Асновы філасофіі
(курс лекцый)
Памер: 278с.
Гародня 1994
Пад адлюстраваннем у філасофскім сэнсе разумеецца здольнасць адных цел і матэрыяльных сістэм пакідаць „след” у другіх у працэсе іх узаемадзеяння, здольнасць адкладваць, узнаўляць (у гэтых слядах) у іншай форме тыя ці іншыя асаблівасці аб’ектаў, што ўдзельнічаюць на іх свядомасць якраз і развіваецца з гэтай усеагульнай уласцівасці матэры', уласцівасці адлюстравання.
Як гэта даказвае прыродазнаўства, у працэсе эвалюцыі матэрыі формы адлюстравання якасна ўскладняліся і развіваліся па меры таго, як адбываўся працэс узнікнення з неарганічнай прыроды арган чнай (жывой), а апошняя, у сваю чаргу, дыферэнцыявалася, развівалася, падрыхтоўваючы ўзнікненне вышэйшай формы руху матэрыі грамадства, грамадскага жыцця.
Адсюль заканамерна вынікае, што паколькі свядомасць звязана не з ўсёй матэрыяй, а толькі з вышэйшам яе формай, сацыяльнай, то і рашэнне праблемы паходжання свядомасці мае на ўвазе вывучэнне яе перадгісторыі высвятленне пытання аб узнікненні жыцця, грамадства ічалавека.
Прынцыповыя палажэнн' аб сутнасці і паходжанні жыцця заключаюцца ў наступным «
1. Жыцце па сваей прыродзе ёсць з’ява матэрыяльная, і ўяўляе сабой якасна своеасаблівую форму руху матэрыі.
2. Жыццё звязана са спецыфічным матэрыяльным носьбітам, спосабам існавання якога яно з'яўляецца. Спецыфіка матэрыяльнага носьбіта вызначае і спецыфіку жыцця як біялагічнай формы руху матэрыі. Аснову жыцця складае абмен рэчываў і ўзнікненне высока актыўных біялагічных спалучэнняў полінуклеатыдаў. іменна на гэтай падставе і ўзнікаюць усе іншыя асаблівасці жывога, у прыватнасці так'я яго уласцівасці як рост, размнажэнне, узнаўленне да сябе падобнага, раздражняльнасць, здольнасць выбіральна рэагаваць на знешнія фактары, самарэгуляцыя і інш.
3. Важнейшай прыкметай жывога, што адрознівае яго ад матэрыяльных сістэм неарганічнай прыроды, з’яўляецца актыўнасць, якая рэалізуецца праз прыстасаванне да навакольных умоў, і якаснае пераўтварэнне нежывой прыроды.
4. Жыццё на зямлі прадукт закамернага развіцця матэрыі. Яго крыніцай у канчатковым выніку з’яўляецца здольнасці матэрыі да паступальнага развіцця. Узнікае жыццё тады, калі складваюцца адпаведныя ўмовы для існавання і развіцця яго матэрыяльнага субстрата або матэрыяльнага носьбіта.
Пры гэтым, як выяўлена навейшымі даследаваннямі, статычную
аснову жыцця складае структурная арганізацыя найвышэйшай упарадкаванасці, якая характарызуецца антыэнтрапійнасцю, ці „адмоўнай энтрапіяй ’. як гэта ўпершыню адзначыў Э. Шрэдзінгер.
Праблема генезісу жыцця мае 1 яшчэ адзін аспект: ці вечнае жыццё? ці паўсюдна яно7 Адказы тут есць процілеглыя. Але аўтар прытрымліваецца той думкі, што дапушчэнне тэзіса аб вечнасці жыцця не супярэчыць сучаснай навуцы, а якраз наадварот. Неабходна толькі дыялектычна вытлумачыць данае паняцце, не абсалютызаваць яго. Жыцце вечнае ў тым сэнсе, што ў працэсе бясконца доўгага існавання матэрыі яно бясконца многа разоў і ў бясконца мног'х светах узнікала і зн!кала, як і самі гэтыя светы. Гэта ж правільна і адносна бясконцага ў часе і прасторы развіцця матэсьіі ў будучым. Аб тым жа сведчыць і сучасная навука аб космасе.Паводле падлікаў вядомага амерыканскага астранома Херлоў Шэплі, толькі ў аглядаемым намі Сусвеце існуе ад 10® да 10^4 планет, якія могуць быць носьбітамі высокаарган'заванага жыцця.
