КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Для разумення ступені захаванасці ўяўленняў аб сакральных уласцівасцях Прошчы і ступені зменлівасці сэнсавай асновы фальклорнага тэксту аб яе цудоўным набыцці нам здаецца цікавым параўнаць запіс LA Сербава з зафіксаванымі намі наратывамі. Параўнальны аналіз тэкстаў, паміж якімі стогадовая часавая адлегласць, дазваляе зразумець дзеянне механізму адбору ў народнай памяці фактаў аб праявах цуду і ступень іх міфалагізацыі. У сучасных тэкстах вылучаюцца некалькі варыянтаў цудадзейнага ўзнікнення Шчыткавіцкай прошчы. Першы варыянт: «Жанчына ішла з в. Краснае, што знаходзіцца ў сямі кіламетрах ад Шчыткавічаў. Стала ёй цёмна і яна аслепла. Тады пачала яна маліцца на тым месцы, дзе Проійча. Ішоў ляснік, вывеў яе і яна стала бачыць. Тады яна паставіла крыж, абракнулася» (Запісаны ад нашага правадніка Васіля Строма, які нарадзіўся ў 1928 г., гэтую гісторыю, калі хадзілі ў лес па грыбы ці ў ягады, апавядала яму баба па маці Марфа Стром, якая пражыла 102 гады). Другі варыянт: «Ішлілюдзіўлесінатыммесцічкусядзелатамгапая, як маці нарадзіла, жанчына. Гаворыць яна: «Накрый мяне, абхініце мяне». Людзі паздымалі з сябе хто што — хусткі, адзелі яе, акрылі яе ўсю. Людзі гавораць, што гэта святая нейкая была. Ад Бога была святая. Гэта месца назвалі Прошчай і абракаюцца людзі» (Запісаны ад Алены Крушнай, 1938 г.н., якая чула яго ад бабы Маргарыты Светкі, якой было 100 гадоў). Трэці варыянт: «Ішла жанчына ў лесе. Аслепла, а потым некусь уступіла, у якую ямку / празрэлі яе вочы» (Запісаны ад Тацяны Макарыч, 1926 г.н.). Чацвёрты варыянт. «Ішлі жанчыны з лесу. Хадзілі па грыбы. Прыйшлі на гэта месца, бачаць ляжыць жанчына голая. Кажа яна: «Накрой мяне». Жанчыны: «Як яе накрыці?» Тая жанчына зняла з сябе пярэднік і накрыла жанчыну. А сама пайшла. Прайшла колькі, ды вярнулася назад: «Ну, я пагляжу, дзе тая жэнчына». Вярнулася на тое месца. Толькі пярэднік ляжыць, а жанчыны няма. На гэтым месцы, дзе ляжаў пярэднік паставілі крыж, і была выкапана ямачка, куды клалі грошы, закуску, яечкі» (Гэты найбольш поўны і падрабязны варыянт падання запісаны ад Фядоры Стром, 1924 г.н.). Ваўсіхварыянтахуспамінаецца галоўныперсанаж-голаяжанчына, сустрэтая сялянкамі ў лесе, на тым месцы, дзе знаходзіцца Прошча, якая прасіла яе прыкрыць. Аднак ніхто з нашых інфармантаў не назваў яе Божай Маці. У сучасных аповедах вымалёўваецца вобраз нейкага міфалагічнага персанажу, які мае шмат падабенства з уяўленнямі пра дабрахожых [3]. Толькі ў адным з аповедаў гаворыцца, што гэта была святая, «святая ад Бога». Параўнальны аналіз наратываў пераканаўча сведчыць, шго ў нашы дні ў народнай калектыўнай памяці прадстаўнікоў лакальных вясковых супольнасцей стогадовая гісторыя ўзнікнення Прошчы пазбавілася канкрэтыкі, пастрачвала факты, даты і імёны ўдзельнікаў здарэння цуду і паўстае ў міфалагічным вымярэнні, яе змест не так гістарычны, як архетыповы. Безумоўна, на гэта паўплывала савецкая рэчаіснасць, змаганне з царквой і рэлігіяй, пераслед і забарона традцыйных народных сакральных практык. Адрозненні варыянтаў падання пра адкрыццё Прошчы праяўляюцца ў дэталях, розняцца жаночыя і мужчынскія аповеды, апошнія больш лаканічныя і не перадаюць асаблівых падрабязнасцей. Маляўнічасць аповеду залежыць ад таленавітасці расказчыка, яго эмацыйнасці, аб чым яскрава сведчыць апошні з прыведзеных варыянтаў сучасных запісаў. • І.