Авантурнік Сімпліцысімус
Ганс Якаб Крыстофэль фон Грымэльсгаўзэн
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 415с.
Мінск 1997
каб y маёй асобе закліналі д’ябла, за якога ён мяне прымаў, бо ён недзе чытаў ці чуў, што чэрці любяць апранацца ў зялёнае.
Сярод усіх гэтых страхоццяў, якія напалохалі ўсіх нас, асабліва бедную кухарку, я ўбачыў, на шчасце, што замок на дзвярах y двор не замкнёны, a засаўка толькі крыхукрыху пасунута. Я борздзенька адсунуў яе, выкаўзнуўся ў дзверы на двор, дзе і знайшоў сваіх хлопцаў са зброяй напагатове, і пакінуў святара заклінаць д’ябла дасхочу. Пасля Гізуйчмут прынёс мне з даху мой капялюш, мы склалі ў торбы здабытую страўнасць і пайшлі да сваіх, бо ў вёсцы рабіць больш не было чаго, хіба што толькі занесці на месца драбіну і вяроўку, што мы ціхенька і зрабілі.
Увесь атрад падсілкаваўся крадзенай саланінай, і ніхто ўжо больш і не пікнуў,— аж такія дабраславёныя мы былі людзі. A яшчэ колькі ж папарагаталі з гэтай маёй вычуды; аднаму толькі студэнту не спадабалася, што абакралі святара, які яму так добра прашмараваў гардзёлку; ён прысягаў і бажыўся, што сплаціў бы таму ягонае сала, каб толькі было чым, але тым не меней упісваў разам з намі, быццам сам на тым заслужыўся. Яшчэ два дні мы праляжалі ў за-> садзе, чакаючы таго каравана, які так доўга падпільноўвалі. Мы не страцілі ў раптоўнай атацы ніводнага чалавека, a самі захапілі больш за трыццаць палонных і такую лацную здабычу, як ніколі раней. За сваю адвагу і незвычайнае шанцаванне я атрымаў двайную долю, бо дзейнічаў найлепш; гэта былі тры прытожыя фрысляндскія жарабцы з усім купецкім таварам, які толькі яны маглі несці пры спешнай хадзе; і калі б нам выпаў час разабрацца з трафеем і даставіць яго ў бяспеку, дык кожны ад сваёй долі стаў бы багатыром, a то ж мы больш прастойвалі, чым рвалі наперад, бо з усім тым, што нам дасталася, не вельмі разгонішся, a трэба ж было; мы рэціраваліся дзеля большай бяспекі на Рэнэн, дзе накармілі коні і падзялілі здабычу, бо там якраз былі нашыя людзі.
Там я зноў узгадаў святара, y якога ўкраў сала. Чытач можа падумаць, які ж я быў пустапарожнік, нахабнік і хцівец, калі мне было мала таго што я абакраў пабожнага духоўніка і так страшэнна яго напалохаў, a што яшчэ захацелася пэўнай славы і чты. Таму я ўзяў залаты пярсцёнак з шафірам, захоплены ў той вылазцы, і паслаў яго з Рэнэна з адным хлопцам майму святару з такім допісам:
« Н айпачаснейшы, etc. Калі б гэтымі днямі ў лесе я меў на пражытак удосыць наеднай стравы, дык не было б y мяне і прычыны красці ў Вашай Дастойнасці Вашае сала,
праз што, як магу дапусціць, Вашэць былі моцна перапалоханы. Сведчу перад Усявышнім, што прынялі Вашэць гэты страх супраць маёй добрай волі, дзеля чаго спадзяюся на як найхутчэйійае дараванне. A што датычыцца самога сала таго, дык справядлівасць патрабуе адйікадавацца за яго, таму пасылаю замест платы вось гэты пярсцёнак, які аддадзены тымі, па чыёй волі і былі ўзятыя тавары, з просьбаю да Вашай Дастойнасці задаволіцца гэтым; запэўніваючы пры гэтай аказіі, што Ваійэць мецьме пры ўсіх нагодах і на ўсе выпадкі гатовага да паслуг і вернага службіта ў асобе таго, каго рызнік Вашэці не палічыў за мастака і каго сёння называюць
Лавайчык».
A селяніну, y якога была спарожнена печ, гуф паслаў з агульнай здабычы шаснаццаць рэйхсталераў за ягоныя пумпернікелі, бо я вучыў іх, што такім чынам яны перацягваюць на свой бок насельніцтва, якое ў выпадку патрэбы заўсёды дапаможа, a вось іншых і выдасць і прадасць і жыццю іхняму загрозіць. 3 Рэнэна мы вырушылі на МюнСтэр, a адтуль на Гам і зноў дамоў, дамоў y Зёст y нашыя кватэры, дзе праз некалькі дзён я атрымаў адказ ад святара, y якім пісалася:
«Шляхетны Лавайчык, etc. Калі б той, y каго Вы ўкралі сала, ведаў, што Вы явіцеся яму ў вобразе чорта, дык не было б y яго такога пільнага жадання пабачыць праслаўленага на ўвесь край Лавайчыка. Але як што ўзятыя напавер мяса і хлеб аплачаны занадта дорага, дык і перацерплены страх тым лягчэй перапускаецца, асабліва таму, што ён спрычынены супроць волі такое славутае асобы, якой, безумоўна, усё даруецца, і далучана просьба звяртацца ў любым выпадку без ніякай боязі да таго, хто не пабаяўся заклясці самога д’ябла.
