Асновы філасофіі
(курс лекцый)
Памер: 278с.
Гародня 1994
У грамадскай свядомасці можна вылучыць наступныя ўзроўні; а) нетэарэтычны сацыяльная псіхалогія (пачуцці, настрой людзей, псіхалапчныя іх устаноўкі і г. д.); паўсядзенная свядомасць, якая фарм'руецца пад уплывам паўсядзённай практыкі жыцця; б) тэарэтычны навуховыя тэорыў канцэпцы' і г. д, які ўключае ўсю сістэму аб'ектыўна сапраўдных ведаў. і топ і другі ўзроўні ўключаюць ідэалагічныя і неідэалагічныя падструктуры грамадскай свядомасці. Вышэйшым узроўнем, зразумела, з’яўляецца тэарэтычны ўзровень, які забяспечвае самую фундаментальную інфармацыю для паспяховай пераўтваральнай дзейнасц’ чалавецтва. Аднак не трэба недаацэньваць ролю і нетэарэтычнага ўзроўню, а таксма ідэалаг'чнага і неідэалаг’чнага бакоў двух узроўняў. Яны заўседы выступаюць моцным фактарам акумуляцы' чалавечай энергіі, здольным надаваць гістарычным пад.звям пэўны эфект.
У структуры грамадскай свядомасці яскрава вылучаюцца і аснсўныя гарызантальныя формы яе ^снавання. Гэта мараль, рэлігія, філасофія, права, палітыка, навука, мастацтва (у тым л ку л таоатура' У сістэме гоамадскай свядомасц; яны даюць магчымасць чалавеку, ' грамадству ўн веооальна, уоебачова адлюстоаваць рэча'Снасць у яе супярэчл'вых зменах і оазв'цц', забяспечыць апеоаджальнаа адлюстраванне прагрэсу грамадства ; адпаведнам рэгуляцыі дзейнасцчалавецтва, я^р тзоэчасц , яго самаразв'цця.
Разнастайныя формы грамадскай свядомасці якасна адрозкваюцца адча ад другой. ■ гэта заканамерна, бо якасна адрозніваюцца і тыя фрагменты рэча'снасц , у яком чалаееку даводзіцца дзейнічаць. Зразумела, што названыя вышэй фоомы грамадскам свядомасц вызначаюцца ў залежнасц1 ад поадмету адлюстравання, формы, у яком гэта роб'цца, сацыяльных функцым, характару, законаў іх утварэння, і урэшце рэшт, ступені залежнасц; ад гоамадскага быцця, ступені адноснай самастойнасці кожнай з іх. Напрыклад, мараль мае глыбокае адоозненне ад 'ншых форм свядомасці ў тым, што яна нараджаецца пад уплывам духоўных аднос н людзей, якія складаюцца ў барацьбё за існаванне і росквіт : г. д. Яна, зразумела, адрозн’ваецца па свайму зместу і формах быцця. функцыях ад права, палітыкі і іншых форм. Слушна ; наадваоот. Усе фоомы грамадскай свядомасці маюць унутраныя спецыфічныя законы оазв цця, > таму м уласцдва адносная самастойнасць развіцця ў грамадстве. Менавіта, у іх развіцці ўсё большую ролю адыгрываюць такія працэсы, як узаемадзеянне ўсіх форм у іх гістарычным разв.іцці, неоаўнамернасць, пераемнасць, адваротнае актыўнае ўздзеянне на быцце ; іншыя.
Матэрыял'зм, у псўнай згодзе з гістарычнай практыкан і навуковымі высновам! зыходз'ць з таго, што свядомасць і асобы, і грамадская, выконвае ў сусветнай эвалюцыі і жыцц' грамадства як яе частцы актыўную твоочую ролю.
ТВОРЧАЯ АКТЫЎНАСЦЬ СВЯДОМАСЦІ
Свядомасць ужо ў наш час пераўтвараецца ў касмічную сілу, яна стала магутным фактарам змен у натуральнай і штучнай прыродзе. Пад уздзеяннем свядомасці адбываюцца змены ме толькі грамадства, але самой асобы, мяняецца чалавецтва як цэласная рэальнасць.
Справа ў тым, што свядомасць у нашы дні, як ніколі раней, атрымала значную самастойнаць, падпарадкаваную, у асноўным, уласным, унутраным законам. і гэта уздзеянне свядомасц на навакольны свет усё ўзрастае, сродкам такога ўздзеяння стала ўся штучная, створаная чалавекам прырода. Акоамя таго, прырода самой свядомасці такая, што яе самарэалізацыя можа адбыцца толькі на шляху няспыннай творчасці, пераўтварэння і ўдасканалення свету. Ме трэба толь< забываць, што актыўнасць свядомасці гэта заўсёды актыўнасць 1 творчасць чалавека як вдавай істоты, творчасць чалавецтва, грамадства цалкам. Важна тут запамятаць ■ другое, творчасць свядомасці (чалавека) не выпадае за межы эвалюцыйнага раду сусвету, яна якраз есць выяўленне яе вышэйшых магутных творчых патэнцый ў бясконцым яе разв цц:.