Сапраўды, было б метафізікай і ідэалізмам дапушчэнне таго ,што жыцце на Зямлі з’ява унікальная, непаўторная і адзіная. Ды такое дапушчэнне супярэчыць і фактам, у прыватнасці, факту выяулення ў метэарытах рэшткаў незямнога жыцця. У даным выпадку гутарка ідзе аб каменным метэарыце, які ўпаў паблізу Мтеі Херсонскай губерні ў 1889 г., і аб некаторых іншых. Ўнікальнасць жыцця не падвярджаецца і ўстаноўленым астранамічнымі і іншымі навукамі законам звалюцыі касмічных сістэм.
У гэтым плане трэба лічыць правамернай у навуковых адносінах । гіпотэзу аб магчымасці перанясення жыцця з адных касмічных аб’ектаў на другія. He трэба толькі абсалютызаваць яе, разглядаць як адзіна магчымую. Больш таго, такая гіпотэза можа нават аказацца пленнай для навукі. Але для гэтага неабходна адна ўмова: яна павінна быць адной са спроб вытлумачэння жыцця ў рамках агульнай навуковай тэорыі паходжання жыцця шляхам яго самазараджэння, г. зн. у працэсе самаруху і самаразвіцця матэрыі, пераходу ад нежывой прыроды да жывой, ад неарганічнай матэрыі да арганічнай, ад матэрыі, якая адчувае да матэрыі, здольнай адчуваць.
Такім чынам, жыцце гэта прадукт гістарычнага развіцця матэрыі. Узнікненне яго абумоўлена ў той жа час і з яўленнем новых форм. Іх далейшай развіццё ўжо звязана з дыферэнцыяцыяй і развіццем арганічнай прыроды, эвалюцыяй жывых арганізмаў. Як бачым, навука і ў гэтай галіне пацвярджае і канкрэтызуе асноўныя прынцыпы дыялектычнага матэрыялізму, выяўляе негрунтоўнасць ідэалізму і антыдыялектычных канцэпцый.
Найпрасцейшымі формамі адлюстравання ў нежывой прыродзе з’яўляюцца РАЗВІЦЦЕФОРМ фізічныя, хімічныя і механічныя змяненні, АДЛЮСТРАВАННЯ якія адбываюцца ў працэсах ўзаемадзеяння. Аднак гэтыя змяненні „адбіткі", „сляды не адыгрываюць самастойнай ролі ў даных працэсах. іншае мы назіраем у жывой прыродзе. Тут, адначасова з працэсам узнік-
тыка, псіхакінез. біяпсіхічныя эфекты, напрыклад лазашукальніцтва і г. д. Трэба, аднак, адзначыць, што свядомасць, заўсёды ёсць свядомасць чалавека, аообы, індыв'да ці грамадскай супольнасці, грамадства цалкам. Вось чаму як нельга аддзяліць ад дзейнасці асобы, ад яе асабовых якасцей характару, тэмпераменту, сістэмы здольнасцей, якасці ўзаемаадносім у грамадстве. І таму натуральна, што на першы план можа выступаць і мець пераважнае значэнне то тая, то іншая яе оыса. Свядомасць нікол' не функцыянуе „усебакова" ва ўсіх выпадках. Як у дзейнасці пэўнай асобы, так і ў разнастайных грамадскіх супольнасцях.
СВЯЛОМАСЦЬ І МОВА
Свядомасць можа існаваць толькі ў моўнай Форме, якая надае ёй характар матэрыяльнай з'явы. Па-першае, слова забяспечвае свядомасці вычананне яе галоўнай функцы' адлюстравальна-ін-
фармацыйнай, бо яно заўседы адыгрыеае вызначальную ролю. Слова як знак і змест, значэнне (інфармацыя, веды, думкі, і г. д.) зауседы арганічна звязаны • толькі пры гэтым магчыма пазнавальная дзей насць чалавека Па-другое, слова дазваляе абагульшць інфармацыю, дазваляе рабіць з інфармацыян (ведамі) любыя лагічныя аперацьг.
Ствараецца магчымасць надаць свядомасці творча-канструктарскую ролю. Па-трэцяе, мова выконвае камун катыўную функцыю, бо яна забяспечвае трансляцыю інфармацыі ад адной асобы да другоп, ад аднаго пакалення людзей да другога, ад аднаго народа да другога, ад адной кулыуры да другой. Стваоэчне П'сьменнасці і камп’ютэрных моў значна пэвысілі камунікатыўную ролю мовы ў разв!цці свядомасц' і грамадства. I, нарэшце. свядомасць заўседы ёсць адносіны чалавека да свету і сябе, таму мова служыць незаменным сродкам выказвання і ўздзеяння, у выніку чаго значна павышаецца эфектыў насць 'нфармацыйных працэсаў
Усе зазначаныя вышэм функцыі мовы праяўляюцца ў адзінстве і ўзаемасувязі са свядомасцю. У адрыве ад свядомасці, якая складае ідэальны змест мовы, апошняя не існуе і стоачвае ўсялякі сэнс. Аднак, падкрэсліваючы гэта палажэнне, нельга забываць, што мова 1 мысленне, слова і паняцце не тоесныя. Мова не выпадковы набор слоў, а ўнутрана арганізаваная сістэма, якая складваецца гістарычна пад уздзеяннем грамадска-лрацоўнай дзеннасц. людзей, народаў і падпарадкавана сваім спецыфічным законам развіцця. Па-за гэтап сістэмай паасобныя моўныя адзінкі словы і іх спалучэнні страчваюць свае значэнне і перастаюць існаваць. Свядомасць таксама падпарадкавана сваім спецыфічным законам разв'цця. А гэта значыць, што нягледзячы на адзінства, мова і мысленне адрозніваюцца адно ад аднаго, валодаюць аднсснай самастомнасцю.
