Аўтамат з газіроўкай з сіропам і без
Уладзімір Някляеў
Выдавец: , Паперус
Памер: 314с.
Мінск 2012
Замежныя студэнты, з’явіўшыся ў Менску ў пачатку 60-х, вучыліся не толькі ў кансерваторыі і ўніверсітэце. Два афрыканцы былі студэнтамі электратэхнікуму сувязі — і аднаму з іх, якога звалі Аджа, напярэдадні Новага года выбілі зуб. У калідоры інтэрната, дзе Аджы стукнулі па зубах, загадзя выкруцілі лямпачку, і ён не мог сказаць, хто на яго напаў. Толькі паказваў свой выбіты зуб — белы, як саксонскі фарфор.
Выбіты зуб студэнта з Афрыкі, запрошанага на вучобу ў Менскі электратэхнікум сувязі ўрадам СССР дзеля дапамогі краінам, што сталі на сацыялістычны шлях развіцця, — гэта вам не выбітыя зубы Кона, Грыца ці Баліка, якія можна знайсці і на Падлеснай, і ў парку Чалюскінцаў, і ў парку 40-годдзя БССР — па ўсім Менску. Кона, Грыца і Баліка можна біць па зубах хоць кожны дзень, бо ніхто з іх не пляменнік Секу Турэ, прэзідэнта Гвінеі, якая першая ў Афрыцы стала незалежнай рэспублікай і пасябравала з Савецкім Саюзам, кіраўнік якога Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў пасябраваў з гвінейскім прэзідэнтам, дзядзькам Аджы. Таму ў той жа вечар, у які студэнту з братняй Гвінейскай Рэспублікі выбілі зуб, у інтэрнат электратэхнікуму на вуліцу Падлесную прыехаў старшыня Камітэта
дзяржбяспекі БССР таварыш генерал Пятроў, якога называлі Чапаевым, бо ён быў Васілём Іванавічам. Назаўтра ўвесь тэхнікум выглядаў падобным да школы міліцыі, столькі на ўсіх паверхах ва ўсіх калідорах круцілася людзей у форме і без яе, але ўсё адно форменных. Цывільныя касцюмы глядзеліся на іх, як мундзіры, і хадзілі яны так, што на іх, здавалася, рыпелі партупеі. Яны дапытвалі студэнтаў, выкладчыкаў, электрыкаў, прыбіральніц, вахцёраў, але не знаходзілі вінаватага, бо не маглі знайсці прычыну, па якой нехта напаў на Аджу. У краіне сацыялістычнага інтэрнацыяналізму прычына гэтая не магла быць расавай, а іншай не было.
— Чаго мы прыляпіліся да падваконня? — пытае Сатуш, колішні наш аднакашнік і цяперашні расійскі алігарх, які праставіў нам віскі «Royal salute». — Пайшлі ў спартовую залу піць! Памятаеце, як нас там мардавалі?
У Сатуша столькі грошай, што ён можа купіць і падваконне, і спартовую залу, і ўвесь тэхнікум, але Міколу Лобу, які як быў, гэтак і праз гады застаецца старастам нашае групы ТР, што значыць тэлевізійная тэхніка і радыёрэлейная сувязь, на грошы напляваць, і ён насоўваецца на Сатуша: «Аў лоб не хочаш? У спартовай зале спортам займаюцца, а не п’юць!..»
Лоб — гэта Лоб, які ён быў, такі й застаўся: «У спартовай зале спортам займаюцца, а не п’юць!..» — і Сатуш адсоўваецца ад Лоба далей, бо той першы раз пытае: «Аў лоб не хочаш?..» — а другі раз б’е. Таму шмат гадоў назад, калі пачалі шукаць таго, хто Аджы зуб выбіў, дык першым, каго западозрылі, быў Лоб.
— Хто і за што? — спытаў мяне, выклікаўшы да сябе ў кабінет, дырэктар тэхнікуму. — Лоб?.. Кон? Грыц? Балік?.. Ты павінен ведаць.
— Чаму я павінен ведаць?
— Бо ў цябе костачка на правай руцэ збітая. Вунь, на сярэднім пальцы. Ты ж не ляўшун?
— He ляўшун.
JOU
— Значыць, калі не Лоб, не Кон, не Грыц і не Балік, тады ты. Разумееш?
Дзіўная логіка ў дырэктара. Чаму, калі не Лоб, Кон, Грыц ці Балік, дык я? У інтэрнаце трыста чалавек жыве — і яшчэ трыста ў госці прыходзіць.
