КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Відавочна, у рукапісах збіральнік пакідаў перадусім тое, што найперш звяртала на сябе ўвагу, уражвала, заварожвала. Трэба мець на ўвазе і значныя ўжо да моманту падарожжа па беларускіх землях вопыт і веды Оскара Кольберга, таму абраны матэрыял не падаецца выпадковым. Надзвычай важна і тое, што ў серыі яго прац том «Беларусь Палессе» доўгі час застаецца добрай і надзейнай крыніцай па беларускай традыцыйнай культуры перадусім для польскага чытача. ЛІТАРАТУРА 1. Збпр, I. Постать Оскара Кольберга на тлі народознавчоі' наукн другоі половннп XIX століття / I. Збнр // Вісннк Львів. ун-ту. Серія філол. 2007. Внп. 41. С. 102-109. 2. Левенстнм, A. А. Суеверне в его отношенню к уголовному праву / А.А. Левенстпм // Журнал Мпннстерства юстнцнй. 1897. № 1. — С. 157-219. 3. Прохараў, А. Ахвярапрынашэнні чалавечыя / А. Прохараў II Міфалогія беларусаў: энцыкл. слоўн. / склад. I. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санько. Мінск: Беларусь, 2011. С. 31. 4. Юзвенко, В.А. Украі'нська народна поетнчна творчість у польській фольклорнстнці XIX ст. / В.А. Юзвенко. К.: Впд-во АН УРСР, 1961. 132 с. 5. Kolberg, О. Bialorus Polesie / Oskar Kolberg; [z r^kopisow oprac. Stanislaw Kasperczak, Aleksander Pawlak; red. Agata Skrukwa]; Warszawa: Ludowa Spoldzielnia Wydawnicza, Krakow: Polskie Wydawnictwo Muzyczne; 1968. XLIII, 571 s. (Dziela wszystkie I Oskar Kolberg; t. 52). 6. Kolberg, O. Litwa / Oskar Kolberg; [z r^kopisow oprac. Czeslaw Kudzinowski, Danuta Pawlak; red. Medard Tarko]; Wroclaw, Krakow: Polskie Wydawnictwo Muzyczne; Warszawa: Ludowa Spoldzielnia Wydawnicza, 1966. XXVI, 561 s. (Dziela wszystkie / Oskar Kolberg; t. 53). 7. Kolberg, O. Korespondecja Oskara Kolberga, cz. I (1837-1876); [zebr. i oprac. Maria Turczynowiczowa]; Warszawa: Ludowa Spoldzielnia Wydawnicza, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1965. XXIX, [2], 693, [3] s. (Dziela wszystkie / Oskar Kolberg; t. 64). Іна Швед (Брэст) ДА ПЫТАННЯ АКСІЯЛОГП ЧАСУ ЎЛАКАЛЬНАЙ ТРАДЫЦЫІ БЕРАСЦЕЙШЧЫНЫ Час разам з прасторай, вядома, з’яўляюцца вызначальнымі катэіорыямі карціны свету беларусаў і іншых народаў, адмысловымі «рэгулятарамі» іх культуры. Навуковая цікавасць да адметнасцяў структураванага ведамі, канцэптуальнага, часу традыцыйнай кулыуры выявілася ў даследаваннях у галіне народных уяўленняў, этнаграфіі беларусаў, працах, спецыялыза прысвечаных вывучэнню часу ў традыцыйнай карціне свету беларусаў (Т. Валодзіна, У. Васілевіч, I. Вуглік, I. Крук, У. Лобач, С. Санько і інш.). Ёсць таксама шырокае кола грунтоўных даследаванняў каляндарнай сістэмы беларускай культуры, абраднасці і звычаёвасці (М. Антропаў, Г. Барташэвіч, М. Грынблат, А. Гурскі, Р. Кавалёва, A. Ліс, А. Лозка, 3. Мажэйка, В. Сакалова, Л. Салавей і інш.). Беларусазнаўчая літаратура змяшчае даволі шырокі аб’ём звестак пра разнастайныя прынцыпы арганізацыі часу культуры з улікам розных маштабаў часавых адзінак, але ў большасці кантэкстаў гэтыя матэрыялы ўключаны ў апісанні традыцыйных жывёлагадоўчых і земляробчых