ГРАМАДСКАЯ СВЯДОМАСЦЬ, ЯЕ СТРУКТУРА І РОЛЯЎ САЦЫЯЛЬНЫМ РАЗВІЦЦІ
Грамадская свядомасць вельмі складаная з’ява, бо складаны і тыя сацыяльныя прычыны, якія яе нараджаюць. і зразумела, што ні ў якім разе недапушчальна атаясамляць паняцц свядомасціасобы і свядомасці грамадства. Свядомасць асобы гэта яе псіхічны склад, яе стыль мыслення, яе духоўны свет Грамадская свядомасць
гэта духоўнае жыцце грамадства на nav ным гістарычным этале яго развіцця. Яна ўключае сістэму >дэй і тэорый, уяўленняў : настрояў, норм паводзін, ацэнак і ідэалаў, у якіх адлюстроўваецца мінулае, сенняшняе і будучае сацыяльнан рэчаіснасці, яе магчымыя 1 іншыя змены і варыянты развіцця. Грамадская свядомасць матэрыялізавана ў рознаякасных сацыяльных структурах жывой, натуральнай і ггсьмова-друкаванай мове, у выглядзе шматлікіх знакава-сімвалічных сістэм, сканцэнтоаваных у б;бля тэках, прэсе, выданнях, у аўдыевізуальных, кампютэрных і іншых інфармацыйных С'стэмах, у такіх сацыяльных структурах як дзяржаўныя і грамадскія сацыяльныя інстытуты, ва ўсем „другой” штучнай прыродзе, якая можа быць названа як культура ў самым шырокім сэнсе гэтага слова. Грамадская овядомасць у яе інфармацыйных і оэчавых формах існуе як аб'ектыўная з ява для асобы, як прадстаўніка свайго пакалення I толькі засвоіўшы яе асновы, дзякуючы мове, чалавек становдца асобан, свяДомым дзеячам грамадства. Грамадская свядомасць, «к мы ўжо бачыл> йышэн, існуе ў сістэме „індыв'д грамадства”. Яна станов'цца фактарам сацыяльнага развіцця тольк^ тады, калі ўспрынята :ндыв>дам, праз яго дзейнасць,дзейназць розных сацыяльных груп • супольнасцей. Індывіды як носьбіты грамадскай свядомасц , каб дзейн'чаць, спачатку павжны яе засво'ць. Але потым, па меры набыцця ўласнага вопыту самі ўносяць у яе разв ццё істотныя дапаўненні. Так ідзе на падставе ўзаемадзеяння індывіда (асобы) ' грамадства оазв'ццё і аднаго і другога бакоў цэласнага сацыяльна-эвалюцыйнага працэсу.
Зразумела, што розныя грамадскія структуры па-рознаму ўздзейнічаюць на індывіда: класы, дзяржаўныя структуры , грамадскія арганізацыі, новае і старое. У грамадскай свядомасці выдзяляюцца базавыя, вертыкальныя і гарызантальныя структуры. Базавыя (гапоўныя, функцыянальна-якасныя) гэта навукова-тэарэтычныя, нарматыўна-лрактычныя і ацэначныя сферы свядомасці. Тэаоэтычныя веды ўключаюць усе вынікі навукова-даследчай ' навукова-філасофскай дзейнасці грамадства, практычная свядомасць канцэнтруе шматлікія і разнастайныя маральна-юрыдычныя, пэлітычныя, рэлігійныя і мастацкія нормы паводзін чалавека ў грамадстве і ў адносінах да прыроды; ацэначная свядомасць уключае ў сябе якасныя ацэнкі адносін чалавека да сябе, да наваколля, да дабра і зла, да М’нулага, сучаснага і будучага, а таксама пажаданні, летуценн;, амаль самае галоўнае сістэму прыярытэтаў, якая непасрэдна ўплывае на яе дзейнасць.
КНІГІ ОНЛАЙН