Прозвішча нашага дырэктара Тумас — і нейкі ён не такі дырэктар, якім трэба быць дырэктару. Арганізаваў у тэхнікуме секцыю бокса і разам са студэнтамі трэнуецца. На кожнай выпускной вечарыне кожная група выпускнога курса выстаўляе супраць яго свайго найлепшага баксёра. Ідуць у сутарэнне, дзе рынг, і б’юцца. Калі перамагае дырэктар, дык ніякіх групе выгодаў: усе едуць працаваць паводле размеркавання. Калі перамагае выпускнік, ён атрымлівае вольны дыплом, а тыя з ягонай групы, хто займаўся боксам, размяркоўваюцца з улікам асабістых пажаданняў. За такое, скажу вам, варта пабіцца, бо калі ты размяркоўваешся як усе, дык едзеш сувязістам на Кушку, Сахалін, Камчатку ці Новую Зямлю. Таму боксам у электратэхнікуме сувязі займаліся апантана. Нават дзявочая група ў секцыі бокса была.
На стале дырэктара Тумаса стаяў не надта чысты графін з вадой. Гэтакі самы, як на стале маёра Гагарына. Дырэктар заўважыў, што я гляджу на графін, і наліў вады.
— На, выпі. Дык хто?..
Я выпіў. Вада ў дырэктарскім графіне, як і ў графіне маёрскім, здалася падсоленай. Што ім усім падсыпаюць, каб яны маёрамі ды дырэктарамі былі?..
— He ведаю, Павел Фёдаравіч.
— He ведаеш... Помніш, як тут, у гэтым кабінеце, просячы за цябе, маці твая прыніжалася, калі цябе з інтэрнату за твае выбрыкі папёрлі? Хочаш, каб яна зноў прыніжалася, калі цябе папруць з тэхнікуму?
Ніякіх выбрыкаў за мной не было, але з інтэрнату мяне папёрлі. І я помніў, што было тут, у дырэктарскім кабінеце, — і зноў гэтага не хацеў. He перажыў бы зноў такое.
Камендант вучэбнага корпусу краў спірт з хімічнай лабараторыі — і ўз’еўся на мяне, поскудзь, калі я дзяжурыў у лабараторыі і падлавіў яго. Ён піў крадзены спірт з камендантам інтэрнату, якога падбіў выселіць мяне за порткі-дудачкі і кашулю з папугамі. «За вонкавы выгляд, — як напісаў камендант інтэрнату ў загадзе на высяленне, — які не адпавядае выгляду савецкага студэнта Менскага элекратэхнікуму сувязі». Дырэктару жаліцца я не стаў, два тыдні начаваў на вакзале, пакуль міліцыянты да мяне не прычапіліся. Затрымалі, паведамілі ўтэхнікум і бацькам. Маці прыехала, мяне за руку — пайшлі да дырэктара. Яна перад ім ледзь не кленчыць... Насоўку дастала завязаную, развязвае яе, плача... «Павел Фёдаравіч, даражэнькі, пашкадуйце вы яго...» Рукі ў яе дрыжаць, ледзь тую насоўку развязала, разгарнула няўдала — і грошы на падлогу... Па рублю, па тры, якія напазычала... Хабар даць хацела, Госпадзі!.. Нахілілася збіраць, як паклон біць, —дырэктар яе за плечы: «Прашу вас, нетрэба! Калі ласка, сядзьце...» Пасадзіў на крэсла, да мяне крочыў, я каля шафы з кнігамі стаяў, паміраў ад сораму, — і аперкот! Такі, што я ўзляцеў разам з папугамі — і грымнуўся ў кут за шафу... Пасля ён змусіў мяне грошы на падлозе збіраць і рукі маці цалаваць... Я збіраў і цалаваў... Маці сядзела, як каменная...
Вось хіба гэта нармальны дырэктар? Я, вядома, зразумеў навуку ягоную і на ўсё жыццё запомніў, але хіба такі дырэктар нармальны?
— Хто папрэ? — спытаў я, стоячы цяпер у тым самым кабінеце каля той самай шафы і ўважліва сочачы за дырэктарскімі кулакамі. — Вы ж дырэктар...
— Я й папру! — цвёрда сказаў Тумас. — Іначай мяне папруць.
Назаўтра раніцай, калі мы прыйшлі на заняткі, нас пагналі ў спартовую залу. 3 усяго курсу толькі нашую групу. Там паставілі ў шэраг і загадалі выцягнуць рукі ўперад далонямі ўніз. Са збітымі костачкамі на руках
...
вывелі з шэрагу сямёх: Лоба, Кона, Грыца, Баліка, Ждана, Сатуша і мяне...
— У спартзалу ўсё ждавайце зойдзем, — глынуўшы «Royal salute», якому болей гадоў, чым было нам, калі мы скончылі тэхнікум, сказаў, падабрэўшы, Лоб. — Там ёсць што ўспомніць, — і скамандаваў, як толькі мы зайшлі ў спартзалу. — Ану ў шэраг! Рукі ўперад далонямі ўніз!.. Вунь ва ўсіх пальцы дрыжаць, а яны п’юць на падваконні!
