КНІГІ ОНЛАЙН

Аповед пра Шакунталу

Выдавец: Янушкевіч

Памер: 218с.

Мінск 2018

34.01 МБ

2 maghavatадно з імён Індры.
3 Памер vasantatilaka-.
няўжо гэта яны, сьвятыя сужанцы, унукі Усётварца1 і крыніца-выток дванаццаці выяў нябёснага жар-сьвятла2, нарадзіцелі Індры, пана трыбыцьця, уладцы усіх багоў, і бацькі, празь якіх уцеліўся сам Дух3 пачынаў усіх пачын?
[191]4
Маталі: Так, гэта яны.
Душйанта: (укленчыўшы) Душйанта, слуга Індраў, схіляе перад вамі калена ў глыбокай пашане.
Кашйапа: Сыне, жыві доўга й заўжды барані зямлю!
Адзіці: Сыне, хай ня будзе табе роўных у бітве!
Шакунтала: Разам з сынам прыпадаю да вашых ног!
Кашйапа: Дачка мая!
Самому Індру твой муж роўны, яго сыну падобны сын твой.
Мне адно пажадаць застаецца:
будзь дастойнай самой Паўломі!5 [ 192]6
Адзіці: Дачка мая, хай муж цябе заўжды шануе! Няхай твой сын пражыве доўгі век на радасьць і славу абодвум родам! А цяпер прысядзьце разам з намі!
1 Брагма, бог-стваральнік сьвету.
2 Ідзецца пра 12 adityaдзяцей Адзіці, іпастасей Сонца адпаведна кожнаму месяцу году. Цьвёрдага сьпісу багоў, якія ўваходзяць у гэту групу, няма ён розьніцца ад крыніцы да крыніцы (напр. Мітра, Варуна, Арйаман ды інш.).
3 Purusaідзецца пра Вішну. Ён лунаў па-над першаводамі яшчэ да стварэньня сьвету, пакуль зь ягонага пупка не зьявіўся лотас, адкуль потым нарадзіўся Брагма.
4 Памер sardulavikridita-.
5 PaulomiПуломава дачка, жонка Індрава.
6 Памер sloka-.
Усе сядаюць побач з Кашйапам.
Кашйапа: (указваючы на кожнага па чарзе)
Дружыну, дзіцё і пана нарэшце узьяднаў вас лёс, як Веру, Багацьце й Праўду, каб зямлю асьвяціць на мір!
[193]1
Душйанта: Напраўду, Ваша2 ласка надзвычайная! Усе мае мары споўніліся раней, чым Вы спадобнілі мяне сустрэчы!
Сьпярша зьяўляецца бутон, а потым плод, спачатку хмары, а тады ажыўчы дождж. Ідзе наступства за прычынай толькі так, твае3 ж дарункі апярэдзілі прыём. [194]4
Маталі: Так праяўляюць сваю міласьць тварцы сяго сьвету.
Душйанта: Багавіты! Колькі гадоў таму я пабраўся шлюбам Гандгарваў з Вашаю служыцелькаю Шакунталаю. Калі пазьней сваякі прывялі маю жонку да мяне, я ў нейкім незразумелым замарачэньні яе адрынуў і тым учыніў грэх супраць Канвы, ейнага бацькі й Вашага суродзіча. Але потым, калі я ўбачыў згублены ёю пярсьцёнак, памяць вярнулася да мяне, і я ўзгадаў, што сапраўды быў ажаніўся зь ёю. Усё гэта мне падаецца вельмі дзіўным.
Так мог бы тарочыць які шаленец:
«Ня слон гэта!» хоць і слана пабачыў, а потым заўважыць сьляды і сьцяміць:
«Усё ж такі гэта быў слон, няйначай!» [ 195]5
1 Памер sloka-.
2 УІ ужыта vas ‘ваш’ (мн.л.).
3 Так УІ. Душйанта зьвяртаецца да Кашйапы, ужываючы то «Ваш», то «твой».
4 Памер vamsasthavila-.
5 Памер upajati-.
Кашйапа: Сыне, не віні сябе ва ўчыненым. He з уласнай волі ты забыў Шакунталу. Паслухай!
Душйанта: Так, я слухаю.
Кашйапа: Калі Мэнака забрала з прошчы няшчасную Шакунталу й прывяла яе да Адзіці, я сілаю свайго засяроду даведаўся, што бязьвінная пакутніца была адрынутая табою толькі таму, што раней яе пракляў мудрэц Дурвасас. А яшчэ я пабачыў, што праклён спадзе, як толькі ты ўбачыш пярсьцёнак, які быў ёй падарыў.
Душйанта: (уздыхаючы з палёгкаю) Значыць, я свабодны ад ганьбаваньняў!
Шакунтала: (сама сабе) Хвала багом! He без прычыны адрынуў мяне муж ён сапраўды мяне забыў! Але ж я зусім ня помню, каб Дурвасас мяне праклінаў. Зрэшты, я так сумавала ў разлуцы, што магла й не пачуць праклёну. Цяпер ясна, чаму сяброўкі так настойвалі, каб я паказала князю пярсьцёнак.