У чым жа знаходзяць праяўленне творчыя здольнасці свядомасці?
Па-першае, у здольнасці ствараць тое, што прырода не можа сама. Напрыклад, стварэнне чалавекам „другой”, штучнай прыроды, культуры.
Па-доугое, паскараць ці замаруджваць матэрыяльныя працэсы. Немагчымае раб'ць магчымым, замаруджваць і паскараць плынь часу, зменшваць пашыраць абшар. Вось сапраўды, свядомасць не толькі адлюстроўвае свет, але і стварае яго (Ленін У. І.).
Па-трэцяе, у здольнасці самаразвіцця творчай прыроды да граН’чных вышынь здольнасц' кіраваць эвалюцыйным сусветным працэсам. Якія ж якасныя рысы свядомасці забяспечваюць і забяспечаць вышэй адзначаны ўзлёт яе на основе ведаў. Па-першае, здольнасць, з цягам часу, свядомасці выпрацаваць інфармацыйны эквівалент (аб’ем ведаў)сусвету яго асобных рэальнасцей. Вось гэтыя веды і з’яўляюцца прадпасылкай яе творчасці. Па-другое, мадэляванне магчымых і немагчымых станаў любых прадметаў ■ з’яў рэчаіснасці іх асобных аб'ектаў. Гэта здольнасць ствараць ідэалізаваныя аб’екты. Па трэцяе, хуткасць мыслення.якая апераджае любыя, самыя хуткія фізічныя, б!ялагічныя ; нават псіхічныя, працэсы. Па-чацвёртае, гэта бязмежная творчаканструктыўная, плануючая здольнасць так прымушаць узаемадзейнічаць любыя сілы прыроды, як гэта патрэбна чалавеку.Па пятае, здольнасць прагназавання, прадбачання на любую глыбіню ў будучыню і ў мжулае, здольнасць убачыць пачатковую і
фінальную стадыі існавання бясконца разнастайных аб'ектаў і з’яў быцця. Па-шостае, гэта адзінства аб’ектыўна сапраўднага, ацэначнага і нарматыўнага (практычнага) дзеючага ў духоўнай структуры асобы, усіх грамадскіх супольнасцей. Адным з праяўленняў гэтай здольнасці з’яўляецца няспыннае стварэнне ідэалаў і ўзвышаных мэт і задач, дзейнасць у сістэме каардынат, якую складаюць імкненне да ісціны, дабра, прыгажосці і выпрацаваных на іх падставе норм, праграм знаходжання шляхоў да іншых каштоўнасных арыентацый. Па-сёмае, гэта здольнасць свядомасці да самааналізу, самакантролю і самаацэнкі, самаразвіцця. Гэтая здольнасць мае магчымасць шматгран-
най рэалізацыі, дзякуючы ўласцівай ёй, такой фундаментальнай рысе, як „адваротная сувязь”.
Можна было б адзначыць і іншыя рысы свядомасці, напрыклад, гібкасць розуму, сілу волі, здольнасць разумення і г. д., але сказанага дастаткова, каб уявіць сабе самую істотную рысу свядомасціяе творчую актыўнасць. Усе гэтыя здольнасці свядомасці шматгранна ўзрастаюць у сучасны перыяд, калі грамадства перажывае камп’ютэрную рэвалюцыю, ці індустрыялізацыю разумовай працы, калі завяршэецца распрацоўка і ўкараненне „штучнага інтэлекту”. Яго інтэграцыя з натуральным інтэлектам усяго чалавецтва, на базе агульначалавечага інфармацыйнага банка і камп’ютэрызацыі ўсіх бакоў дзейнасці грамадства, адчыняе нам дзверы ў якасна новае інфармацыйнае грамадства. Каб гэты працэс ішоў арганічна, неабходна, каб сучаснае грамадства ўлічвала патрабаванні бягучай ступені сацыяльнага прагрэсу. Тут важна мець на ўвазе тое, што наш рух у напрамку будзе паспяховым у выпадку, калі мы, г. зн., кожны народ, кожная краіна будуць імкнуцца: а) ўсімі магчымымі спосабамі павялічваць уласны запас інтэлектуальных сіл; б) забяспечваць у гэтых мэтах дастаткова эфектыўны прырост вытворчасці новай, асабліва навуковай інфармацыі, маючы на ўвазе перш за ўсё дасягненне прыймальнага тэмпу абнаўлення ідэй, тэорый, культуры цалкам; в) падтрымліваць аптымальную цыркуляцыю ў грамадстве інфармацыі, звяртаючы ўвагу, перш за ўсё на яе хуткасць, своечасовасць, функцыянальнасць; г) забяспечыць стварэнне і функцыянаванне эфектыўнай, здольнай да развіцця, сістэмы, якая б гарантавала апераджальную і якасную падрыхтоўку (адукацыю і выхаванне) кадраў; д) укараніць у грамадстве, дзяржаве і яе структурах навуковае кіраўніцтва, памятаючы аб тым, што самаарганізацыя і развіццё грамадства немагчымы без адпаведнай кіраўнічай дзейнасці людз'ей, асабліва кампетэнтных, прафесіяналаў. Трэба ламятаць, што ў наш час пэўная сінхранізацыя хуткасці прагрэсу кожнай краіны павінна адпавядаць хуткасці авангардных краін, інакш не завідны лёс быць дадаткам да гэтых краін, заўсёды заставацца ўбаку ад магістральнага шляху. А гісторыя не любіць няўдалых.