V ale!»
Вось так я і шастаў па розных мясцінах, здабыў на тым вялікую славу, і чым больш я ахвяраваў і раздаваў, тым болып сцякалася і да мяне, і я нават быў падумаў, што той пярсцёнак, які каштаваў каля сотні рэйхсталераў, я падарыў недарма.
Але на гэтым канчаецца другая кніга.
КНІГА ТРЭЦЯЯ
simpIWSmus
W /
Suift: ЮісЧ&Мкйшц bcg Stbtns fdgamVaganren/ gênant SDîdcbfor ©ttraftie v»n fftKW&eim / wo unbtoefcbtr Stfett бпшпПф ta Mtft 2ВШ fommm/ tw a Bartangef^m/getemef/ttfabren unD аіф в^мФев/айф taarumb er (Ыфе bkDfr frrçtoiaig quittirt.
üBttAUp \x^iQl unb тЛлшбІіф iwjlîcb su kfen»
Stalag gtbm
Son
GERMAM SCHLEIFHEIM son Sulsfort.
Шомреійдге/ ©ЛПіЛ Ьф 3dtottîî ЗтЗцгм PC LXIX
Тытульны ліст першага выдання «Нямецкага Сімпліцысімуса», 1669
РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ Сімпліцы-Лавайчык выдатна працуе, і ў крадзяжах яму вечна шанцуе
Прыхільны мой чытач ужо мог даўмецца з папярэдняй кнігі, які я быў y Зёсце, як любіў славу, як гонар; славу і ўпадабанне шукаў і здабываў учынкамі, якія іншым каштавалі б дорага. A цяпер я раскажу, як я распарадзіўся далей сваёй прастадушнасцю і праз гэта жыў y пастаяннай загрозе жыццю і здароўю. Я быў, як пра тое ўжо казана, аж так апантаны лоўляю славы і гонару, што заснуць не мог, і вось часта, поўны ўсякіх такіх мрояў, ляжаў уначы, a ў галаву лезлі самыя розныя новыя подумкі і хітрыкі, дзівосныя намыслы. Так вось я прыдумаў новыя чаравікі, якія набуваліся задам наперад, так што абцасы прыпадалі якраз на наскі. За свой кошт заказаў я іх каля трыццаці пар і, раздаўшы сваім хлопцам, хадзіў з імі на вылазкі. Нас было няпроста высачыць, бо мы абуваліся то ў гэтыя, то ў правільныя чаравікі, a другія клалі ў ранцы, і калі хто заходзіў y тую мясціну, дзе я загадваў пераабувацца, дык са слядоў выходзіла, што тут якраз сышліся два атрады, якія пасля разам і ад’ехалі. A калі я заставаўся ў новых чаравіках, выходзіла, я толькі што выправіўся туды, адкуль якраз прыехаў. A як што мае сцежкі былі, калі толькі на іх заставаўся які след, і без таго заблытаныя, як y лабірынце, дык тым асочнікам, якія спрабавалі ўпільнаваць або дагнаць, было проста немагчыма злавіць мяне або ўвесці ў пастаўленыя сеткі. Часта я быў зусім блізка ад праціўніка, які лічыў, што шукаць мяне трэба недзе далйка, яшчэ часцей, што за шмат міляў далей ад нашага хмызоўя, які яны толькі што акружылі і прашнуравалі наскрозь, ловячы мяне там. I як гэта было з нашым атрадам, так я рабіў і з кожным; бо нярэдка бывала, што, ад’ехаўшыся да якой ростані, я загадваў спыніцца і перакаваць коні задам наперад. A што да тых фартэляў, якія я дазваляў сабе, калі трэба было, каб слабы атрад па слядах прынялі за моцны і, наадварот,— моцны за слабы, дык было гэта ў мяне так звычайна і проста, што і расказваць патрэба адпадае. A потым я пры-
думаў яшчэ апарат, з дапамогаю якога ўначы пры поўным бязветрыі мог пачуць, як за тры гадзіны дарогі ад нас затрубяць y трубу або за дзве запорскае, заржэ конь, або забрэша сабака, або як за гадзіну дарогі перагаворваюцца людзі. Вынаходства я трымаў y поўным сакрэце, і гэта дадало мне павагі, бо ўсе лічылі, што так не бывае. Удзень апарат, які я насіў y кішэні разам з першпектыўнаю трубою, быў мне не дужа карысны, хіба што ў якім зацішным месцы, бо можна было чуць усё — ад коней і быдла да маленькіх птушак y небе альбо жаб y вадзе, усё, што толькі ў наваколлі варушылася і падавала голас, і тады ўсе разам гуло, як вялікі рынак з хмарай народу і жывёлы, калі кожнае хоча, каб чулі яго, тым часам як y вялікім гвалце нікога асобна якраз і не разбярэш, чаго ён там верашчыць.
