КНІГІ ОНЛАЙН

Аповед пра Шакунталу

Выдавец: Янушкевіч

Памер: 218с.

Мінск 2018

34.01 МБ

Ніжэй падаюцца схемы паўвершаў (х = лёгкі (няўдарны) галосны; = цяжкі (ударны) галосны; 0 = любы галосны; | = цэзура; сэнсавай узаемаадпаведнасьці паміж санскрыцкімі й беларускімі прыкладамі няма):
АДМЕНА
ПЕРШАЯ ПАДА
pathya-
0000
x--0
пераклад
XX X
X	X

asid raja nalo nama

амываўся той край слаўны



х XX
х — X



прадставілі тады праўцу
na-vipula-
000-
xxxO

х х -
X X х -




схапіў ён хобатам ільва

yena doso na bhavita

XX —
X X X -



увайшоў праўца у палац
bha-vipula-
0 x -
-xxO

X X X
-XX-

tasmai prasanno damanah




0---|
-xxO

зваліў на сухую зямлю і вось пераправіўшыся

asyodyanam caitraratham


ma-vipula-
0-X-
-|--0

х X X
х X




а ўлада над собскай жонкай

nyavedayatam asvastham

X х -
X X X



а ўлада мужа над жонкай
ra-vipula-
0-x|
-x-0

XX X
X X

aksapriyah satyavadi

паляцелі шыр-паветрам

Ox-|
-x-0

-хх-
X X X




Кашйапа, сын Самабыўцаў

evam ukte naisadhena

XX —
XX X



велявой з роду Ікшваку
№
№
ДРУГАЯ ПАДА санскрыт
2
0000
x-xO
0000
x-xO
—
x-xO
X X X
x-xO
sabdo mukto naradhipaih
yayatir iva nahusah
х	
x-xO
X X
xxO
mahan aksauhinipatih
sabharyaya varam dadau
3
	XX
x-xO
X X X
x x 0
8

sacyeva balavrtraha
panakalam amanyata

4
	X
x-xO
X X
x-xO


devas te tridivam gatah
virasenasuto bah

5
XX —
x x 0
X	
x-xO
10

tava rajan katham cana
lokapala mahaujasah


№
ДРУГАЯ ПАДА беларуская адмена
1
x-xx|x-x-

вярнуліся назад дамоў
красуня чарнавокая
2
хх-х|х-х-

валадарнай красы жанкі
о найлепшы між бгаратаў
3
ххх-|х-х-

папрацінаўшы процьмай стрэл
па веляполі раскіданы
Увага: Адмены, якія парушаюць забарону ххна месцы 2-га і 3-га складоў, ужываюцца пры перакладзе рэдка.
У клясычнай санскрыцкай паэзіі мэтрычны малюнак шлокі стражэйшы. Напрыклад, другая пада дапускае толькі пяць адмен (выдзеленыя ў табліцы цёмна-шэрым колерам). У перакладзе, аднак, розьніца паміж эпічнаю ды клясычнаю шлокаю амаль не прыкметная.
3.	Памеры samavrtta-
Для правільнага чытаньня гэтых памераў трэба ведаць разьмеркаваньне ўдарных і няўдарных месцаў у вершы. Як было адзначана вышэй, няўдарныя склады трэба прачытваць крыху хутчэй за няўдарныя, ствараючы патрэбны рытм. Напрыклад (лёгкія/няўдарныя склады падаюцца маленькімі літарамі):
RAMYANtaRAH kamaliNIhariTAIH saROBHIS CHAYAdruMAIR niyamiTARkamaYUkhaTAPAH
Хай ПУЦЬ аЗДОбяць ёй стаВЫ Ў самаЦЬВЕтах ЛІлій, хай КОсаў СОнечных іСКВАР адслаНЯюць ДРЭвы...
Трэба сказаць некалькі слоў і пра цэзуры. Што да іставіку, то яны могуць супадаць зь межамі слоў, а могуць стаяць і ўнутры складанага слова на мяжы асноваў. У беларускім перакладзе цэзуры заўсёды стаяць паміж словамі. У некаторыя памеры ў іх перакладных адменах была дададзеная цэзура для больш лёгкага іх успрыманьня беларускім чытачом; у іншых яна была прыбраная. У тэксьце перакладу цэзуры ніяк не пазначаюцца, таму вельмі важна азнаёміцца са схемамі ячшэ да пачатку чытаньня. Зыходны рытмічны малюнак захоўваецца там, дзе гэта магчыма, але ў некаторых памерах рытм можа прыкметна адрозьнівацца.
№
ПАМЕР
СХЕМА Й ПРЫКЛАД

TRI$TUBH(11 складоў)
1
indravajra-
	X — хх-х —


vasamsi jirnani yatha vihaya


X X x (/|) X (/|) X X X


як зьняўшы адзежу (|) зь сябе старую
2
upendravajra-
х-х — хх-х	


navani grhnati naro'parani


X XX (/|) X (/|) X X X


у новы убор (|) адзяюцца людзі

УП розьніца паміж памерамі 1 і 2 губляецца.
3
upajati
Х-Х--ХХ-Х--
--Х--ХХ-Х	 альбо наадварот


amapradhanesu tapodhanesu gudham hi datatmakam asti tejah
3
upajati-
х х х (/|) х (/|) х х х Х-ХХ(/|) X (/|) X — X — X


У кожным пустэльцы, і найрахманым, хаваецца жар унутры пякучы.