заняткаў, сямейнай і каляндарнай абраднасці, побыту, паводзінавых установак і спецыяльна рэдка вылучаліся. Адзначым таксама, што ў разгляданай галіне ведаў назапашана ўжо такая значная колькасць фактаў, што ўсё больш востра адчуваецца патрэба ў пераходзе ад агульных апісальных методык да сістэмнага аналізу канкрэтнага лакальнага фальклорна-этнаграфічнага матэрыялу, паколькі карэктнасць аналітычных высноў адносна прынцыпаў аксіялагізацыі часу забяспечваецца аналізам і супастаўленнем мясцовых трактовак розных адрэзкаў часу. Абагульненае навуковае ўяўленне пра народную аксіялогію часу на новым вітку развіцця фалькларыстыкі можа скласціся ў выніку аналізу і параўнання адпаведнага матэрыялу розных лакальных традыцый. Адшгурхнуўшыся ад прац названых вышэй беларускіх народазнаўцаў, а таксама расійскіх этналінгвістаў школы ак. М. Талстога, у першую чаргу С. Талстой, мы паспрабуем ахарактарызаваць народную аксіялогію некаторых часавых катэгорый, абапіраючыся на фальклорна-этнаграфічны матэрыял Берасцейшчыны, зафіксаваны ў 2006-2014 гг. (захоўваецца ў архіве вучэбнай фальклорна-краязнаўчай лабараторыі Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.С. Пушкіна кіраўнік І.А. Швед). У спецыялістаў у галіне даследавання катэгорыі часу ў традыцыйнай свядомасці, народнага календара, склаліся ў агульных рысах меркаванні, што час цесна звязаны ў народнай свядомасці з уяўленнямі пра жыццё і смерць і мае адпаведную пазітыўную ці негатыўную ацэнку (звычайна выкарыстоўваюцца катэгорыі «добры / нядобры (злы, ліхі)». Натуральна, станоўча ацэньваецца час жыцця, гэтага, зямнога свету, адмоўна час смерці, прарыву ў іншасвет. Пры гэтым у фальклорных тэкстах на час пераносяцца асаблівасці эмацыянальнага стану чалавека, як у песні адносна позняга паходжаня: «Мйнута горькая настала, // Мама мйлая, простй, // Тебя мы болыае не увйдйм // На этом жйзненном путй» [Прыбарава Брэсцкага р-на]. У пачатку года, калі адмыслова вызначаўся вектар яго разгортвання, калядоўшчыкі жадалі гаспадарам «вясёлых дзянёчкаў» і дастаткова часу, каб выканаць усё неабходнае: «А тапяр, господэню, дай сала, //Каб на вас біданы напала. //Дай яечкі, шчоб вялэся авечкі. //Дай гурочкі, шчоб вясэлымі булэ дэнечкі. //Дай всім пу куўбасцы, // Шчоб у хаты булэ ў ласцы. //Дай квасу, шчоб на ўсэ хватэло часу, // Дай господыні грошы, // Шчоб діты булэ хурошы» [Сварынь Драгічынскага р-на]. Паводле купальскай песні, выкананне дзяўчатамі пэўных абрадавых актаў забяспечвае «годы добрььг. «...Худім, дывчатка, во лугы-лужочкы // Завываты выночкы, на годы добры, // На жыто густое, на ячмэнь колосыспгы, // На овёс росысты, // На грычыху чорну, // На капусту білу» [Равіны Драгічынскага р-на]. Добры год (лета) гэта звычайна ўраджайны год (лета). У гэтым плане характэрныя словы песні: «Слава Богу за толіто, //Слава Богу за толіто, //Шоўродыло добрэ жыто!» [Хомск Драгічынскага p-на]. Накапленне (а не растрата) даброт у пэўны час маркіруе яго як добры, што адлюстравана ў парэміях тыпу «Добры час збырае, а лыхіроспускае» [Хомск Драгічынскага р-на]. Як вынікае з шэрагу наратываў, негатыўна ацэньваецца імкненне чалавека як «штучна» скараціць, так і падоўжыць свой ці чужы век, і з гэтым цесна звязаны ўяўленні пра пасмяротны лёс чалавека, месцазнаходжанне ягонай душы. У першым выпадку характэрны аповед пра цяжка хворую маці, дачка якой з парады бабкі наблізіла смерць хворай, чым вымусіла апошнюю «хадзіць» пасля смерці: «Заболела маті ў одной у нас на роботі. Ну і вона до одной бабкі пошла. 