Кашйапа: Дачка мая, цяпер ты ведаеш усю праўду. He сярдуй на свайго мужа, ён заўсёды быў і ёсьць адданы закону й праўдзе.
Праклён віною забыцьцю і тваім нягодам.
Як спала замарака, зноў ты княгіня князю.
Калі запыленае шкло, то няма ад’явы,
але зьяўляецца яна, ледзь пратрэш люстэрка! [ 196]1
Душйанта: Слушна сказана.
Кашйапа: Ці быў князь рады ўбачыць тут свайго сына? Я самаруч правёў для яго радзінны абрад.
Душйанта: (беручы сына за руку) Так, багавіты, у гэтым дзіцяці усе мае надзеі, ён апора майго роду.
1 Памер vasantatilakd-.
Кашйапа: Тады ведай, што яму суджана стаць усядзержцам!
У лёткім возе ён, ня знаючы завад, морам праімчыць і ўсе падкорыць сем зямных мацерыкоў1 зброяю сваёй, Усётаймоўцам бо завуць яго цяпер потым жа народ другое дасьць яму ймя: Бгарата2, альбо Дзержца усяго. [ 197]3
Душйанта: Калі сам багавіты ўчыніў для дзіцяці належныя абрады, чакаць ад яго меншага я ня маю права.
Адзіці: Багавіты, трэба паведаміць і Канву, што мары ягонай дачкі нарэшце збыліся. Але гэтым разам Мэнака патрэбная мне тут, паслаць яе я не магу.
Шакунтала: (сама сабе) Багавітая Адзіці выказала маё ўласнае жаданьне.
Кашйапа: Сілаю сваёй жарбы Канва прадбачыў усё, што здарыцца.
Душйанта: Дык вось чаму мудрэц ня надта гневаўся на мяне! Кашйапа: I ўсё ж мы павінны перадаць яму прыемныя навіны. Гэй, ёсьць хто побач?
Галава: (уваходзячы) Я тут, багавіты.
1 Паводле традыцыйнай індыйскай геаграфіі, зямля складаецца зь сямі мацерыкоў, кожны зь якіх аточаны сваім морам. У самым цэнтры знаходзіцца мацярык Jambudvipa«Яблычны востраў», месца жыцьця людзей, у сярэдзіне якога высіцца сусьветная гара Мэру. За салёным морам ляжыць другі мацярык Plaksa-. Далей ідзе мора трысьняговага соку й мацярык Salmali-; потым віннае мора й мацярык Kusa-, мора топленага масла й мацярык Кгайпса-, мора сыраквашы й мацярык Saka-, мора малака й мацярык Puskara-. Апошняе, вонкавае мора складаецца з прэснае вады. Усе мацерыкі называюцца паводле нейкага важнага ў індыйскай культуры дрэва ці травы.
2 bharataгл. увагу 3 на стар. 77.
3 Памер sikharini-.
Кашйапа: Галава, зараз жа ляці да шаноўнага Канвы й перадай яму, што дачка ягоная Шакунтала нарадзіла сына, Дурвасасаў праклён спаў, і князь Душйанта прыняў яе ў законныя жонкі.
Галава: Слухаю. (Выходзіць.)
Кашйапа: (да Душйанты) А ты, сыне мой, сядай з жонкаю й сынам на Індраў поваз ды вяртайся да сябе ў сталіцу.
Князь: Як Ваша ласка.
Кашйапа:
Хай заўжды тваім падданым шчодра дажджыць Шчадровец!
Хай заўжды твае аброкі сыцяць багоў дасыта!
Хай гэтак у ласцы ўзаемнай сотня вякоў мінецца:
на спор і карысьць двум сьветам, вам на вялікаслаўе! [ 198]1
Душйанта: Багавіты, я зраблю ўсё, што ў маіх сілах.
Кашйапа: Сыне мой, які яшчэ дар ты хацеў бы ў мяне папрасіць?
Душйанта: Ці можа быць зроблена болей? Але калі багавіты хоча ўчыніць мне яшчэ адну ласку, то няхай споўніцца вось гэта выказваньне шаноўнага Бгдраты:2
Хай правіць князь на дабрабыт княству ды людзям!
Хай дзеля вед СарасвацР славяць ведуны!4
1 Памер таііпі-.
2 Ідзецца не пра Душйантавага сына, а пра мітычнага заснавальніка тэатральнага майстэрства. Ён паставіў для багоў у Індравым раі першую ў сьвеце п’есу пад назваю «Самавыбар Лакшмі» (Laksmtsvayamvara-'), якую напісала сама Сарасваці, багіня мовы. Пра гэта ўскосна расказваецца ў Калідасавай п’есе «Мужнасьць і Ўрвашы».