УП гэты памер часам можа выдзяляцца чаргаваньнем месца цэзуры, аднак часьцей ён зусім зьліваецца з двума папярэднімі памерамі.
4
rathoddhata-
-х-ххх-х-х-


no kadapi bhavatan mahibhujam


-x-xxx-x-x-


ты навошта y сьвятой пустэльні, друг
5
salinl-
	I X	X	


nirghatograih kunjali nanjighamsu


-XX-I-xx-x-x


стала яна долю клясьці ліхую
JAGATI(12 складоў)
6
drutavilambita-
ххх-хх-хх-х-


sadasi vakpatuta yudhivikramah


XXX-XX-XX-X-


калі я побач стаяў, то глядзела ўбок
7
vamsasthavila-
х-х — хх-х-х-


vivesa samatyapurohito 'riha


х-х-х(|)хх-х-х-(х)


красу такую ўтаймаваць у юным целе
ATIJAGATI(13 складоў)
8
praharsini-
	|хххх-х-х	


nirdistam kulapatinasa parnasala


х х/| х /|хх X X X


Аднаму іх | не адалеці нават Індру войска божае | ачаліць ты мусіш, княжа.

У перакладзе цэзура можа быць альбо пасьля 4-га, альбо пасьля 5-га складу.
9
rucira-
x-x-|xxxx-x-x-


sarasvatT srutamahatam mahiyatam


x-x-xxx-|-XXX-


хай правіць князь на дабрабыт княству ды людзям
SAKVARI(14 складоў)
10
vasantatilaka-
— х-ххх-хх-х —


daivena deyam Hi kapurusa vadanti


x-x-xxx-(|)xx-x-x


бывае, слодычнае штось y далі пачуем
ATISAKVARI(15 складоў)
11
malini-
хххххх	X — X —


sa hi gaganavihari kalmasadhvamsakari


X-XX-X-X-XX-X-X


як лёгка рука тугую можа напяць цяціву
ATYASTI-(17 складоў)
12
mandakranta-
	|ххххх-|-х	X	


kas cit kantavirahaguruna svadhikarapramattah


-хх-|хх-хх-|хх-хх-х


ходзяць сабе ды жуюць мураву аляняты бяз страху
13
sikharinT-
х	|ххххх	XXX-


varam sHnya sala na ca khalu varo dustavrsabhah


x-x-x-(|)x-xxx-|-xxx-


але мая душа прывыкла да лясной безьлюдзі й цішы
14
harini-
ххххх-|	|х-хх-х-


sarasi bahusas taracchayeksanat parivancitah


xx-xx-|-xx-|x-xx-x-


i бяжыць па шчацэ, капле сьляза на мой бранзалет цьмяны
ATIDHRTI(19 складоў)
15
sardulavikndita-
	ХХ-Х-ХХХ-|	X	X-


raman nasti parayanam parataram ramasya daso smy aham


xx-xx-x-xxx-x-xx-x-


яе плечы паніклі, скуру аб кару нацерла сабе яна
PRAKRTI(21 склад)
16
sragdhara-
	х —|хххххх-|-х — х —


grivabhangabhiramam muhur anupatati syandane dattadrstih


-x-xx-x|-x-xxx-|xx-xx-x


як прыгожа гне шыю, позірк кідаючы свой на імклівы наш поваз
4.	Памеры ardhasamavrtta-
У памерах гэтага кшталту мэтрычны малюнак цотных і няцотных радкоў не супадае. У гэтым перакладзе сустракаюцца толькі два падобныя памеры:
№
ПАМЕР
СХЕМА Й ПРЫКЛАД
1
aparavaktra-
ц
хххххх|-х-х-


нц
хххх-хх|-х-х-


sphutasumadhuravenu gitibhis tam aparavaktram avetyamadhavam


Ц
XXXX X X -


нц
хх-х-хх-х-хх


дрэвы чуюць мае словы й шлюць адказ, задрыжала лісьце усьлед Шакунтале
2
puspitagra-
ц
хххххх|-х-х	