1 тая бабка говорыты «Шобні в обузу была она [маті], ты это, передвінь ее (а маті лежачая была), то шоб быстрей умерла, передвінь кровать у другое меспю». Ну і через суткіўмерла [маті]. Ну она ее похороніла. Похоронілі, закопалі, всё. Ну і она [дачка] пріходіт наработу і самарасказывает: «Уменя цэлую ноч пол скріпел, посуда у меня стучіт...» (А она ж без поры похороніла. Неделя прошла). «Думаю [гаворыць дачка]: пойду в огород, потяпаю. А каля сарая тяпкі вісят. А оні ходуном, «фіть-фіть-фіть», «туда-сюда»». Это длілось очень долго. Вот сейчас пе знаю, пропало то віденіе, вот эті шорохі, ілі непг. На том уровне она поступіла co своей матерью так, я даже не представляю! I она без норы ушла...» [Брэст]. Праслухаўшы гэты аповед, другая інфармант расказала гісторыю, паводле якой дзіця, вымаліўшы ў Бога працяг жыцця для сваёй маці, зрабіла ёй у пэўным сэнсе дрэнную паслугу: «А eom eufe послушайте йсторйю. Мама болела, а девочка была маленькая. М она молйлась Богу, чтобы Господь ее маму оставйл на земле. Плакала й просйла. М через некоторое время эта женйріна поправйлась. Ну й дожйла до старого возраста. Н потом говорйт: «Лучше б я тогда умерла. Я б тогда меньше нагрешйла». Многда Господь вот забйрает, й бывает [человек] чшце, it было б лучше» [Брэст]. Вельмі шмат фіксуецца меркаванняў наконт таго, што век людзей сучаснага пакалення скарачаецца ў параўнанні з векам старэйшага пакалення і што час цяпер ляціць намнога хутчэй, чым раней. I гэта, натуральна, мае негатыўную ацэнку і нават можа звязвацца з эсхаталагічнымі чаканнямі. Многія з такіх наратываў актуалізуюцца ў эканамічна і палітычна складаныя часы, будуюцца ў прагнастычным ключы і разам з тым маюць зваротную перспектыву нібыта ранейшыя людзі (часта «адзін дзед», «баба ў белым», «голая баба») ці іншыя істоты прадказвалі названыя негатыўныя змены. У персанажах гэтых аповедаў часта бачылі вінаватых у паморку, неўраджаі, вайне і г.д. Так, жыхарка Пінскага раёна апавядае нам: «3 Гомеля салдаты возылы буракы. Ну і вот нрыезжае ў гараж одын хлопэц молоды — сывый, голова шоужас одын!Iвжэ так трасэцця. Ікажэ: «Йіхавя тут коло Доброславкы, з гэтой строны. Ну йіхав з буракамы на свэклопункт. I заглохла машына». I заглохла машына, ну а вінстоіть і ладыть. Господы, а машына ж добра, і ны поламатыся... Оглянувся — пэрэд ім стоіть гола жінка. Господы! А вона кажэ: «Чоловічэ, нэ пугайся, я тобі нішо раскажу і попросю». А він стоіть і нэ знае, шо робыты. «Вот шо тобі: йідь, — кажэ, у пэрэдне сэло, прывызы мні одэжу». А він кажэ: «Машына поламалася». «Не, машына нэ поламалася. Садыся за руль, йідь», — кажэ. А він кажэ: «Як я прывызу одэжу, дэ мні