3 SarasvatiБрагмава жонка, багіня мовы й мастацтваў. У РВ, аднак, Сарасваці ёсьць толькі назваю сьвятой ракі і яе боскага ўвасабленьня.
4 srutamahat‘магутны ў Ведах’ г. зн. знаўца Ведаў.
Хай Самабытны Ўсемагут, Пан маладзіка1 ад зноў-жыцьця2 назаўсягды вызваліць мяне! [ 199]3 Усе выходзяць.
Так сканчаецца складзеная велепаэтам шаноўным Калідасам п’еса «Шакунтала пазнаная».
1 Імёны Шывы (замест «Пана маладзіка» УІ nllalohita‘сіне-жалезнага колеру’). Як мяркуецца, Калідаса мог жыць у горадзе Удджайінг, дзе месьціўся вялікі храм Шыву, апісаны самім паэтам у ВВ. Таму няма дзіва, што п’еса пачынаецца і сканчаецца хвалебнам менавіта гэтаму богу.
2 punarbhavaг. зн. ад перараджэньняў.
3 Памер гйсіга-.
СЛОЎНІК
аброк, -у ахвяра (дарачы ‘мовіць’)
аброчнік, -а ахвяравальнік, сьвятар
аброчня, -і алтар
агуднік, -а абражальнік
акор’е, -я кавалкі кары
багавгг, -а / багав/ты вельмі шаноўны, гасподзь (ужываецца як зварот да багоў, паўбагоў і мудрацоў)
багавода, -ы правадыр багоў (пар. вой ваявода)
барня, -і барацьба
бучны пышны, шчодры, шматлікі
ваз/ла, -а сродак руху (санскр. vahana-)
вдрціца, -ы пітная вада для госьця (вада, вартая госьця)
ваяр, -а тут: кшатрый (санскр. ksatriya-)
веднік, -а, ведца, -ы які ведае
веле-, велявялікі (напр. велякнязь ‘вялікі князь’)
велі, веляга вялікі
вець, -і галінка
-віты у якога ёсьць, у якім ёсьць (напр. праўдавіты ‘праведны’; пар. дар даравіты)
выява, -ы форма
вядушчы які ведае (пар. відушчы, пітушчы)
вясковец, -ўца тут: вайшйа (санскр. vaisya гудзьба ‘музыка’
-> гудзьбіт; пар. прасіць -> просьба -» просьбіт)
гудзьбоўня, -і музычны пакой (гудзьба ‘музыка’ -> гудзьбовы пакой -» гудзьбоўня; пар. вазоўня, шпакоўня)
дому дамоў
дыліць, -ю, -іш сыпацца (пра нешта дробнае) дыхав/ты надзелены дыханьнем, жывая істота жанкоўня, -і жаночыя пакоі ў княскім палацы ждрбд, -ы аскеза (санскр. tapas‘цяпло, жар, аскеза’) жарбавйць, -ую, -еш чыніць аскезу
жарбгт, -а аскет
жарбітка, -і аскетка
жарбоўня, -і пустэльня
жаротва, -ы, жортва, -ы ахвяра
замйн, -у чары, амарока
звыцяга, -і перамога
звыцяжлівы пераможлівы
зьл/нак, -нку зьмяіная скура
злог, -у зьляганьне (гл. зьпягацца)
зьлягйцца, -йюся, -есься, зьлегчыся займацца любоўю
змуста, -ы спакуса
змушчйць, -йю, -еш, змусьц/ць, -шчу, -сьціш спакушаць краявгт, -а земляўладца, князь {сгмскр. parthiva‘зямельны, які мае дачыненьне да зямлі, князь’)
крыж, -а паясьніца
лажн/ца, -ы спальня
лйхі, -аў простая адзежа, рызьзё
маіуг, -а, могут, -а асілак
маўчйр, -а мудрэц, аскет (санскр. muni‘мудрэц’ -> тайпа‘маўчаньне’)
морак, -у тут: амарока, замарачэньне розуму
мяцежыць, -жу, -жыш бянтэжыць
найвыдатны, найлепшы з (напр. наймечнік ‘найлепшы зь мечнікаў)
намяняць, -яю, -еш называць (да мяно ‘імя’)
напал напалам
немаль амаль
нябёсьнік, -а жыхар неба
паміждзея, -і інтэрмэдыя поваз, -а калясьніца
прародзіч, -а тут: пан спародаў (санскр. prajapati-)
прйўда, -ы тут: дгарма (тое, што напраўляе)
праўдавгты які выконвае сваю праўду
прдўца, -ы валадар
прысоньне, -я угрэў, санцапёк (да пры сонцы)
прыдоба, -ы дабрабыт (да добры, падоба)
пустынь, -і гл. пустэльня
пустэльня, -і месца жыцьця аскетаў
рдмя, -я / -мені плячо (мн.л. рамі / рамёны) рдчыць, -у, -ыш рабіць ласку, даваць дазвол руш, -а мудрэц рушыць; сарск. rsi-) рыжы, -оў рыс