Я добра ведаю, што вось і ў гэты момант знойдуцца людзі, якія не павераць y тое, што я панарасказваў, але павераць яны ці не, a толькі праўда ёсць праўда. Сваім апаратам я мог пазнаць голас чалавека, калі ён гаварыў як звычайна і нават так ад мяне далёка, што ўдзень я мог бы пазнаць яго толькі па вбпратцы і тое праз першпектыўную трубу. Але я не магу закінуць нікому, калі ён не паверыць, пра што я вось якраз пішу, бо мне не верылі нават тыя, хто на жывыя вочы бачыў, як я карыстаўся апаратам і казаў: «Чую райтараў, бо коні ў іх падкаваныя. Чую, едуць сяляне, коні ў іх — не каваныя. Чую падводы, але гэта сяляне, пазнаю іх па гаворцы. A во, едуць мушкецёры, прыкладна столькі іх, пазнаю па ляскаце іх бандэльераў. A вунь там непадалёк вёсачка, гарлаюць пеўні, брэшуць сабакі etc. Там гоняць статак быдла, бляюць авечкі, рыкаюць каровы, квічаць свінні» і г.д. Нават мае таварышы прымалі спачатку такія словы за жарты, блазнаванне і выхвалкі, a калі яны пераканаліся, што за кожным разам я меў рацыю, пачалі спярша думаць, што ўсё гэта ў мяне праз нейкія чары і ўсё, што я ім сказаў, адкрыта мне чортам ці ягонай, чортавай, матаркай. Дык вось, думаю сабе, шчырадушны мой чытач падумае гэтак сама. Але тым не меней менавіта такім чынам мне часта ўдавалася вельмі спрытна ўмыкацца ад непрыяцеля, калі яму шанцавала напасці на мой след і ён хацеў заспець нас знянацку; я думаю таксама, што калі б я тады адкрыў сваю хітрасць, яе хуценька ўвялі б y звычайны ўжытак, бо яна дужа прыдатная на вайне, асабліва пры аблогах, бо і абложнікі і аблажэнцы маглі б аднолысава абярнуць яе сабе на карысць. Але вернемся да нашых бараноў.
Калі я нікуды не выпраўляўся з атрадам, тады я краў, ды так краў, што ні коні, ні каровы, ні авечкі ў кашарах не былі пэўныя за сваю бяспеку, іх я зводзіў за некалькі міль. Кароў і коней я таксама абуваў, пакуль не выганю на шырокі гасцінец,— таксама каб мяне не высачылі. A там ужо я перакоўваў коней задам наперад, альбо калі гэта былі каровы ці валы, дык абуваў y спецыяльна пашытыя чаравікі і ўжо тады пераганяў іх y надзейнае месца. Вялікіх укормленых свіных пярсон, якія з ляноты сваёй не дужа рваліся ў гоначныя высцігі, я па-майстэрску ўмеў падахвоціць, хоць яны рохкалі і ўпіраліся; на муцэ і вадзе я закалочваў ім салёнае квэцала, прамочваў губку, прывязаную на доўгім прузуку, даваў свінні яго зжэрці і трымаў той прузук за другі канец, і тады любая свіння без лішніх выдыганняў ідзе, куды яе вядзеш, і потым шчодра аддзячваецца за мой гасцінец кумпякамі і каўбасамі; вяртаючыся так да сябе, я справядліва дзяліўся ўсім з афіцэрамі і сябрамі. Таму і дазвалялася мне зноў і зноў выходзіць на ловы, a калі, здаралася, мой крадзеж выкрывалі ці падсочвалі, дык пасаблялі мне выцерабіцца з заварухі. Ва ўсім астатнім я няма ладу што і як думаў пра сябе і не дапускаўся абкрадваць бедных, лавіць курэй ці разменьвацца на іншыя дробязі. Таму спакваля я прынадзіўся са сваім жэрцем і піццём да жыцця эпікурэйскага, бо ўжо прызабыў навуку пустэльніка і абоч мяне не было нікога, хто кіраваў бы маёй маладосцю альбо з каго я мог бы браць прыклад; бо ж афіцэры мае самі былі адным швом са мною шытыя і добрымі падсёрбачамі ва ўсіх гулянках, a тыя, якія маглі мяне пакараць ці як след наставіць, часцей самыя ж і падбухторвалі на грэх. 3 усяго гэтага я нарэшце зрабіўся такі бязбожны, дзёрзкі і пахібны, што, бадай, не было такога выкрунтаса ў свеце, на які я не рызыкнуў бы. Нарэшце мне пачалі ўпотай зайздросціць, асабліва ж мае камарады, што, бачыце, рука ў мяне на крадзеж лягчэйшая, чым y каго там яшчэ, афіцэры — што трымаюся як круты шаленец, задзірака і звадыяш, што шанцуе на вылазках і што таму я ўзбіўся на болыпую шану, чым яны. Думаю нават, што некаторыя неўзабаве ахвотна мною ахвяравалі б, калі б я не быў такі шчодры.