЙН
