Авантуры Пранціша Вырвіча, шкаляра і шпега
Людміла Рублеўская
16+
Выдавец: Звязда
Памер: 272с.
Мінск 2018
Вырвіч сам не заўважыў, як ад салодкіх мрояў прыдрамаў, і сніліся яму залатыя фанфары, якія бязгучна гралі славу герою, высоўваючыся з аблокаў, як трубкі з вялізнай дуды. Пранціш стаяў проста на хмарцы пад дажджом з бязважкіх ружаў, створаных з завіткоў пары, і намагаўся расчуць хоць урывак урачыстай мелодыі ў свой гонар. Ён ведаў, што фанфарам падпявае анёльскі хор, але яго таксама не было чутно. Ціха, падаюць, як снегавыя камякі, ружы. Растаюць у паветры... Раптам слых пачаў улоўліваць асобныя гукі... I яны сталі складацца ў пахавальны марш. Ад абурэння Вырвіч прачнуўся... А яшчэ ад таго, што Лёднік тузаў яго за рукаў.
Магчыма, сонца і падумвала вынырнуць з бездані начы, але не наважвалася, бо хмары так шчыльна засцілалі неба, што праз іх усё роўна немагчыма было паказаць сваю бліскучую гожасць упэцканай восеньскай слатой зямлі, а ці варта тады турбавацца?
Між тым ля брамы пачуліся нейкія гукі, замільгалі агні...
— Усё, час! — здушаным голасам прамовіў Лёднік.
— Ты так і не сказаў мне... — ціха прамовіла палачанка, ператвораная ў мурынку.
— Я быў дурань, — проста прызнаўся былы алхімік. — He ведаю, ці прабачыш ты мяне. Ты — лепшае, што магло б са мной адбыцца. Але цяпер ужо запозна.
— Ніколі не бывае запозна, павер, — упэўнена прагучэў глыбокі нізкаваты голас Саламеі Рэніч.
Каля брамы адбывалася нейкая мітусня і чуліся незразумелыя жаласныя выкрыкі, не падобныя да чалавечых. Лёднік ішоў наперадзе, выпрастаўшыся, як палкаводзец, Пранцысь нёс за ім валізу з лекарскім інструментам, мурынка, угнуўшыся, спяшалася за імі дробным крокам. На падыходзе да брамы Лёднік пачаў выкрыкваць на нямецкай:
— Загад яго княскае мосці!
Усе спалохана рассыпаліся ў бакі. Лёднік падышоў да начальніка варты і незадаволена папытаўся:
— Гэта выпадкам не цюленяў і слана прывезлі?
— Дакладна так! — з палёгкай адказаў начальнік варты, немалады рудаваты прусак, на твары якога чыталася такая разгубленасць, якой не магла выклікаць самая жорсткая і безнадзейная баталія. — Ніхто нічога зразумець не можа. Прыезджыя крычаць, каб зараз жа далі ім падводы, бо слон здохне, цюлені разбягуцца, мурыны таксама... Кажуць — яго княская мосць замаўляў гэты звярынец ажно ў Гамбургу, вось яны прыехалі, слон захварэў, затрымаліся ў Трайчанах, да раніцы чакаць не могуць, бо цюленям патрэбныя новыя бочкі з вадою, старыя разбіліся... Правадыр, нахабны малады чалавек, патрабуе, каб зараз жа даклалі пра іх прыезд князю, іначай той угневаецца. Але калі яго міласць князя пабудзім, што, не ўгневаецца? Майн гот, што такое цюлені, гер Лотман? Гэта драпежнікі?
— Марскія жывёлы, і, калі блізка да іх не падыходзіць, не з’ядуць. Князь як раз даў мне распараджэнні наконт гэтага звяр’я, — уладным голасам тлумачыў Лёднік. — Бяссоннем пакутаваў яго мосць і ўспомніў, што павінны цюленяў прывезці, крыкі якіх супакойваюць бурленне крыві. Але даў указанне, якіх тварын пускаць у замак, а якіх не. Дайце мне перагаварыць з гасцямі.
— А мурынка вам нашто? — падазрона папытаўся начальнік варты.
— Ну, калі вы, гер афіцэр, ведаеце мурынскую мову, гэтая кабета нам сапраўды не спатрэбіцца. Вы замест яе дапаможаце нам паразумецца з мурынамі ды афрыканскім сланом, якіх князю прывезлі, — у голасе Лёдніка было столькі атруты, што афіцэр махнуў рукой, і доктар са сваімі спадарожнікамі прайшлі наперад, да выхада з брамы. Па той бок моста бачылася некалькі вершнікаў і падвода, на якой нешта варочалася і жаласна па-нялюдску крычала.
— Апусціце мост, я павінен перагаварыць з тым чалавекам, — загадаў Лёднік. Афіцэр пераклаў загад, жаўнеры кінуліся выконваць. Маладзён, размахваючы паперай, перабег мост, і Пранцысь са здзіўленнем пазнаў Ігната Мянчынскага ў адзежы купца і з барадою.
— Панове, вось ліст князя Радзівіла! Няўжо вы асмеліцеся не пусціць у замак купленых ім жывёлаў?
Лёднік холадна папытаўся, ці гаворыць пан па-нямецку, і купец паўтарыў усё на ламанай мове бюргераў.
— Спакойна, пан, не спяшайцеся! — ледзяным голасам прагаварыў Лёднік. — Па-першае, князь у вас яшчэ нічога не купіў, нават канарэйкі. Па-другое, з таго, што вы прывезлі, князь загадаў адабраць жывёлаў і мурынаў пэўнага гатунку. Яго мосць даведаўся, напрыклад, што цюлені з асаблівай формы белай плямай і мурыны з асаблівым кляйном могуць быць звязаныя з дэманамі. Карацей, пойдзем, я сам усё прывезенае агледжу, а гэтая мурынка разбярэцца са сваймі адзінапляменнікамі.
Мянчынскі развёў рукамі, нібыта з прыкрасцю, і моўчкі пакланіўся.
— Гэта непадалёк, ваша мосць. Можаце скарыстацца нашай падводай — на ёй толькі маленькі цюлень, мы яго навязалі, ён бясшкодны. А гэтую дзікунку я пасажу на свайго каня.
Мянчынскі схапіў Саламею за руку і павёў да коней. Пранцысь рушыў следам. Лёднік павярнуўся да варты:
— Я прышлю сказаць, колькі патрэбна падводаў і бочак з вадой.
— А пякельнай карэты за табой не прыслаць? — раптам пачуўся здзеклівы голас. Аднавокі жаўнер асвяціў ліхтаром твар Лёдніка. — А я думаю, што за голас знаёмы? Вось пан Юдыцкі ўзрадуецца!
— He разумею, пра што спадар гаворыць,— па-нямецку адказаў Лёднік, не мяняючы голасу, і павярнуўся, каб сысці...
— Хапай шпега! Гэта не немец, гэта — Баўтрамей Лёднік, чарнакніжнік, што ад Юдыцкага збег! — загарлаў жаўнер. — I памочнік яго шпег! Трымайце!
Жаўнеры выхапілі шаблі, начальнік варты цвёрда прамовіў:
— Застаньцеся, пан доктар. Гэты чалавек сцвярждае, што вы — не той, за каго сябе выдаяце. Мы лёгка выявім, ці ён ілжэ.
— Толькі пасля таго, як я выканаю загад князя, — запярэчыў Лёднік.
Афіцэр вагаўся, у той час як жаўнер крычаў:
— Ды гэта ж ён мяне вока пазбавіў! Навалач паганая! Паглядзіце на ягоны лоб — пан Юдыцкі прыклаў!
Прусак крануў рукой шаблю, што ўсе палічылі знакам да трывогі.
— Эй вы, таксама стойце! — крыкнуў адзін з афіцэраў тым, хто ўжо апынуўся па той бок моста, і нехта з жаўнераў рушыў, каб іх затрымаць.
— Рабіце што павінны! — крыкнуў з усяе сілы Лёднік і выхапіў шаблю.
Мянчынскі яго зразумеў, ускочыў на каня і, моцна трымаючы ў абдоймах мурынку, пусціўся намётам. Трое, што былі з ім, таксама прышпорылі коней і выпусцілі пару куль у бок пераследнікаў, каб суцішыць іхні імпэт. А ў жаўнераў Радзівіла на выхадзе з брамы аказалася перашкода ў выглядзе аднаго, але баявітага доктара, шабля якога мільгала, як крылы шалёнага ветрака.
Лёднік разумеў, што пры ўсёй упартасці і добрай стратэгічнай пазіцыі хопіць яго ненадоўга, але кожная выйграная секунда дадавала пясчынку на шалі, што ўзважвалі верагоднасць выратавання Саламеі Рэніч. Шлях на той бок моста быў не для яго. Раптам побач пачуўся зухаваты крык, і жаўнеры сустрэліся з яшчэ адной шабляй. Лёднік прастагнаў праз зубы:
— Вырвіч! Якога ражна ты вярнуўся!
— Я сваю маёмасць не кідаю! У мяне не так яе многа! — з вясёлым цынізмам пракрычаў Пранцысь, радуючыся, што нарэшце развітаўся са сваім «нямецкім маўчаннем» і што можа заняцца праўдзівай шляхецкай справай і выпрабаваць сваю фехтавальную навуку.
У замку пратрубілі трывогу. Зазванілі званы... Падобна, выявіўся і пабег Сільфіды. Цяпер узнімецца ўвесь гарнізон.
Лёднік і Пранцысь стаялі ўнутры брамы, плячо да пляча, задыханыя, потныя... А на іх скіравалі рулі стрэльбаў столькі жаўнераў, колькі змагло змясціцца ў праёме.
— Ну нашто ты вярнуўся... — неяк тужліва прагаварыў Лёднік. — Сапсуў мне ўсё, дурны хлапчыска. Я б зараз мог...
Ён не дагаварыў, але Вырвіч зразумеў: Лёднік планаваў біцца да апошняга, выжыванне ў гэтыя планы не ўваходзіла. А цяпер з-за Вырвіча ён не можа так учыніць, і давядзецца здацца, а далей — сутарэнні, што горш за смерць...
— Я таксама змагу! — адчайна крыкнуў Пранціш, і з шабляй ірвануўся на ружжы:
— 3 дарогі, гнюсы! Гіпацэнтаўр ідзе!
Лёднік паспрабаваў апярэдзіць хлапца, па звычцы захінуць... Але кулі ў двух самазабойцаў не паляцелі, значыць нехта паспеў аддаць загад — браць шпегаў толькі жыўцом. Шыхты ўзброеных стрэльбамі мушкецёраў расхінуліся, і на двух ваякаў накінулі сеткі.
Калі іх скруцілі, Пранціш са свежападбітым вокам фанабэрыста заявіў:
— Рукі прэч, халопы! Я шляхціц! Я патрабую, каб да мяне адносіліся адпаведна майму званню!
— Для шляхціцаў, ваша мосць, у нас ёсць адмысловыя яміны ў сутарэннях! — здзекліва адказаў адзін з жаўнераў.
А Лёднік, неверагодна злуючы канваіраў, мройна ўсміхаўся. Ён быў упэўнены, што Сільфіда ў гэты жудкі замак не вернецца.
Раздзел дзявяты.
У СУТАРЭННЯХ СЛУЦКАГА ЗАМКА
У кожнага ў дзяцінстве ёсць нейкае ўяўнае страхоцце, якое абрастае падрабязнасцямі і палохае больш, чым нешта рэальна небяспечнае. Дзед Бабай з лупатымі
чырвонымі вачыма, што гараць, як полымя, і жоўтымі ікламі да калень, які па начах ходзіць на гарышчы, куды страшней, чым чорнае вока палонкі, у якое зазіраеш, стоячы на падталым лёдзе, альбо спакусна бліскучыя ягады ваўчанкі. Хаця няшчасны Бабай яшчэ не забіў нікога, а ў палонцы загінуў не адзін цікаўны малёнак...
Сапраўдная небяспека ніколі не выглядае гэткай страшнай, як уяўная.
Пранціш столькі разоў уяўляў сабе жудасці сутарэнняў Гераніма Радзівіла, што, патрапіўшы туды, адчуў нават незразумелую палёгку: ну вось і здарылася тое, чаго баяўся болын за ўсё на свеце.
Памяшканне са скляпеністай столлю, дзвюма каменнымі калонамі і камінам, куды заштурхнулі палонных, не было ў самым нізе, пад зямлёю, наадварот — яно было першым ад увахода, гэткі чысцец перад спускам у пекла, парадны пакой Аіда. He мелася крывавых пацёкаў на сценах ці шкілетаў па кутах. Шэры камень, цёмны мох у шчылінах. Тут цалкам маглі б захоўвацца мяшкі з зернем, кубельцы з салам альбо іншыя мірныя звыклыя рэчы. Хіба што для асвятлення пакоя не пашкадавалі нават чатырох ліхтароў, па адным у кожным куце, — відаць, каб не прапусціць і найменшы рух вязня. Мелася і маленькае акенца, у якое віднеўся шэры ашмётак неба і сіратлівы куст травы, які згінаўся ад павеваў мокрага ветру. Значыць, крыкі адсюль маглі радаваць князя Гераніма, нават калі б ён не прысутнічаў на допыце, а знаходзіўся ў сваіх пакоях. Пранцысь уявіў, што кожная такая камера з акенцам — адмысловы музычны інструмент болю, з якога складаецца сапраўдны, а не тэатральны аркестр Слуцкага замка...
А князь Геранім напэўна да іх заявіцца! Каб асабіста задаць пытанні... Пранцысь, відаць, пры гэтай думцы замарудзіў крок, бо яго падштурхнулі ў спіну. Шкаляр у чарговы раз пракрычаў:
КНІГІ ОНЛАЙН