Я паглядзеў: нават у тых, каго тады не вывелі з шэрагу, у Ханені, Жука, Ігана, Івашкі, Сцепаненкі, Стукача, Кашыца сапраўды дрыжалі пальцы. Яны ўспомнілі той страх...
Як кожны з нас баяўся: выганяць! І што рабіць? Куды падацца? Дахаты вяртацца? Што дома сказаць? Бацькам, суседзям?..
Ніхто не думаў, што могуць пасадзіць. За што?.. Але пачаліся допыты — і да страху, што выганяць, дадаўся жах, што пасадзяць.
Што мы тады ведалі?.. Нічога. Дый тым, хто нас дапытваў, наўрад ці было вядома, што прэзідэнт маладой Рэспублікі Гвінея Секу Турэ, які ўжо выцыганіў у Хрушчова болей за 30 мільёнаў залатых рублёў, раптам замест візіту ў СССР рвануў у ЗША і атрымаў там 16 мільёнаў долараў пад абяцанне, што забароніць савецкім самалётам сядаць пры палётах да Кубы на аэрадром у сталіцы Гвінеі Канакры, які наўмысна для гэтага савецкімі спецыялістамі быў адбудаваны. Нарастаў Карыбскі крызіс, СССР нарошчваў на Кубе ваенную сілу, забарона на прамежкавую пасадку самалётаў у Гвінеі перапыняла хуткую дастаўку грузаў і вайскоўцаў, таму прыкладаліся неверагодныя намаганні, каб вярнуць блуднага афрыканскага сына ў лона савецка-гвінейскага сяброўства, — і ў гэты час у гэтым лоне любімаму пляменніку блуднага сына выбіваюць зуб. «А!.. — сказаў Секу Турэ. — Во як
'%. . Д . J ч Й У : *
вы сябруеце! Гэтак і мне, калі з’яўлюся да вас, зубы пералічыце! He, лепш я да амерыканцаў...»
У інтэрнаце электратэхнікуму сувязі зрабілі ператрус. Шмат у каго ў тумбачках, у ложках і ў валізах пад ложкамі пазнаходзілі невядома дзе ўзятыя, бо ў крамах такія не прадаваліся, радыёдэталі, а ў пакоі, у якім жылі Лоб, Ждан, Сатуш, Пашок, Лан і я, знайшлі незарэгістраваную радыёстанцыю. Мы сабралі яе зусім нядаўна, ніводнага разу яшчэ не выходзілі ў эфір, але каму ты гэта давядзеш?..
— Вы, пэўна, не ўяўляеце, у якую трапілі гісторыю, — прайшоўся перад намі, парыпваючы чорна-бліскучымі ботамі на новым, нядаўна перасцеленым у спартзалі светла-бліскучым паркеце, маёр Гагарын, які глядзеў на мяне гэтаксама, як і на ўсіх астатніх: нібы ўпершыню бачыў. — Вы хоць ведаеце, з якой краіны прыехаў вучыцца студэнт, якога вы ледзь не забілі?
«Хто яго ледзь не забіў?.. Выбіць зуб — гэта ледзь не забіць?..» — здзівіўшыся, хацеў спытаць кожны з нас, але ніхто не спытаў.
— 3 Афрыкі! — зрабіўшы крок наперад, адказаў на пытанне маёра Лоб, які заўсёды адказваў на ўсе пытанні, калі думаў, што ведае, як на іх адказаць.
Маёр Гагарын спыніўся перад Лобам, пасвідраваў яго позіркам і стаў казаць да яго і да ўсіх нас, сямёх, бо астатніх са спартовай залы адпусцілі. Пачаў ён ціха, з кожнай наступнай фразай падвышаючы і падвышаючы голас, нібы голасам сваім хацеў пасцяліць нас на паркеце пад боты.
— Няма такой краіны: Афрыка. Ён прыехаў з Гвінеі, якая першай на афрыканскім кантыненце стала на сацыялістычны шлях развіцця, кінуўшы выклік амерыканскаму імперыялізму! Амерыканскі імперыялізм пагражае гвінейскаму народу агрэсіяй! Гвінейскі народ просіць дапамогі ў Савецкага Саюза, пасылае вучыцца ў нас абаронцаў сваіх рэвалюцыйных заваёў, а мы іх як
сустракаем?! А мы ім зубы выбіваем! — не з усёй сілы, але і не слаба ўрэзаў Лобу ў зубы маёр, і я падумаў пра яго з дырэктарам: восьдлячаго яны аднолькавую ваду ў сваіх кабінетах п’юць. — Хто выбіў?! Ты?..
КНІГІ ОНЛАЙН