ПАЗНАННЕЯК САЦЫЯЛЬНАЕ ЛЗЕЯННЕ
Практычнае аеалоданне рэчаіснасцю моцна звязана з безупынным оухам чалавечай свядомасці. Усялякая дзея ці то кіраванне аўтамабілем, ці то складанне праграмы для ЭВМ, ці то вызначэнне ўласцівасцей нейтрона, ці то поыгатаванне п'рага немагчыма без адпаведных
ведаў. Мысленне выяўляе прыналежныя да аб'ектыўнам рэ альнасці прадметы, уласц'васці і законы, кантралюе паслядоўнас.ць выконваемых чалавекам аперацый, паоаўноўвае вынікі дзейнасці з першапачатковымі задумкамі. Карацем кажучы, пазнанне і веды з’яўляюцца неадрыўнай часткай практычнай дзейнасці. Мысленне дзея не могуць паасобку перадаць сутнасць сацыяльнай актыўнасці чалавека. Яшчэ I. Кант справядліва адзначаў, што дзея без думкі сляпая, а думка без дзеі непрактычная. Усякае пераўтваоэнне псыроднай ' гоамадскай рэчаіснасці адбываецца пры абавязковым удзеле свядомасц', гручтуецца на ідэальных планах дзейнасці. Такім чынам, практыка абумоўлівае з’яўленне аоаблівых гнасеалагічных (ад грэч. „гносіс” веды і „логас” вучэнве) адчос;н пам ж чалавекам яго атачэннем.
Аднак абслугоўваючае практыку пазнанне не канчаткова зліваецца з ею. Некалі яно атрымала адносную самастойнасць. I з тых далекіх часоў вытворчасць ведаў набыла вялікую моц, пераўтварылася у важную галіну сацыяльнай дзейнасці.
Адметнай рысап пазнання зяўляецца яе прадукт, сутнасць якога ідэальна. Веды як вын'к пазнавальнан дзейнасці існуюць толькі ў свядомасці чалавека. Але матэрыялізаваныя ў вырабленых чала векам прадметах і створаных ім сацыяльных інстытутах, увасобленыя ў мове, чарцяжах, схемах і іншых сімвалічных сродках яны звязваюць чалавека, прыроду і дух.
Лазнанне гэта духоумая сацыяльная дзейнасць, якая грунтуецца на практычным пераўтварэнн' свету ' скіравана на ^дэальнае ўзнаўленне ў свядомасці людзей разнастайных прадметау 1 працэсау. Такое азначэнне выклікае пытанне, чаму пазнанне зяўляецца сацыяльным дзеяннем. Гэта абумоўлена цэлым шэрагам акалічнасцей. Па першае, без пазнання прынцыпова немагчыма снаванне чалавека як сацыяльнай істоты толькі пры дапамозе ведаў адбываецца мэтанакіраваная змена прыроднай рэчаіснасці і грамадскага быцця. Па-другое, пазнанне арганічна ўваходзіць у супольную практычную дзейнасць людзей, вызначаючы ў вялікай меры яе адметнасць. Па-трэцяе, як і любая сацыяльная дзея, пазнанне патрабуе пэўных сродкаў языка, сістэмы паняццяў, асобных метадаў і г. д Па-чацвертае, вынікам пазнання аказваецца створаны поадукт, што немагчыма па-за сацыяльным дзеяннем Між тым як грамадскае жыцце накіроўвае чалаввчую актыўнасць на стварэнне прынцыпова
КНІГІ ОНЛАЙН