А. Сербаў атрымаў інфармацыю аб адкрыцці Прошчы ад мужчын, якія былі рэлігійна матываваныя, далучаныя да праваслаўнай царквы, успрымалі свет праз хрысціянскія ўяўленні. У іх аповедзе згадваюцца Божая Маці, Ісус Хрыстос, Святы Мікола, святыя, анёлы. Гэтыя хрысціянскія персанажы адсутнічаюць у сучасных тэкстах. Ямка, якая ўспамінаецца, не звязваецца з месцам з’яўлення дзіцяткі Хрыста, але па-ранейшаму выступае як сакральны цэнтр Прошчы, ушанаванне якога выяўляецца праз ахвяраванне грошай і іншых дарункаў. Разам з тым у сучасных наратывах ёсць шмат дэталяў, якіх няма ў апісанні І.А. Сербава. Нанрыклад, успамінаецца хвартух, хусткі, якія здымаюць з сябе жанчыны і пакрываюць голую, сустрэтую імі ў лесе. Раптоўнае з’яўленне гэтага персанажу, хто такая гэтая жанчына, адкуль яна ўзялася ў лесе, пры гэтым не тлумачыцца. Інфармантамі жаночы персанаж падаецца як цудадзейны вобраз, што збліжае паданні пра Шчыткаўскую прошчу з казачным фальклорам. Ёсць падставы меркаваць, што хрысціянскі змест аповедаў пра з’яўленне Божай Маці на Прошчы каля Шчыткавічаў, другасным у адносінах да папярэдніх больш архетыповых уяўленняў аб сакральнасці гэтага месца і практык яго ўшанавання. Л.У. Дучыц і 1.51. Клімковіч, абагульніўшы звесткі пра прошчы на Беларусі, прышлі да высновы, што ў асноўным яны звязаны з паданнямі пра з’яўленне на гэтым месцы Божай Маці, а практыкі іх ушанавання ў форме абракання звычайна адбываліся на маладзік, або ў маладзіковыя нядзелі, што звязана з культам месяца: «Менавіта ў прошчах назіраецца спалучэнне архаічнай формы пакланення маладому месяцу і хрысціянскаму культу Божай Маці культу, які, хутчэй за ўсё, з’яўляецца трансфармацыяй старажытнага жаночага боства» [2, с. 63]. Прааналізаваныя намі матэрыялы аб шчыткавіцкай Прошчы, якія падзяляе стогадовы прамежак часу, маюць вартасць каштоўных сведчанняў аб адным з найбольш вядомых аб’ектаў сакральнай тапаграфіі Беларусі і адначасова ставяць пытанні аб глыбіні народнай памяці, яе марфалогіі і структураванасці, міфалагічнай прыродзе і захаванасці ў ёй архетыповых матрыц, суадносінах міфалагічнага і гістарычнага пачаткаў. У гэтай сувязі ёсць неабходнасць выпрацоўвання больш дакладных метадаў даследавання сучасных праяў народнага хрысціянства. Належным чынам ацэньваючы навуковы ўклад І.А. Сербава, які адным з першых сярод беларускіх этнографаў звярнуў увагу насакральныяаб’ектынароднагахрысціянства,разамзтым,укантэксце разгледжаных вышэй матэрыялаў варта паставіць вельмі актуальнае для сучаснай палявой практыкі фальклорна-этнаграфічных даследаванняў пытанне аб навуковай карэктнасці атрыманых даследчыкамі вынікаў, рэлевантнасці іх зместу гістарычным фактам, адпаведнасці глыбіннай існасці светаўспрымання чалавекатрадыцыйнай культуры. Роля асобы даследчыка, узровень прафесіяналізму, навукова-метадычнае бачанне фальклорна-этнаграфічных фактаў, і, вядома, рэпрэзентатыўнасць у выбары інфармантаў з улікам спецыфікі іх гендэрнага светаўспрымання усё гэта абумоўлівае змест і характар атрыманых палявых матэрыялаў (гл. здымкі на каляровай уклецы). ЛІТАРАТУРА 1. Беларусы ў фотаздымках Ісака Сербава 1911-1912 гадоў = The Belarusians in the photos of by Isaac Serbau = Baltarusiai Isako Serbovo metq fotografijose I склад., аўт. уступ. артыкула В.А. Лабачэўская; рэдкал. : Т.У. Бялова (гал. рэд) [і інш.]. Мінск: Беларус. Энцыкл. імя П. Броўкі, 2012. 456 с.: іл. (Энцыклапедыя рарытэтаў). 2. Дучыц, Л.У. Прошчы ў гістарычна-культурным ландшафце Беларусі / Л.