Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без
Уладзімір Някляеў
Выдавец: , Паперус
Памер: 314с.
Мінск 2012
— А помніш, як з цябе Палкоўнік фарцоўшчыка вырабляў? — пытаюся я ў Віла. — Каб мы падумалі, што нас за валюту расстраляць хацелі?
— 3 мяне?.. — здзіўляецца Віл, — Фарцоўшчыка?..
Ён не помніць. Сэрца, вочы, скляроз... Са склярозам і я сябрую, але не так блізка. Ва ўсякім разе, усё, што
"% J
хоць неяк звязана з Асяй, помню... Як яна выбегла, як дзверы за ёй самі зачыніліся, і як Палкоўнік накінуўся на Віла, што ён валюту ў канадцаў цыганіць...
— ...Ніхто ні ў кога пра валюту не пытаўся, — заступіўся за Віла Косця, і Палкоўнік агрызнуўся:
— Гэта ў цябе не пыталіся! А мяне дасталі вашай валютай!
Відаць было, што ён маніў. І незразумела было, навошта?..
Косця падышоў да дзвярэй, якія яшчэ ўздрыгвалі, зачыніўшыся за Асяй. Торгнуў дзверы за ручку, зачыніў шчыльна.
— Каго яшчэ дасталі валютай? — ён глянуў на Пілю. — Цябе?..
— He... — Піля пабойваўся і Палкоўніка, і Ворана, не кажучы ўжо пра маёра Гагарына. — Мяне бацькам даставалі.
— Якім бацькам?
— Маім... Каб я падумаў, што з ім будзе, калі ўсе дазнаюцца, што я, сын рэвалюцыянера, такога пісьменніка...
— Ха! — хакнуў Палкоўнік, які, можа быць, і лічыў яшчэ каго-небудзь, апроч сябе, рэвалюцыянерам і пісьменнікам, але не Піліпа Пестрака, і тут раптам Эдзік Гарачы, сябар Пілі, крыкнуў: «Не хакай!» — і ўскінуў руку, нібы ў піянерскім салюце:
— Антыасаркан!
Здорава ў яго ўсё гэта выйшла: і «не хакай!», і піянерскі салют, і, падобнае да «no passaran!», тарабарскае слова антыасаркан! Нездарма ён актор Тэатра юнага гледача, на прыступках якога чыталіся вершы і ў калонах якога блукалі, пераплываючы з левага берага Свіслачы на правы, пахі далёкай маскоўскай адлігі.
3 Палкоўнікам найчасцей лаяўся Косця. Ці Шыдляк, напорысты Генік Шыдлоўскі. Але ад Эдзіка, звычайна ціхага, найцішэйшага ў нашай кампаніі, ніхто напору такога не чакаў, нават Палкоўнік на дзверы азірнуўся:
— Ты што гэта?..
— Гэта тое, пра што пыталіся. Хто прывёз кнігу ў Менск, хто чытаў, хто і каму перадаваў? У мяне пыталі, хто перадаў мне...
Палкоўнік, які і прывёз з Масквы раман «АнтыАсаркан», пра які чуў я ў размовах, але не чытаў, бо да мяне, як да наймалодшага, кніга не дайшла і ўжо, падобна, не дойдзе, перапытаў насцярожана:
— І што?..
— Нічога, — апусціў руку, якую ўсё яшчэ трымаў, нібы ў піянерскім салюце, Эдзік. — Ніхто не перадаваў. Раніцай іду ў тэатр, а нешта ляжыць на прыступках за калонай. Скручанае так, як вялізная кубінская сігара. Спыталі: чаму кубінская? Я спытаў: а якая яшчэ?..
3 дахудома на Гарадскім Вале,дзе сядзім мы з Вілам, відаць дом на праспекце Незалежнасці, дзе некалі была крама «Тытунь», у якой куплялі мы кубінскія сігары. У бліскучых, быццам срэбных, падобных да ракетаў, якія Савецкі Саюз хацеў паставіць на Кубе, каб страшыць Амерыку, футуральчыках, укладзеных у драўляныя скрыначкі. Адна такая сігара ў Амерыцы (Віл пацікавіўся пра гэта ў сенатара Галдуотэра) каштавала 20 долараў, а ў нас — 20 капеек. Галдуотэр не паверыў...
Украме «Тытунь» на праспекце Незалежнасці,утой час праспекце Леніна, я купіў свой першы пачак цыгарак. Доўга вагаўся, выбіраючы паміж «Шыпкай» і «Джэбэлам». І хоць пачак «Шыпкі» — пляскаты, з тонкага кардону, падобны да пачка з папіросамі «Казбек» ці «Герцагавіна Флор», якія курыў Сталін, — выглядаў прыгажэйшым за звычайны, папяровы пачак «Джэбэлу», я выбраў апошні. Каб не пачынаць з таго, што хоць неяк нагадвала пра Сталіна, праз якога пасадзілі ў турму Палкоўніка.
Я ўгадаў з цыгаркамі... Тытунь, з якога яны вырабляліся, быў з дабаўкаю. 3 траўкай, якая аказалася наркатычнай. Лед зь-ледзь, але ўсё ж... 3 паўпачка мож-
на было нармалёва палятаць. Але даволі хутка з «Джэбэлам» разабраліся, прадаваць цыгаркі забаранілі, імпарт іх спынілі — і палёты скончыліся.
He знайшоўшы лятучага паліва ні ў «Шыпцы», ні ў ніякіх іншых цыгарках, якімі спрабаваў замяніць «Джэбэл», я кінуў паліць.
«Шыпку» нам прывозілі балгары, а «Джэбэл»... Вось і не помню, хто й адкуль прывозіў нам такія лятучыя цыгарэты... Хіба тыя ж балгары? Чаму тады «Джэбэл», д’ябал? He падобна да сяброў, не падобна... І не кубінцы «Джэбэл» прывозілі, яны таксама, як і балгары, сябры... Можа, парагвайцы... Каб, накурыўшыся, мы паставілі ў іх ракеты — і пачалася вайна.
— Віл, — пытаю я, гледзячы ўтой бок, дзе некалі была крама «Тытунь» з кубінскімі сігарамі па дваццаць капеек, — а што ў той кнізе было?
— У якой?..
— Праз якую Эдзіка Гарачага пасадзілі.
— «Доктар Жывага»?
«Доктара Жывага» я чытаў: Палкоўнік меў (пакуль гэбісты не забралі) італьянскае, у вішнёвай вокладцы, выданне.
He.
— «Ракавы корпус»?
— He... Тарабарская нейкая назва...
— «Анты-Асаркан»?
— Так.
— Ты хіба не чытаў?
— He. Да мяне, як да наймалодшага, чарга не дайшла. Віл адпівае трохі з пляшкі, перадае пляшку мне.
— Шкада, што не я быў наймалодшы.
Я раблю глыток.
— Кепская кніга?
— He помню... Калі б я быў наймалодшы тады, дык быў бы наймалодшы й цяпер.
А...
— Што «а»?..
— Чаму «Анты-Асаркан»?
— Ха! — хакае Віл, на ўсё жыццё набраўшыся гэтага ў Палкоўніка. — Ты не помніш?
Ён задаволены, што я, маладзейшы, не помню. І я пацвярджаю, што не помню, адмоўна ківаючы галавой.
— Быў такі Аляксандр Асаркан, крытык тэатральны. Маскоўскі мураш, як яго называлі. Ён сядзеў ва Ўладзімірскім цэнтрале разам з Палкоўнікам і Паўлам Уліціным... Ты Паўла Ўліціна чытаў?
Я чуў пра Ўліціна, але не чытаў яго, таму зноў адмоўна ківаю галавой, і Віл глядзіць на мяне, як на чалавека, які зрабіў нешта непрыстойнае. Ці не, не так: ён глядзіць на мяне, як на чалавека, які павінен быў і мог зрабіць нешта прыстойнае, але не зрабіў. He прачытаўУліціна...
— Ведаеш, што ў ягонай біяграфіі было?
— Турма, калі з Палкоўнікам сядзеў.
— Турма... Ты што-небудзь страшнейшае за турму ўявіць можаш?
— Mary.
Што?
Я не ведаю, што?..
— Лагер?
— Лагер... He сядзеў ты ніколі — вось табе і страшна. А ўяві: твайму бацьку, каморніку, адсякаюць галаву. Ці то белыя, ці то чырвоныя... Сям’я Ўліціна адразу пасля рэвалюцыі на Доне жыла... І вось ён, трохгадовы хлопчык, прачынаецца ўночы, а пасярод хаты маці стаіць з галавой бацькі ў руках. He ведаючы, куды яе падзець... Пасля кладзе на зэдаль, ідзе на двор і вяртаецца з целам... Усцягвае на стол і пачынае прышываць да цела галаву...
Я ўявіў — і пацягнуўся да Віла па каньяк.
— Скончыўся, — пабоўтаў пляшку Віл. — А ты — турма... Пайшлі ў тэатр да Эдзіка, у бары пасядзім.
Рускі тэатр, у якім працуе цяпер Эдзік Гарачы, можна ўбачыць з даху дома на Гарадскім Вале, калі павяр-
нуцца ад Жоўтай царквы на Нямізе да турмы на Валадарскага. Турму называюць Пішчалаўскім замкам. У «замку» разбурылася адна з вежаў, і з даху цікава назіраць, як турэмшчыкі ходзяць каля яе, не ведаючы, што з ёй рабіць...
— Дык вось яны ўтрох, Палкоўнік, Асаркан і Ўліцін, напісалі ў турме авантурны раман. Той раман авантурны начальнік турмы... Ты чытаў «Размову пра рыбу» Ўліціна? — так і не дазнаўся я, што зрабіў з авантурным раманам авантурны начальнік турмы, бо пра Ўліціна размаўляць Вілу цікавей, чым пра Асаркана і нават пра Палкоўніка.
— He чытаў.
— А «Браму Каўказа»? — паціху спускаецца Віл са свайго даху на свой сёмы паверх, дзе ўжо ў кватэры паказвае мне фотаздымак, на якім побач з Палкоўнікам стаіць фацэтны чалавечаку берэціку з кіёчкам, які, здаецца, толькі што зваліўся з даху і зламаў нагу. Гледзячы ў ягоныя смутныя, як ва ўсіх габрэяў, і ў той жа час весела звар’яваныя вочы, чамусьці думаеш, што наўрад ці сярод напісанага ім можна вычытаць нешта талковае.
— Калі маці ягоная памерла, — кажа Віл, улюбёна гледзячы на фацэтнага чалавечка з кіёчкам, — ён напісаў ёй ліст.
— Куды?..
— На той свет. Куды яшчэ нябожчыкам пісаць?..
Вуліца Валадарскага, колішняя Лошыцкая, былая Серпухаўская
Эдзік Гарачы адмарозіў ногі ў лагеры, таму ходзіць па тэатры ў валёнках. Ён нават ролі ў спектаклях просіць такія, каб можна было ў валёнках граць. За савецкім часам такіх роляў хапала, а цяпер не стала — і Эдзік у спектаклях амаль не заняты. Затое спакойна можа сядзець у тэатральным бары. Ніхто не падбяжыць: «Ты што перад спектаклем п’еш?!.» А калі нехта й падскочыць, не разабраўшыся, дык Эдзік адкажа: «Віно...»
У Эдзіка здароўе ўжо не тое, каб каньяк піць.
Вось чаму яго аднаго, калі не лічыць Палкоўніка, пасадзілі? А не Пілю, ці яшчэ некага з нас... І я пытаю, схадзіўшы, як наймалодшы, па каньяк для мяне з Вілам і па віно для Эдзіка: як ён думае, чаму аднаго яго?
— Бо аднаго ім было дастаткова, — адпівае віна Эдзік. — А мяне, бо каго яшчэ?.. У Пілі бацька пісьменнік, у Шульмана — рэжысёр, у Фані Файнберг — член-карэспандэнт, у Паліцаева — гэбэшнік... А ў мяне бацькі няма, а маці — санітарка.
Віл крывіцца:
— Пры чым тут гэта?.. Генералаў садзілі, маршалаў...
— Пры Сталіне, — ківае Эдзік. — А са мной у Дубраўлагу ўжо ахова сталінская сядзела. У старым, яшчэ ленінскім лагеры. Прычым, у адным бараку —
ахова Сталіна, а ў другім — ахова Берыі. І берыеўскія грэбавалі сталінскімі, называлі іх мяснікамі...
Раней Гарачы нічога такога не расказваў, два лагерныя гады свае наогул перамоўчваў, і зацікаўлены Віл падаўся да яго, каб Эдзік імпэт распавядаць не страціў:
— Чаму?
— Бо яны жанчын, якіх Сталіну прывозілі, пасля рэзалі. Берыеўскія пасля гаспадара самі іх гвалцілі, але ўсё ж жывымі адпускалі, а сталінскія рэзалі. Ну, ці стралялі...
Нейкі час мы няўцямна глядзім на Эдзіка, пасля я кажу, што такога не магло быць, бо, калі б такое было, дык даўно б стала вядома, а Эдзік пытае: «Ад Karo?.. Ад жанчын, якіх даўно няма?..»
— Калі я там, — паказвае ён пальцам за спіну ў бок будыніны КДБ, — сядзеў у часе следства, акно камеры выходзіла на праспект, дзе буркаталі галубы і біў гадзіннік на паштамце. Яго толькі-толькі ўсталявалі, і ён біў... Так доўжылася амаль паўгода, з таго часу я не трываю буркатання галубоў і вар’яцею ад бою гадзіннікаў. Дык вось, скуль бы вы пра гадзіннік з галубамі ведалі, калі б мяне не стала? Хто б зараз вам пра гэта сказаў? Галубы?..
— Ну, ты параўнаў, — уражаны, круціць галавой Віл. — Што адно, а што другое...
— Аты сядзеў? — мякка, бо ён па характары мяккі, перабівае Віла Эдзік. — Ты слухаў, як гадзіннік б’е і як галубы за акном камеры буркочуць? Праз сотню метраў ад кавярні «Вясна», дзе вы Асу партвейн наліваеце...
КНІГІ ОНЛАЙН