Вас шукаты?». «Я выйду». Він пойіхав, до Мокрэй, до Мокрэй Дубравы там у нас. Бэрэ одэжу, звязвае в узэлок і йідэ на тое місце. Правда, тая жінка выходыть. Выходыть, она взяла той узэлок. «От, сынок, запомнімоі слова. Я думала, шо ты старую одэжу прывызэш, а ты прыві знову. Запамні моі слова». (Это ўжо сколько я ў школу ходыла, які восьмы клас, а вжэ мні шэйсят). «Запомні, кажэ, — моі слова. Прыйдэ врэмя, шпю старыкі будут жыты, одна молодеж будэ погібаты». От подывітэся, шо, нэ правда? Молодежь шчас стоко гібне. Надо батьку, як 70-80 год, дытэй ховаты, внукэй, правнукэй. Вот які рэзультат. I я всім расказваю про гэтого чоловіка, шо прыіхав у гараж вэсь сывый. А він нам расказваў, мы нэ вірылы. А я праўду говору, потому шо трасэцца, шо тый алкаш, прышов в гараж. От як теперь время ідёт» [Брэст]. На пытанне пра тое, ці прадвызначаныя падзеі будучага як у індывідуальным, так і калектыўным вымярэннях, рэспандэнты часта даюць станоўчы адказ, сцвярджаюць немажлівасць змяніць лёс, разважаюць пра адмоўныя зрухі сучаснасці. Нярэдка такое апытанне завяршаецца эсхаталагічным аповедам: «Ці можна хоць неяк змяніць лёс? Нет, нельзя. Еслй оно дано, так й будет. Будешь сйдеть на печке, й оно прйдет. Вы знаете, я вообйіе дочка лесннка. Всю жйзнь прожйлй мы в лесу, с детства. Н в лес npuxodumi e me времена, послевоенные времена, пркходйлй людй. Я вам расскажу, такой Нйканор его звалй почему-то, такой дедушка с бородкой вот такой, я его в детстве запомнйла. Самотканые штаны у него былн й на веревочке такой скрученной онй подвязаны былй, й холіцевая рубашка. Bom й он прйходйл в лес рубйть деляночкй, дрова заготавлнвать. Н онс утра рубйт-рубйт, u eom в обед он прнходнл к нам туда на леснйчевку. Водйчкй свежей набрать й поесть. Еда у него была: кусок хлеба домашнего, в холіцевую тряпочку такую, но тряпочка такая черненькая была, мне так запомннлась, грязненькая была. В то время чем стйралй, порошков же не было, чтобы отстйрать, отбелйть, оно, вйдно, какое соткалось, такое н было. М вот он это разворачйвает, так бережно, аккуратненько разворачйвал это, н потом к себе прнжймал й сбоку отрезал такой ломоть. А мы ж депш, там бегаем, а он говорйт: «Это зайчнков хлеб». М мы его елй. С такйм аппетйтом елн этот ржаноіі хлеб, 50-е годы ж былй. A потом себе кусочек. Мешочеку него такой холіцевенькгш, в нем грушй, дйчкй-гнйлкй, мягенькйе такйе — это был его обед такой. Н вот этот дедок поест груш с хлебом этйм, попьет с колодца водйчкй, ложнтся под стожок u спйт. Поспал й пошел дальше дрова заготавлйвать. Н он тогда много рассказывал. Говорйт, еіце настанет время, когда кйташіы в Буге будут коня пойть. Вот он говорйл такое. Вот у него кусочек газеты был, скрутйт, насыплет туда мохорочкй, курйт сйдйт й рассказывает эпю. Н палыіы у него такйе обгорелые, желтые. Вот помню это все. Н говорйл, еіце настанет время, когда вся Земля будет у нас проволокой обтянута, н людй не будут печкй топгть, дрова заготавлйвать. Откуда он это в то время... говорйл, что настанет еіце время, когда брат на брата пойдет войной, н сын на отца, а отец