У. Дучыц, І.Я. Клімковіч // Традыцыі і сучасны стан культуры і мастацтваў: матэрыялы Міжнар. навук.-практ. канф., Мінск, 25-26 крас. 2013 г.: у 5 ч. / Цэнгр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі; рэдкал.: А.І. Лакотка (гал. рэд.) [і інш.]. Мінск: Права і эканоміка, 2013. Ч. 5: Праблемы захавання і папулярызацыі культурнай спадчыны. С. 56-65. 3. Лапацін, Г. Дабрахожы / Г. Лапацін II Міфалогія беларусаў: энцыклапед. слоўн. / склад. I. Клімковіч, В. Аўтушка; навук. рэд. Т. Валодзіна, С. Санко. Мінск: Беларусь, 2011. — С. 137. 4. Матерналы по этнографнн Гродненской губерніш. Вын. 1 / под ред. Е.Р. Романова. Внльна: Нзд. Упра^іення Внленского учебноіо округа, 1911.-237 с. 1 5. Мікіцінскі, У. Дванаццаць дзён краязнаўчага вандравання / У. Мікіцінскі II Наш край. 1929. № 1 (4). С. 43-46. 6. Нікольскі, Н.М. Жывёлы ў звычаях, абрадах і вераньнях беларускага сялянства / Н.М. Нікольскі Н Працы сэкцыі этнаграфіі. Вып. II. Менск, 1933. 138 с. 7. Сербов, Н.А. Белорусы-сакуны: краткнй этнографнческнй очерк / Н.А. Сербов Н Сб. Отд. русского языка н словесностн Нмператорской Академші наук. — Т. 94. № 1. 1915.180 с. 8. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: у 5 т. / пад рэд. Г.Ф. Верштарт, Г.М. Прышчэпчык. Мінск: Беларус. савецкая энцыклапедыя, 1980. 767 с. Т. 4. 9. Шпілеўскі, П.М. Беларусь у абрадах і казках / П.М. Шпілеўскі / перакл. А. Вашчанкі. Мінск: Літаратура і мастацтва, 2010. 303 с. 10. Янчук, Н.А. По Мннской губерннн (заметкн нз поездкн в 1886 году) / Н.А. Янчук. М.: Тнпографня А. Левенсон н К, 1889. 130 с. Уладзімір Аўсейчык (Полацк) РЭГІЯНАЛЬНЫЯ АСАБЛІВАСЦІI ЛАКАЛЬНЫЯ ВАРЫЯНТЫ Ў КАЛЯНДАРНАЙ ПАМІНАЛЬНАЙ АБРАДНАСЦІ БЕЛАРУСАЎ ПАДЗВІННЯ Па матэрыялах XIX пачатку XXI ст.‘ Падзвінне адзін з шасці гістарычна-этнаграфічных рэгіёнаў Беларусі. Яно размяшчаецца ў паўночнай частцы краіны і займае сярэдні басейн Заходняй Дзвіны і яе прытокаў. Адметнасць рэгіёна праяўляецца не толькі ў геаграфічных умовах, але і ў асаблівасцях культуры мясцовага насельніцтва. Гэта адметнасць прасочваецца і ў пахавальнапамінальнай абраднасці беларускага насельніцтва рэгіёна. У артыкуле разглядаюцца рэгіянальныя асаблівасці і лакальная варыятыўнасць у каляндарнай памінальнай абраднасці беларусаў Падзвіння па матэрыялах XIX пачатку XXI ст. У структуры каляндарнай абраднасці беларусаў Падзвіння асобнае месца займаюць рытуалы ўшанавання памерлых продкаў-Дзяды. Яны з’яўляюцца адной з самых архаічных і духоўна адметных традыцый беларускага этнасу. Абрад фіксуецца на ўсёй тэрыторыі Падзвіння сярод беларускага праваслаўнага насельніцтва. У беларусаў рэгіёна каталіцкага веравызнання ён менш пашыраны. Пад уплывам каталіцкага касцёла Дзяды былі выцеснены «афіцыйнымі» памінальнымі абрадамі, прымеркаванымі да Дня Задушнага (2.XI). Таму для намінацыі такіх памінак слова «дзяды» беларусамі-католікамі ўжываецца рэдка: «Дык Дзядоў няма. У нас другога кастрычніка [лістапада У.А.] <...> Гэта Усе Святыя <.„> Гэта адзін раз у год. А тут Дзяды, Дзядоў многа разоў бываег/ь. Дзяды. Дзяды і Дзяды. Ну вот у праваслаўных Дзяды гэтыя»1. У той жа час у комплексе памінальных рытуалаў, прымеркаваных да Дня Задушнага, існуюць элементы і абрадавыя дзеянні, што характэрныя для Дзядоў і якія шырока бытуюць у праваслаўнага насельніцтва рэгіёна. Да іх ліку адносіцца абрадавая трапеза, якую іншы раз ладзяць дома па вяртанні з могілак [34, с. 207].