НЦ
хххх-хх|-х-х	


ahitahitavicarasunyabuddheh srutisamayair bahubhir bahiskrtasya


Ц
-х-ххх-х-х-х


НЦ
хх-х-хх-х-х-х


пыл, падняты капытамі коней порсткіх, у вячэрнім сонцы гарыць агнём чырвоным
5.	Памеры ganavrtta-
Сустракаюцца ў п’есе і памеры, якія лічаць не склады, але наборы (gana‘група’). Адзін набор складаецца з чатырох лёгкіх галосных (matra‘мера’) альбо іх заменьнікаў (цяжкіх галосных).
Найчасьцейшым такім памерам у п’есе ёсьць агуа-, альбоgatha-. Верш складаецца з двух радкоў: першы мусіць мець 30 мераў, другі 27. Радкі дзеляцца на наборы па чатыры меры ў кожнай зь некаторымі выняткамі. Пасьля трэцяга набору павінна быць цэзура. У табліцы ніжэй прыводзіцца асноўная адмена агуа-, ці pathya(знак над хх азначае, што апошнія могуць быць замененыя на першы; 0 любы галосны):

1
2
3

4
5
6
7
8
1
XX XX
X X
XX XX
XX XX

X X
XX XX
XX XX
X X
XX XX
0
2
XX XX
X X
XX XX
XX XX

X X
XX XX
XX XX
X
XX XX
0
3 табліцы відаць, што ў першым наборы магчымыя наступныя спалучэньні: 1) -	2) х х 3) х х ды 4) х х х х; а ў другім:
1) х х, 2) -	3) х х 4) х х ды 5) х х х х і г. д. Розныя адмены
набораў могуць спалучацца адна з адной без абмежаваньняў.
Напрыклад (ступы паказаныя дужкамі):
(a pari)(tosad) (vidusam) | (na sadhu) (manye) (prayoga)(vijna)(nam)
(balavad а)(рі siksi)(tdnam) | (atmany) (apra)(tya)(yam ce)(tah)
Па-беларуску памер агуаперадаецца тактавікам-. nepman частка радка мае тры ўдары, другая чатыры (прамежак паміж ударамі ня больш за тры склады). Ёсьць некаторыя мэтрычныя абмежаваньні. Першы радок ня можа пачынацца з х х ды павінны сканчацца націскным складам. Другі радок, наадварот, павінен пачынацца х х і сканчацца ненацісьненым складам. Напрыклад:
Манга-кветачка мая, зялёна-жоўтая красуня-краска!
Памер udgatha-, ці giti-, адрозьніваецца ад агуатым, што ў 6-м наборы другога радка павінна быць х х альбо —. У гэтым перакладзе, аднак, udgatha(а часам і aryd-) заменены на іншы памер, які адрозьніваецца ад папярэдняга лішнім ударам у няцотных радкох. Такім парадкам, цэзура прыходзіцца пасьля чацьвертага набору, дзелячы радок напалам:
Ціха й спакойна ў пустэльні сьвятой, чаму ж дрыжыць тады правіца?!1
Аднак і aryd-, і udgathaможна ў прынцыпе перакладаць без вышэй пазначаных абмежаваньняў, г. зн. arydяк 3/4-ударны тактавік, a udgatha— як 4/4-ударны, ужываючы альбо толькі жаночыя канцоўкі, альбо чаргуючы жаночыя з мужчынскімі. Напрыклад:
Няпоўнымі-поўнымі гірамі часта абважвае пакупнікоў сваіх гандляр
1 Пар. верш Янкі Купалы, напісаны чатырохударным тактавікам: Я табе, зямля мая прадзедаў маіх, He патраплю нічога жалець на сьвеце.
альбо завышае цану шматкротна: такая прырода усіх прадаўцоў!
6.	Памеры matravrtta-
Ёсьць у п’есе таксама памеры, што з аднаго боку лічаць меры, з другога маюць строга вызначаную канцоўку. Іншымі словамі, першая палова радка дазваляе замену лёгкіх галосных на доўгія, а другая не. Верш у такіх памерах складаецца з чатырох радкоў: 1-ы роўны 3-му, а 2-і роўны 4-му.
Прапанаваныя адмены перакладу досыць вольна абыходзяцца зь першаю, варыятыўнаю, часткаю памераў.
Ne
ПАМЕР
СХЕМА Й ПРЫКЛАД
1
vaitallya(14-16 мераў)
ц
XX XX XX
X X -


нц
XX XX XX XX
X X -


atha tasya vivaha kautukam lalitam bibhrata eva parthivah


Ц
X X X X
X XX


нц
X X X X X
-XXX-


Дзе твой пан, дзе яна, што з ланямі гадавалася, чужынка для любві?!
2
aupacchandasika(16-18 мераў)
Ц
XX XX XX
X X -


нц
XX XX XX XX
X X	


camaran paritah prartitasvah kvacid akarnavikrtastamallavarsi