Апошняя кніга пана А.
Казка
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск, Прага 2020
ГіСТОРЫЯ ВАСЯМНАЦЦАТАЯ
У СЬВЕТЛЫЯ ВЫСІ
Работа была простая — памяняць сьцяг.
He адзін на другі, не такі на гэткі — не, дзякуй богу, у краіне было спакойна, і ўладу ніхто скідваць не зьбіраўся. He адзін на другі, а той самы на гэткі самы. Рэч у тым, што сьцягі, нават дзяржаўныя, нават самыя малыя і самыя велічныя, маюць уласьцівасьць з часам ліняць і рвацца. Таму Сямёнаву і сказалі — заўтра палезеш і памяняеш сьцяг.
Работа была простая. Але са сваёй спэцыфікай. Бо сьцяг, які трэба было памяняць Сямёнаву, лунаў над горадам на вышыні сямідзесяці мэтраў. Фактычна, гэта быў галоўны сьцяг краіны. Ён трымаўся на флагштоку таўшчынёй з добрае дрэва і ўвесь час распасьціраўся там, у небе — бо флагшток усталявалі ў тым месцы, дзе вецер над горадам дзьмуў без супынку. Для гэтага гарадзкія ўлады спэцыяльна кансультаваліся з мэтэаролягамі. Вагу сьцяг меў усяго восем кіляграмаў, бо быў зроблены з супэрлёгкага матэрыялу. Пра гэта пісалі ў газэтах журналісты, але ніводзін журналіст яшчэ ня быў там, наверсе. А Сямёнаву — даверылі.
Сьцяг было відаць здалёк. Нават жыхары навакольных вёсак, калі апыналіся на лясістых узгорках у пошуках грыбоў, бачылі, як гарыць у небе чырвонае палотнішча. Што ўжо казаць пра тых, хто насяляў шматпавярховікі.
Сьцяг быў гордасьцю кіраўніцтва — і мусіў дэманстраваць усім сілу, росквіт і стабільнасьць дзяржавы.
Сьцяг быў чырвоны. Ня ўвесь, вядома, але болылую яго частку займала шырокая чырвоная пляма. Позьняй восеньню глядзець на сьцяг было нават прыемна, бо ён трохі расквечваў шэрае неба. Зрэшты, думаў Сямёнаў, праяжджаючы кожны дзень міма сьцяга і пазіраючы на яго ў задыханае акно аўтобуса, калі б сьцяг быў зялёны або сіні, таксама бяды б ня здарылася. Шэрай восеньню ўсе колеры харошыя, апрача шэрага.
Нікому ў горадзе і ў галаву не прыходзіла, што са сьцягам нешта ня так. Бо адкуль людзям было ведаць, што там зь ім робіцца, за семдзесят мэтраў ад паверхні зямлі. Але, як высьветлілася, існавалі інструкцыі. Праз пэўны прамежак часу сьцяг трэба было мяняць. Што ж, нікому ў горадзе не прыходзіла ў галаву й тое, што існуе такая работа — лезьці наверх і мяняць сьцягі. А яна існавала. I яе мусіў зрабіць Сямёнаў.
Раней гэтым займаліся іншыя людзі, але яны даўно былі на пэнсіі. А можа, і не — хто ведае, куды дзяваюцца людзі, якія дакрануліся да сьвятыняў. Цяпер была чарга Сямёнава. Ён прыехаў на месца на службовым грузавіку. Падышоў да флагштока і задраў галаву. Па ўсім флагштоку, ажно да самага верху, узьбягалі наверх лесьвічныя скобы. Сямёнаў ведаў, як працуюць мантажнікі-высотнікі. Ён зусім не баяўся вышыні. Якая розьніца, дзе ты стаіш — тут ці ў небе. Калі цьвярозы — з ног ня звалішся.
Вядома, Сямёнаў начапіў на сябе падстрахоўчы рыштунак і акуляры ад ветру. А потым ён узяў сьвятыню і палез наверх.
Ён спрытна хапаўся рукамі за скобы і намацваў іх нагамі, усё ішло добра. Шлях быў няблізкі. Сямёнаў караскаўся ўгару і думаў пра тое, што людзі, якія праяжджаюць зараз міма флагштока, бачаць ягоную самотную фігуру і разважаюць: можа, нешта здарылася ў краіне? Бо навошта
хтосьці палез на такую верхатуру? Мала каму хацелася, каб у краіне нешта здарылася. Бо ў суседзяў было неспакойна. I толькі ў краіне Сямёнава панаваў мір. А яшчэ Сямёнаў думаў, што ўсё ж добра тут жыць, на гэтай зямлі. Ніхто не галадае — акрамя самых зацятых лайдакоў. Ніхто не жабруе. Ніхто на вуліцах не страляе. Усім ёсьць дзе жыць. А каму дзякаваць? Можна і ўладзе. Бо ня факт яшчэ, што зь іншай было б тое самае. Іншая ўлада, можа, і не дала б рады розным хцівым ворагам. А гэтая дае.
Сямёнаў падняўся на сярэдзіну флагштока і вырашыў адпачыць. Ён трохі разьвярнуўся і зірнуў на горад. Горад быў прыгожы. Горад працаваў, горад дыхаў, горад жыў сваім напружаным жыцьцём. У гэты самы момант больш за мільён чалавек дбалі пра сваё і грамадзкае шчасьце і рабілі сотні, тысячы маленькіх і вялікіх справаў. Нехта каля станка, нехта за кампутарам, нехта каля школьнай дошкі, нехта са зброяй у руках, нехта за стырном. I Сямёнаў быў адным зь іх. Гэтае раптоўнае пачуцьцё еднасьці з краінай было такім магутным і так напоўніла ягоныя лёгкія невядомай сілай, што Сямёнаў ажно крыкнуў: «Здароў, людзі!» Ён ведаў, што вецер аднясе гук далёка на захад. У гэты момант Сямёнаў ганарыўся тым, што менавіта яму даручылі памяняць сьцяг. Ён рабіў сваю работу — і гэта была адказная работа.
«Усё ў нас будзе добра, — падумаў Сямёнаў. — Хай там вякаюць што хочуць, а ў нас і цяпер усё нармальна, і будзе — нармальна!»
Ён палез далей. Сонца сьвяціла Сямёнаву ў твар, быццам фатаграфавала яго з маланкай для справаздачы на галоўным сайце краіны. Сямёнаў рашуча дакараскаўся да сьцяга і дакрануўся да яго. Гордасьць укалола яго ў сэрца. Трэба было рабіць работу.
На вышыні і праўда высьветлілася, што сьцяг крыху выліняў, а па краях пайшлі махры.
Сямёнаў пачаў здымаць стары сьцяг.
Ён не адразу зразумеў, што ня так. А потым адпусьціў правую руку, якая трапіла ў штосьці вільготнае, і паднёс яе да вачэй.
Рука была ў крыві.
У сьветлай вышыні, на высокім флагштоку, вісеў, пунсавеючы, галоўны сьцяг краіны — наскрозь прамочаны сьвежай чалавечай крывёй.
Mae крытыкі не паварушыліся; здаецца, яны ня слухалі маю гісторыю пра сьцяг. Я ўжо быў падумаў, што, магчыма, пераацаніў свае сілы і іхныя нястрымныя пахвалы. Можа, я ім даўно надакучыў сваімі байкамі — якія з кожным вечарам рабіліся ўсё дзіўнейшымі. Але, шчыра кажучы, нават нягледзячы на стому мне ўсё роўна падабалася іх прыдумляць. Я ўвайшоў у смак, як кажуць — вось толькі як гэты смак адчувалі мае слухачы?
Але купец падняў цяжкую ад віна галаву і запытальна паглядзеў на мяне, ён паспрабаваў усьміхнуцца, ды ўсьмешка ў яго выйшла крываватая:
«Ну, чаго замоўк, дарагі госьцю? Працягвай, нам не цярпіцца даведацца, што там далей».
«Гэта ўсё», — сказаў я і наліў сабе яшчэ.
«Што ты сказаў?» — перапытаў купец, нахмурыўшы бровы.
«Вы пачулі гісторыю да канца», — стомлена сказаў я; магчыма, занадта стомлена — бо купец злосна ляпнуў далоняй па калене:
«Што значыць да канца? Колькі старонак ты прачытаў нам, казачнік? Дзьве?»
«Крыху болыв, — сказаў я. — Дзьве з паловай, недзе каля таго».
«Ты зьдзекуешся? — купец ажно падняўся зь месца. — Твае гісторыі звычайна разы ў тры даўжэйшыя! Я люблю
слухаць, як ты нясьпешна разгортваеш дзеяньне, люблю паступовасьць, люблю гэты павольны рытм... А тут бац: і ты нахабна заяўляеш нам, што паставіў кропку. Што гэта яшчэ за самавольства, казачнік?»
«Гэтая гісторыя ня мусіла быць занадта доўгай, пане гаспадару, — сказаўя. — Паверце, каштоўнасьцьлюбой гісторыі не ў яе аб’ёме, ёсьць танчэйшыя і нрыгажэйшыя крытэры. Я лічу, што ўлічваючы задуму і рытм гэтага тэксту, я ня проста маю права, я папросту мушу паставіць кропку там, дзе я яе паставіў».
«Дарагая, — купец павярнуўся да жонкі, якая зьдзіўлена прыслухоўвалася да нашай спрэчкі. — Здаецца, ён вырашыў заняцца тым, што культурныя людзі называюць сабатажам, а людзі простыя, кшталту нас — лайдацтвам!»
«Супакойся, дарагі, — жонка ўсадзіла яго побач і пагладзіла па руцэ. — Мне таксама шкада, піто гісторыя скончылася так хутка. I я зьдзіўленая ня менш за цябе, мой уладару. Я ўжо настроілася на доўгі прыемны вечар і, калі шчыра, не гатовая абмяркоўваць тое, што пачула. Наш госьць засьпеў мяне зьнячэўку такім пасьпешлівым фіналам...»
«Маргуся! — купец працягнуў рукі да мілага майму сэрцу фартушка. — Скажы ж хоць ты яму! Ты ж таксама расчараваная, што гэты здраднік паставіў кропку, толькі пачаўшы! Ці ты і цяпер будзеш абараняць яго?»
«Пане гаспадару! — Маргуся паглядзела на купца так пакорліва, нібы хацела ўпасьці перад ім на калені. — Я не хачу вам пярэчыць, мяне таксама засмуціла тое, што гісторыя такая кароткая... Алеянамаеўсабе вялікую мараль. I... Я лічу... Можаце пакараць мяне, пане гаспадару, я лічу, што гісторыя пра сьцяг цалкам завершаная. Нават самы вялікі геній ня змог бы дадаць да яе ані слова! Нават найлепшы стыліст у сьвеце не паставіў бы апошнюю кропку больш удала! Пане гаспадару, зьвярніце ўвагу на кантэкст — і не забывайцеся, што наш казачнік стаміўся! Ён прыдумляе гісторыі ўжо васямнаццаты вечар запар!»
«I будзе прыдумляць іх далей, — прабурчаў купец. — Я не скажу, што гісторыя кепская... Але чулі мы ад яго і лепшыя. Я проста хачу сказаць, што яна занадта кароткая, а гэта супраць правілаў!»
«Дазвольце не пагадзіцца з вамі, — рэзка прамовіў я. — Я памятаю нашую дамоўленасьць. Я мусіў расказаць вам трыццаць адну казку — і не зьбіраюся адступацца. Але мы ніколі не абмяркоўвалі, якую даўжыню мусяць мець мае казкі. Я перакананы, што маю права вырашаць гэта сам. Гісторыі павінны быць займальныя. Астатняе — справа аўтара...»
«Зноў ты хітруеш... — сказаў з горыччу купец. — Зноў ёп хітруе са мной, сябры. I вось жа не прычэпішся. Як сумленны купец я й падумаць пя мог, што ты, прайдзісьвеце, будзеш гуляць са мной у свае гульні. Значыць, ты і далей думаеш хітраваць? Будзеш расказваць нам казкі адну карацейшую за другую?»
«Гэтага я ня ведаю, — холадна адказаў я. — Як пойдзе. У кожнай гісторыі свае законы, і яны вызначаюць аб’ём, а мая хітрасьць тут ні пры чым. Давайце згадаем “Паэтыку” Арыстотэля. У маёй гісторыі ёсьць пэрыпэтыі, пазнаваньне, якое іначай завецца анагнорысіс, ёсьць гамартыя і катастрофа...»
«У ёй няма катарсісу, — сказала раптам жонка купца, холадна зірнуўшы на мяне. — Калі ўжо мы ўспомнілі старога Арыстотэля. У тваіх гісторыях ёсьць усё, апрача катарсісу. Цікава, з чым гэта зьвязана? Я не псыхааналітык, але мне здаецца, ты маеш нейкую траўму... »
«Прабачце, але гэта ня вашая справа, пані», — сказаў я.
«Пляваць на траўму, дарагая, — сказаў купец. — 3 катарсісам ці без, з катамі ці сабакамі, але гісторыя занадта кароткая!»
«Да вашага ведама, — агрызнуўся я, — гісторыя можа складацца і зь дзесяці словаў...»
«Лаўлю вас на гэтым прызнаньні, пане аўтар! — зьнянацку ўмяшаўся пан Гланда, гледзячы на купца сваімі верна-
паддапымі вачыма. — Калі мне будзе дазволена падзяліцца ўражаньнямі... У вашай казцы шмат чаго не хапае, а ня толькі катарсысу. Абсалютна ня ясна, дзе адбываецца дзеяньне, у чым сутнасьць канфлікту... I што гэта за жахі — кроў на сьцягу? Адкуль яна ўзялася? А да таго ж, шаноўны казачнік, вага галоўнага сьцяга на нашай плошчы — дваццаць восем кіляграмаў. Ніхто ня змог бы памяняць яго такім чынам, як вы апісалі. I ніякіх скобаў на флагштоку там няма».
КНІГІ ОНЛАЙН
